ابوالنجم احمد بن قوص بن احمد دامغانی مشهور به منوچهری دامغانی و از اولین شاعران ایرانی بود که اشعارش از سرایندگان عرب تاثیر فراوان داشته است.
علت تخلص او به منوچهری دامغانی، تحصیل علوم و فضایل نزد امیر منوچهر فلک المعالی پسر شمس المعالی امیرقابوس وشمگیر والی گرگان بوده است.
او اشعار زیاد و زیبایی با مزمون طبیعت دارد که تصویرپردازی ها و چیره دستی او در این زمینه، لقب «شاعر طبیعت» را برایش به ارمغان آورده است.
ویژگی آثار منوچهری
وی بر ادبیات عرب و اشعار شاعران عرب و بر احوال و آثار شاعران پارسی احاطه داشت و نیز بر علوم دینی واقف بود و در دربار سلطان محمود غزنوی منزلتی والا داشت. وی ظاهراً مبتکر مسمط است. دیوان او مکرر به طبع رسیده و قریب به سه هزار بیت دارد. وفات او به سال ۴۳۲ هجری قمری اتفاق افتاده است و گویا در جوانی وفات یافته است.
او علاوه بر ادبیات و زبان عربی از دانش های دیگری چون موسیقی، پزشکی و ستاره شناسی نیز بهره داشت که نمود آن ها را می توان در اشعار او دنبال کرد.
منوچهری علاوه بر ادبیات و زبان عربی از دانش های دیگری چون موسیقی، پزشکی و ستاره شناسی نیز بهره داشت که بازخورد آن ها را می توان در اشعار او دنبال کرد.
بسیاری از افراد، خواندن دیوان منوچهری را دشوار می‌دانند که علت این موضوع استفاده وی از اسامی بسیاری از شاعران عرب و یا شاعران بزرگ فارسی زبان پیش از خود است.
در شعر منوچهری، موسیقی آهنگین خاصی وجود دارد چنانکه هنگام خواندن اشعار او، خواننده با آهنگی از موسیقی سرگرم است که همین ویژگی جوانی و شادابی روح این شاعر، شعرهای او را بی اندازه زیبا و دل انگیز ساخته است.
منوچهری دامغانی از آن دسته شاعرانی است که به دربار پادشاهان زمان خود آمد و شد بسیار داشت و برای آنان مدیحه سرایی می کرد.
این شاعر پرآوازه دامغانی، با حضور نزد طاهر دبیر، فرمانروای ری توانست به دربار سلطان مسعود غزنوی راه یابد و از آن پس به ستایشگری وی مشغول شد.
منوچهر پدیدآورنده قالب مسمط
جان شعر منوچهر همیشه ساده و قدرت این شاعر در وصف حالات و احوالات مختلف به حدی است که می توان او را از نظر توصیف شعری در میان شاعران قصیده گوی دوره غزنوی ممتاز دانست.
دیوان منوچهری مشتمل بر اشعاری است که در قالب غزل، قصیده، مسمط، قطعه، و ترکیب‌بند سروده شده و موضوعاتی چون ستایش، وصف، و خمریه را دربرمی گیرد. منوچهری قالب مسمط را برای نخستین بار در شعر پارسی پدید آورده است.
اشعار او معمولاً در دو سبک تغزل و اشعاری که به جوانی او هنگام شاعری بازمی گردد و دیگری مدح و ستایش سلاطین و بزرگان زمانه که از رسوم معمول شاعری آن زمان بوده است.
دیوان اشعار او شامل ۲ هزار و ۸۱۷ بیت با تصحیح عزیزالله علیزاده در قالب‌های قصیده، قطعه، مسمط، رباعی، دوبیتی و ابیات دیگر در انتشارات فردوس تهران در سال۱۳۹۰ در ۳۳۶ صفحه منتشر شد.
وفات منوچهری دامغانی
با توجه به اینکه در اشعار وی از حوادث سال ۴۳۰ و ۴۳۱ دیده می‌شود ولی از آن پس اثری از وقایع تاریخی در دیوان او مشهود نیست، کارشناسان معتقدند این شاعر بلندآوازه در سال ۴۳۲ هجری قمری از دنیا رفته است.
درباره مکان دقیق دفن وی اطلاع دقیق در دست نیست اما عده‌ای معتقدند که وی در محل گنبد زنگوله واقع در شهر دامغان دفن شده است اما این امر تنها گمانه زنی است و هرگز اثبات نشده است.
بند اول مسمط معروف منوچهری
خیزید و خز آرید که هنگام خزان‌ست
باد خنک از جانب خوارزم وزان‌ست
آن برگ رزان بین که برآن شاخ رزان‌ست
گویی به مثل پیرهن رنگرزان‌ست
دهقان به تعجّب سر انگشت گزان‌ست
کاندر چمن و باغ ، نه گل ماند و نه گلنار
