شیوع بیماری کرونا در جهان به ماندن اجباری مردم در خانه‌ها برای قطع کردن زنجیره انتقال این ویروس منجر شد که این امر علاوه بر همه مسائل و تبعات مختلف اقتصادی و اجتماعی موجب افزایش پدیده خشونت خانگی مانند آزار کودکان، زنان، سالمندان و معلولان در برخی از خانواده‌ها شده است.

در ابتدای امر تصور می‌شد که خانواده‌ها با گذراندن زمان بیشتر در کنار یکدیگر بتوانند به بهبود روابط خانوادگی از جمله بین همسران و بین والدین و فرزندان بپردازند و دوران قرنطینه، فرصتی برای ترمیم فاصله‌هایی که در عصر جدید و ابزارهای الکترونیکی و فضاهای مجازی ایجاد شده است باشد اما به مرور زمان، شواهد چیز دیگری را در بین برخی از خانواده‌ها نشان داد که حاکی از بروز اختلافات و تنش‌های جدی بین آنها بود.

گزارش‌هایی از کشورهای مختلف از جمله چین، بریتانیا، فرانسه و آمریکا نشان‌دهنده افزایش موارد خشونت خانگی از زمان شروع بحران شیوع کرونا بود و فروردین امسال گزارشی از سه برابر شدن آمار اختلاف بین زوجین بدلیل اختلافات خانوادگی در دوران قرنطینه و شیوع بیماری کرونا در کشورمان منتشر شده است.

این اختلافات درباره مسائل متعدد از جمله اصول بهداشتی، سلیقه‌ها، برنامه‌های سرگرمی مشترک، تغییر ساعت وعده‌های غذایی و خوابیدن، روش‌های تربیت فرزندان و رابطه جنسی بین همسران بود و تنش‌هایی را در بین اعضای خانواده ایجاد کرده است.

گزارش‌های موردی دیگری نیز از بروز خشونت خانگی علیه کودکان در بین برخی خانواده‌ها بویژه حاشیه نشین‌ها و آسیب دیدگان از شیوع بیماری کرونا و افرادی که شغل و کسب و کار خود را از دست دادند، منتشر شد.

این چالش‌ها تا جایی پیش رفت که دولت‌ها و نهادهای مردمی در بیشتر کشورها از جمله ایران اقدامات پیشگیرانه‌ای برای مبارزه با خشونت خانگی در دستور کار خود قرار دادند بعنوان مثال وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با ارسال پیامکی تاکید کرد که در صورت مشاهده یا مواجهه با موارد کودک آزاری و همسر آزاری در ایام کرونا برای دریافت خدمات اجتماعی روانی بصورت رایگان و شبانه‌روزی با شماره تلفن ۱۲۳ اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی تماس بگیرید.

گزارش‌هایی که در روزهای اخیر منتشر شد حاکی از افزایش تماس‌ها با شماره تلفن ۱۲۳ بود به طوری که به گفته کارشناس مسوول اورژانس اجتماعی اداره‌کل بهزیستی اصفهان، تماس شهروندان با خط ۱۲۳ اورژانس اجتماعی از زمان شروع بحران کرونا و در سه ماه اخیر نسبت به مدت مشابه در سال قبل ۵۰ درصد افزایش یافت.

عباس توفیقی کارشناس مسوول اورژانس اجتماعی بهزیستی اصفهان با بیان اینکه عمده موضوع تماس‌ها با این مرکز مربوط به خشونت‌های خانگی شامل کودک‌آزاری، همسرآزاری و تا حدود کمی معلول‌آزاری بود، اضافه کرد: علت اصلی افزایش این تماس‌ها، کنار هم قرار گرفتن اعضای خانواده برای مدت طولانی و همچنین مشکلات، فشارهای اقتصادی و بیکاری ناشی از بحران کرونا گزارش شد.

همچنین به گفته مجتبی ناجی معاون اجتماعی اداره کل بهزیستی اصفهان در اسفند سال گذشته نسبت به مدت مشابه سال ۹۷، اختلافات زوجین ۴۷ درصد و همسر آزاری ۲۶ درصد افزایش یافت و قصد و اقدام به خودکشی در  این مدت سه برابر شد.

جامعه شناسان و روانشناسان در این مدت به بررسی موضوع افزایش خشونت خانگی در دوران کرونا و تبعات آن در زمان حال و آینده پرداختند و نظرات مختلفی درباره آن داشتند از جمله اینکه کاهش سرمایه اجتماعی مانند کاهش ارتباطات و دید و بازدیدها بین اعضای خانواده، فامیل و دوستان و از طرفی انزوای اجتماعی و پایین بودن تاب آوری و تحمل را از عوامل ایجاد این پدیده بود. 

حسن ثقفیان یک جامعه‌شناس اصفهانی، نداشتن مهارت‌های زندگی را مهمترین عامل خشونت و تنش‌های خانوادگی در دوران شیوع بیماری کرونا دانست و گفت: یکی از معضلات بزرگ خانواده‌ها در سال‌های اخیر، نداشتن مهارت زندگی در بخش‌های مختلف مانند زندگی مشترک، حل مساله، ارتباطات موثر و کنترل خشم و اضطراب است که در دوران شیوع بیماری کرونا و قرنطینه خانگی خود را بیشتر نشان داد.

ناجی معاون اجتماعی اداره‌کل بهزیستی اصفهان نیز نبود برنامه مناسب برای اوقات فراغت و درخانه ماندن و همچنین نداشتن مهارت‌های برنامه‌ریزی،  فردی،  کنترل هیجان‌ها و کنار آمدن با اختلاف سلیقه را از عوامل بروز اختلافات در برخی از خانواده‌ها اعلام و اضافه کرد: در برخی از خانواده‌ها، زن و شوهر در روزهای تعطیل قادر به کنار هم بودن نیستند و دچار مشکل می‌شوند که در شرایط کرونا این موضوع باعث بروز مشکلات زیادتری شد.

همچنین به گفته کارشناس مسوول اورژانس اجتماعی اداره‌کل بهزیستی اصفهان، بسیاری از خشونت‌ها و آسیب‌های اجتماعی به دلیل ناآشنایی با فنون گفت و گو و حل مساله ایجاد می‌شود که دوران شیوع بیماری کرونا، هشداری برای اهمیت این موضوع بود.

توفیقی با تاکید بر نیاز جامعه مبنی بر فراگیری مهارت‌های ارتباطی گفت: همکاران ما در اورژانس اجتماعی در مواقع مواجهه با موارد خشونت خانگی در ابتدا مخاطبان را دعوت به  آرامش می‌کنند و سپس با شیوه و راه‌های مختلف به بهبود وضعیت آسیب‌دیدگان می‌پردازند.

رییس دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه اصفهان در گفت و گو با خبرنگار پردیسان نوین به بررسی این موضوع پرداخت و اظهارداشت:در چنین شرایط پر اضطراب مانند بحران شیوع بیماری کرونا، در ابتدا روابط بین اعضای خانواده و مردم بهتر بود و بیشتر جنبه حمایتی داشت اما به مرور زمان که شرایط مزمن و خسته کننده شد، حالت فرسودگی ایجاد کرد.

محمدرضا عابدی با بیان اینکه در دوران شیوع بیماری کرونا، شرایط بیرون رفتن از منزل و دور هم بودن برای خویشاوندان و دوستان فراهم نیست، افزود: علاوه بر آن، فشارهای اقتصادی و معیشتی زمینه فرسودگی را بیش از پیش آماده کرد.

وی با اشاره به اینکه در این شرایط، افراد دچار بهم ریختگی ذهنی و خشم زیاد می‌شوند، تصریح کرد: در این حالت احساس ترحم و عاطفه آنها پایین می‌آید و دیگران را به عنوان انسان نمی‌بینند بلکه به مانند شی به آنها می‌نگرند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: وقتی افراد از ماندن در خانه یا بیکار شدن، خسته می‌شوند بدنبال آن عصبانیت و خشم در آنها افزایش می‌یابد و دیگران را مانند شی می‌بینند و علیه آنها خشونت می‌کنند.

عابدی با بیان اینکه خشونت از خانواده شروع می‌شود زیرا افراد در نزدیک هم هستند، خاطرنشان کرد: در دوران‌هایی مانند شیوع بیماری کرونا که بیشتر خانواده ها در خانه مانده‌اند، افزایش خشونت خانگی امری قابل پیش بینی است و هرچه این دوران بطول بینجامد، انتظار افزایش آن را داریم.

وی از جمله دلایل افزایش این خشونت‌ها را نداشتن مهارت‌های ارتباطی و زندگی دانست و گفت: از جمله این مهارت‌ها این است که افراد توجه بیشتری به طبیعت داشته باشند، تحرک و ارتباطات با دیگران را حتی در خانه حفظ کنند، ذهن آگاهی و افکار مثبت داشته باشند و رفتار همدیگر را قضاوت نکنند و به همدیگر حق دهند.

ذهن آگاهی یا حضور در لحظه یک فرایند روانشناختیِ آوردن توجه به تجربه های زمان حال بدون قضاوت یا به عبارتی پرورش آگاهی و هوشیاری با تکیه بر مراقبت و زیر نظر گرفتن توجه در زمان حال بدون قضاوت است.

مردم با بسیاری از مهارت‌های زندگی آشنا نیستند

رییس دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه ذهن آگاهی این است که افراد برای همه امور حتی عادی و آنچه در اطراف آنها می‌گذرد متمرکز شوند تا آن را با آرامش انجام دهند، تصریح کرد: بسیاری از مردم با این قبیل مهارت‌ها آشنایی ندارند در حالیکه لازم است از طریق رسانه‌ها و مراکز فرهنگی و اجتماعی درباره آنها اطلاع رسانی شود.

مهارت‌های زندگی توانایی‌هایی هستند که با تمرین مداوم پرورش می‌یابند و شخص را برای روبه‌رو شدن با مسائل روزانه زندگی، افزایش توانایی‌های روانی ،  اجتماعی و بهداشتی آماده می‌کنند؛ در تعریف دیگر می‌توان مهارت‌های زندگی را مجموعه‌ای از مهارت‌ها و شایستگی‌های فردی و گروهی دانست که افراد برای زیستن در هزاره جدید به آن نیازمندند.

سازمان بهداشت جهانی مهارت‌های زندگی را اینگونه تعریف کرد: توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به گونه‌ای که فرد بتواند با چالش‌ها و ضرورت‌های زندگی روزمره خود کنار بیاید.

همچنین تقسیم ده‌گانه مهارت‌های زندگی از سوی سازمان بهداشت جهانی انجام شده و شامل مهارت‌های توانایی تصمیم‌گیری، حل مساله، تفکر خلاق، تفکر نقادانه، برقراری رابطه مؤثر با دیگران، برقراری روابط بین فردی سازگارانه، خودآگاهی، همدلی با دیگران، رویارویی با هیجان‌ها (غم، خشم، شادی) و رویارویی با اضطراب‌هاست.

برنامه‌ریزی و آموزش مهارت‌های زندگی برای کاهش بحران‌های پسا کرونا ضروری است

بسیاری از کارشناسان هشدار دادند که با توجه به روند افزایش اختلافات خانوادگی و خشونت خانگی در دوران شیوع بیماری کرونا، ممکن است در پسا کرونا با بحران‌های بیشتری مانند افزایش طلاق، افسردگی و آسیب‌های اجتماعی مواجه شویم بهمین دلیل ضروری است که برای کاهش هرچه بیشتر این تبعات، چاره اندیشی و برنامه‌ریزی شود.

آنها اعتقاد دارند که باید از نظر اجتماعی و فرهنگی برای دوران پساکرونا آمادگی داشته باشیم و از ظرفیت‌های مراکز مشاوره، رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و نهادهای مردمی در این پیوند استفاده شود.

یک جامعه شناس در اصفهان با بیان اینکه بسیاری از خانواده‌ها بدلیل نداشتن مهارت‌های زندگی و ارتباطی دچار مشکلات عدیده در ماه‌های اخیر شدند، اظهارداشت: اگر به موقع برای رفع این چالش اقدام نشود، تبعات آن در دوران پسا کرونا به اَشکال مختلف ظهور و جامعه را دچار بحران می‌کند.

ثقفیان با بیان اینکه شرایط دوران پسا کرونا برای بسیاری از خانواده‌ها دشوار خواهد بود، تصریح کرد: همه این مسائل باید از طرف مسوولان و نخبگان جامعه بطور جدی مورد توجه قرار گیرد و سیاستگذاری و برنامه‌ریزی لازم برای به حداقل رساندن آن انجام شود.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: مسوولان نباید فقط مسائل اقتصادی امروز را در دوران شیوع بیماری کرونا ببینند بلکه باید با آینده‌نگری، دغدغه‌های اجتماعی و روان‌شناسی را نیز مدنظر و برنامه داشته باشند.

وی با تاکید بر اینکه مهارت زندگی، چیزی نیست که از هنگام تولد با انسان باشد بلکه آموختنی و اکتسابی است، اظهارداشت: این موضوع به سطح تحصیلات دانشگاهی چندان وابسته نیست زیرا افراد تحصیلکرده بسیاری داریم که بدلیل فقدان این مهارت‌ها در زندگی شخصی خود دچار مشکلات عدیده هستند.

ثقفیان با اشاره به اینکه مهارت‌های زندگی در دروس بسیاری از کشورها گنجانده شد، خاطرنشان کرد: رسانه‌ها از جمله تلویزیون نقش بسیار مهمی در آموزش مهارت‌های زندگی به افراد مختلف جامعه دارند که تا جای ممکن باید از آن استفاده کرد.

عابدی رییس دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه اصفهان تاکید کرد که مردم باید آموزش ببینند که چگونه از فرسودگی به سمت سرزندگی حرکت کنند، انرژی بیشتری را وارد محیط خانواده کنند، حواس افراد بیشتر به مسائل اطراف خود معطوف باشد و افکار مثبتتر داشته باشند تا بتوانند شرایطی مانند دوران بحران کرونا را با آسیب کمتر بگذرانند.

 استاد دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان در این زمینه گفت: اتفاق‌هایی که در دوران شیوع بیماری کرونا در دنیا رخ داد از جمله افزایش خشونت خانگی، اهمیت اجتماع‌گرایی و همبستگی بین افراد جامعه را به جهانیان گوشزد کرد.

بشیر اسماعیلی افزود: بروز خشونت‌های خانگی در قرنطینه در ۲ ماه اخیر در کشورهای مختلف به مانند یک کارگاه جامعه‌شناسی در دنیا بود که نشان داد انسان به‌طور فطری نیازمند روابط اجتماعی گسترده و مهارت‌های ارتباطی است.

وی تصریح کرد: چنین وضعیتی یک پیام جامعه شناسانه روشن دارد و اینکه بر عکس آنچه در دوران مدرن در حمایت از  فردگرایی و اومانیسم (انسان‌گرایی) گفته می‌شود، انسان در اثر انزوا و دوری از اجتماع مستعد رفتارهای خشونت‌آمیز خواهد بود.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه انسان به بروز و ظهور در  هر یک از نقش‌های اجتماعی خود نیاز مبرم دارد تا بتواند سلامت روانی را استمرار بخشیده و به آرامش درونی دست یابد، خاطرنشان کرد: شاید بعد از سپری شدن بحران کرونا، کشورهای جهان به اهمیت اجتماع‌گرایی و همبستگی بین افراد جامعه بیشتر واقف شوند، امری که می‌تواند به‌طور ساختاری خشونت اجتماعی را کاهش دهد و زمینه‌ساز صلحی پایدار باشد.

همچنین کارشناسان تاکید کردند که آموزش و آگاه سازی درباره شیوه‌های حل تعارض، تنش‌ها و مدیریت خشم با بهره گیری از مهارت های ارتباطی، تقویت حس مسوولیت پذیری اجتماعی و تولید فیلم های کوتاه و تبلیغاتی در این زمینه نیز می‌تواند به کاهش این اختلافات و خشونت‌ها و تبعات آنها در دوران پسا کرونا کمک کند.

ویروس کرونا از زمستان سال گذشته از چین به دیگر کشورهای جهان سرایت کرد و ساختار جامعه جهانی از جمله نظام اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع را تحت‌الشعاع خود قرار داده است.

بر اساس آخرین آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز تا کنون بیش از ۱۱۰ هزار نفر در کشورمان به این بیماری مبتلا شدند و بیش از ۶ هزار نفر بر اثر ابتلا به کرونا جان خود را از دست دادند.