به گزارش پردیسان آنلاین، تماس شب گذشته سید عباس عراقچی با وزرای خارجه سه کشور اروپایی و نماینده عالی اتحادیه اروپا، بار دیگر یادآور این حقیقت شد که دیپلماسی در روزگار ما چیزی میان آتش و خاکستر است، تماس‌هایی که در ظاهر «تلاش برای راه‌حل دیپلماتیک» خوانده می‌شود، اما در باطن بیشتر به بازی با زمان شبیه است. اروپایی‌ها با صدای واحد از «نگرانی» می‌گویند و در سطر بعدی از «تعهد به دیپلماسی»، اما تجربه نشان داده هر بار که پای ایران در میان است، واژه‌ها تنها نقابی‌اند برای فشار.
در این تماس، عراقچی همان‌طور که پیش‌تر در نشست استانبول یادآور شده بود، به روشنی گفت: اروپا نه صلاحیت حقوقی دارد و نه سرمایه اخلاقی که بخواهد از سازوکار موسوم به اسنپ‌بک یا همان «مکانیزم ماشه» سخن بگوید، با این همه سه کشور اروپایی دوباره به بازی قدیمی خود برگشتند؛ پیشنهاد تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ برای چند ماه دیگر، به امید آنکه زمان بخرند و ایران را به مذاکره‌ای تازه با آمریکا بکشانند.
اما مگر می‌شود فراموش کرد که نشست استانبول جایی که معاونان ایران و تروئیکای اروپایی دور یک میز نشستند بیش از آنکه جلسه‌ای برای تفاهم باشد، صحنه جدال روایت‌ها بود؟ اروپایی‌ها از همان ابتدا «مکانیزم ماشه» را روی میز گذاشتند. از دید آن‌ها، تهدید به بازگردانی تحریم‌های شورای امنیت آخرین برگ باقی‌مانده است؛ برگی که اگرچه در ظاهر سنگین به نظر می‌رسد، اما در عمل چیزی جز سایه‌ای روانی بر بازارها و فضای سیاسی ایران نیست.
مکانیسم ماشه چیست؟
برای فهم این ابزار، باید به سال ۲۰۱۵ برگشت؛ به روزهایی که قطعنامه ۲۲۳۱ در شورای امنیت تصویب شد و مکانیسم ماشه همچون چاقویی در نیام، در دل توافق برجام جا خوش کرد. سازوکاری که می‌گفت اگر ایران به تعهداتش پایبند نباشد، هر عضو مشارکت‌کننده بی‌نیاز از رأی‌گیری می‌تواند روند بازگشت تحریم‌ها را آغاز کند، آمریکا در سال ۲۰۱۸ از برجام بیرون زد و با همین چاقو تهدید کرد که می‌تواند ایران را دوباره به زیر بار همه تحریم‌ها ببرد. اما پاسخ شورای امنیت روشن بود: «کسی که از توافق بیرون رفته، دیگر کلید بازگشت ندارد.»
اکنون اروپایی‌ها مانده‌اند با ابزاری که هم از نظر حقوقی مشروعیت ندارد و هم از نظر عملی، اثر تازه‌ای ندارد. چراکه تحریم‌های اصلی، همان‌هایی که نفت و بیمه و چرخه دلار را نشانه رفته بودند، سال‌هاست در قالب تحریم‌های ثانویه آمریکا برقرارند. چه چیزی برای بازگرداندن باقی مانده؟ جز آنکه فشار روانی بر بازار ارز و انتظارات عمومی را افزایش دهند و امید داشته باشند این فشار، تهران را به انعطاف وادارد.
ایران و خط قرمز غنی‌ساز
ایران اما به زبان روشن گفته است: هر گفت‌وگویی که نتیجه‌محور و محترمانه باشد، روی میز است. اما مذاکره‌ای که از دل آن «غنی‌سازی صفر» بیرون بیاید، چیزی جز توهم نخواهد بود، عباس عراقچی در همان استانبول تصریح کرد که «شرایط لازم برای مذاکرات مؤثر با آمریکا هنوز فراهم نشده» و خطیب‌زاده هم هشدار داد که فشار بیشتر تنها ایران را به «تصمیمات سخت» سوق خواهد داد.
اروپا اما انگار فراموش کرده است که نقش میانجی‌گری‌اش را پیش‌تر سوزانده. وقتی دست به ماشه می‌برد، دیگر نمی‌تواند با لبخند از صلح سخن بگوید. اگر مکانیسم ماشه فعال شود، نه اقتصاد ایران فرو خواهد ریخت و نه سیاست خارجی‌اش متوقف خواهد شد؛ تنها آنچه بیشتر می‌سوزد، همان آخرین رشته اعتماد است که شاید روزی بتوانست پلی میان تهران و بروکسل باشد.
اروپایی‌ها به‌یقین به سمت فعال کردن مکانیزم ماشه می‌روند
محمد علی شفیعی، کارشناس مسائل آمریکا در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار کرد: وضعیتی که اکنون در فضای مذاکرات وجود دارد این است که با احتمال بسیار زیاد، مکانیزم ماشه از سوی اروپایی‌ها فعال خواهد شد، اما یک نگاه متفاوت حقوقی وجود دارد که چین و روسیه بر آن تأکید می‌کنند. به اعتقاد آن‌ها، از آن‌جا که کشورهای اروپایی پیش‌تر تعهدات خود ذیل برجام را انجام نداده‌اند، امکان استفاده از این بند برجام برای آن‌ها وجود ندارد.
وی افزود: این استناد می‌تواند به موارد قبلی در سازمان ملل بازگردد، اما سابقه حقوقی مشخصی هم برای این ادعا وجود ندارد، ایران نیز اعلام کرده است که اروپایی‌ها صلاحیت استفاده از این بند را ندارند، با این حال، مانور زیادی روی این موضوع داده نشده که این خود یک انتقاد وارد است، چراکه ایران می‌توانست بر این مسئله تأکید بیشتری داشته باشد.
کارشناس مسائل آمریکا تصریح کرد: اروپایی‌ها به‌یقین به سمت فعال کردن این مکانیزم خواهند رفت، چراکه بسیار بعید است در روزهای باقی‌مانده توافقی حاصل شود. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که آیا «فعال کردن» به معنای تنها اعلام آن به شورای امنیت است یا اعلام رسمی شورای امنیت بر پایه فعال شدن مکانیزم ماشه؟ این موضوعی متفاوت است.
شفیعی بیان کرد: اگر این روند زمان‌بر شود و به ماه اکتبر برسد، که ریاست شورای امنیت در آن زمان با روسیه خواهد بود، بسیار دور از انتظار است که این موضوع به نتیجه برسد. چراکه رئیس شورا دستور جلسات را تعیین می‌کند و روسیه نیز اعلام کرده است این موضوع را به‌دلیل آنکه از لحاظ حقوقی صحیح نمی‌داند، در دستور کار قرار نخواهد داد.
وی ادامه داد: اما اگر زمان‌بندی‌ها به‌گونه‌ای پیش برود که این موضوع پیش از ماه اکتبر و در دوره ریاست کره‌جنوبی بر شورای امنیت مطرح شود، در آن صورت ممکن است اعلام وصول شود و در جلسه نیز بررسی خواهد شد که احتمال به نتیجه رسیدن آن وجود دارد.
کارشناس مسائل آمریکا خاطرنشان کرد: با این حال مانور حقوقی ایران بر این موضوع و همراهی سایر کشورها اهمیت زیادی دارد تا بتوانند ادعای اروپا را از اعتبار ساقط کنند یا دست‌کم به رویه‌هایی استناد کنند که پیش‌تر نیز در شورای امنیت وجود داشته است.
روسیه نمی‌تواند جلوی فعال شدن مکانیزم ماشه را بگیرد
مهرداد نجفی، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار کرد: نخست آنکه رئیس شورای امنیت نمی‌تواند مانع از وتوی تمدید قطعنامه و فعال شدن مکانیزم ماشه شود. مکانیزم ماشه به این صورت عمل می‌کند که تحریم‌های قطعنامه‌های چندگانه علیه ایران تعلیق شده‌اند و اکنون این قطعنامه ۱۰ ساله نیاز به تمدید دارد، برای تمدید آن رأی‌گیری انجام می‌شود و اگر کشوری آن را وتو کند، تمدید صورت نمی‌گیرد.
وی افزود: مکانیزم ماشه اقدامی ایجابی برای بازگرداندن تحریم‌ها انجام نمی‌دهد، بلکه ماهیتی سلبی دارد، به این معنا که همه کشورها باید اجماع کنند تا تعلیق تحریم‌ها ادامه پیدا کند، بنابراین اگر حتی یک عضو مخالفت کند و رأی منفی یا وتو بدهد، مکانیزم ماشه فعال خواهد شد. انتقادی که همواره به این سازوکار وارد بوده نیز همین است که چرا فعال‌سازی آن جنبه سلبی دارد.
کارشناس مسائل بین‌الملل خاطرنشان کرد: حتی در دوره ریاست روسیه نیز ممکن است این موضوع به تعویق بیفتد یا به حاشیه رانده شود، اما به‌هیچ‌عنوان به معنای جلوگیری از فعال شدن آن نخواهد بود، به نظر من اگر ایران در مذاکرات با تروئیکای اروپایی امتیازاتی چشمگیر همچون بازگشت ناظران آژانس یا تعلیق غنی‌سازی ارائه نکند، اروپایی‌ها به‌یقین مکانیزم ماشه را فعال خواهند کرد.
نجفی بیان کرد: فرصت موجود تا ۲۶ مهر است و در صورتی که این زمان سپری شود، تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران دوباره اعمال خواهد شد. از نگاه من، اروپایی‌ها این فرصت را از دست نخواهند داد و ممکن است آن را کلید بزنند؛ تکلیف این موضوع را چه پیش از دوره ریاست روسیه و چه پس از آن، روشن خواهند کرد.
وی ادامه داد: ریاست شورای امنیت فصل‌الخطاب محسوب نمی‌شود و تنها نقش تنظیم‌کننده دستورکارها را بر عهده دارد. بنابراین این تصور که اگر روسیه رئیس شورا باشد هیچ اقدامی از سوی دیگران صورت نخواهد گرفت، اشتباه است، به‌ویژه آنکه مکانیزم ماشه به‌طور سلبی فعال می‌شود.
پایان باز یک بازی تکراری
به گزارش پردیسان آنلاین، تماس شب گذشته هم، مانند بسیاری از گفت‌وگوهای پیشین، نه پایان یک بحران بود و نه آغاز توافقی تازه؛ بلکه تنها یادآوری این حقیقت که بازی بزرگ همچنان ادامه دارد. بازی‌ای که در آن اروپا می‌خواهد با تهدید به ماشه، زمان بخرد و ایران با صبر و مقاومت، نقشه‌ها را به تأخیر بیندازد و تاریخ نشان داده است در این میدان، آنکه توان ایستادن بر خاکستر را دارد، در نهایت پیروز خواهد بود.
