پردیسان آنلاین، گروه بین‌الملل: رهبر معظم انقلاب اسلامی، چندی‌قبل در دیدار با کارگزاران حج فرمودند: «این کسانی و این دولت هایی ــ دولتهای عربی ــ که با صهیونیست‌ها با همدیگر دست دادند و مصافحه کردند و روبوسی کردند و جلسه گذاشتند، هیچ سودی نخواهند برد از این کار؛ هیچ؛ جز ضرر برایشان چیز دیگری ندارد. اوّلاً ملّت هایشان مخالفند؛ عرب و غیر عرب؛ حالا بنده گفتم عربها، غیر عربها هم بعضی‌هایشان همین کار را کردند. ملّتهایشان مخالفند، اینها می‌نشینند آنجا با همدیگر قهوه میخورند، ملّتهایشان آن پایین علیه آنها مشت گره میکنند و شعار میدهند.» یکی از این ملت‌ها که بخش مهمی از آن، مخالف عادی‌سازی روابط حکومت خود با رژیم صهیونیستی است، مردم عربستان هستند.

از چندین‌سال قبل تاکنون، روندهایی وجود دارد که از امکان عادی‌سازی روابط عربستان سعودی با رژیم صهیونیستی خبر می‌دهد. فارغ از ارتباطات پنهانی که از سال‌ها و حتی براساس برخی روایت‌ها از دهه‌ها قبل میان این دو بوده است، اکنون عربستان یکی از نامزدهای عادی‌سازی روابط خود با رژیم صهیونیستی است. براساس آنچه استفان بورگ، خاخام و رئیس یک گروه یهودی ارتدوکس مستقر در قدس اشغالی گفته است، تنها مسئله در شرایط کنونی در روابط عربستان و رژیم صهیونیستی، مسئله زمان است. او به‌همراه رهبران تجاری یهودی، چندی‌قبل به بحرین و عربستان سفر کرده بود.

اما آیا موضع بخش قابل‌توجهی از مردم عربستان نیز همسو با حکومت آل‌سعود، همراهی با سیاست‌های رژیم صهیونیستی و تلاش برای تضعیف آرمان فلسطین است؟ به‌دلیل اینکه عربستان، میزبانی حج را برعهده دارد، شناخت موضع مردم این کشور درقبال رژیم صهیونیستی، مسئله فلسطین و عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی، می‌تواند دارای اهمیت باشد.

بررسی یک نظرسنجی

در میان نظرسنجی‌هایی که در کشورهای عربی صورت می‌گیرد، نظرسنجی «المرکز العربی للأبحاث ودراسه السیاسات» مستقر در دوحه قطر، شامل ویژگی‌هایی ازجمله تعدد کشورهای تحت‌مطالعه و همچنین موضوعات موردبررسی متنوع است که آن را از دیگر نظرسنجی‌ها متمایز می‌سازد. این موضوعات در گزارش‌های سالانه این مرکز تکرار شده است و بنابراین می‌توان به‌مطالعه مقایسه‌ای و روندپژوهانه در آن نیز اقدام نمود.

در آخرین نظرسنجی‌ صورت‌گرفته که مربوط به سال ۲۰۱۹-۲۰۲۰ است، سؤالات متنوعی درخصوص دموکراسی، مشارکت مدنی، ارزش‌های شهروندی، سیاست خارجی، عدالت و… از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی در ۱۳ کشور عربی پرسیده شده است. در این میان، سؤالاتی نیز درخصوص فلسطین و رژیم صهیونیستی مطرح شده است.

یکی از سؤالات این بوده که آیا مسئله فلسطین مربوط به تمام اعراب است یا اینکه تنها مسئله فلسطینیان می‌باشد و آنها باید به‌تنهایی برای آن بکوشند. پاسخ‌های شهروندان تحت‌مطالعه در ۱۳ کشور عربی اینگونه است:

همان‌طور که مشخص است، ۸۹ درصد از پاسخ‌دهندگان در عربستان، مسئله فلسطین را مسئله تمام اعراب تلقی کرده‌اند. دراین‌چهارچوب، عربستانی‌ها پس از الجزایری‌ها و اردنی‌ها، به‌همراه تونس، حائز رتبه سوم هستند.

سؤال مرتبط دیگر، موضع‌ درخصوص به‌رسمیت‌ شناختن رژیم صهیونیستی از سوی حکومت سعودی است. براساس شکل زیر، تنها ۶ درصد موافقت خود را اعلام کرده‌اند و ۶۵ درصد مخالف چنین اقدامی از سوی ریاض هستند. ضمن اینکه چنین اعدادی، خود گویای جهت‌گیری افکار عمومی در عربستان است، باید به این نکته اذعان داشت که احتمالاً تعداد مخالفان بیشتر از ۶۵ درصد بوده است، چراکه ۲۹ درصد از سؤال‌شوندگان یا گفته‌اند «نمی‌دانم» یا پاسخی نداده‌اند. به‌نظر می‌رسد این درصد بالا که در مقایسه با سایر کشورهای عربی، بی‌نظیر است و در گزارش‌های سال‌های گذشته این مؤسسه نیز همین‌گونه بوده است، احتمالاً به‌دلیل سیاست‌های نظارتی شدید حکومت سعودی است که باعث می‌شود تا بخشی از پاسخ‌دهندگان نسبت به سؤالی که عملکرد این حکومت را مورد ارزیابی افکار عمومی قرار می‌دهد، نوعی بی‌پاسخی را درپیش بگیرند.

حمایت مالی از حماس از درون عربستان

با مهاجرت اجباری فلسطینیان به‌دلیل اشغالگری صهیونیست‌ها، برخی از آنها در عربستان مستقر شدند. این استقرار به‌دلایل مختلف ازجمله حضور اخوانی‌های مصر در دهه ۶۰ میلادی در عربستان، منجر به انسجام آنها شد. با شکل‌گیری حماس در فلسطین و نیاز مبرم آن به منابع مالی، فلسطینیان ساکن در عربستان، تا همین چند سال قبل، یکی از مراکز رفع این نیاز حماس تلقی می‌شدند. آنها به‌دلایلی سیاسی، ازسوی حکومت آل‌سعود چندان تحت فشار نبودند. علاوه‌براین، همنشینی آنها با مردم عربستان باعث می‌شد تا به‌نوعی همزیستی دست یابند. این همزیستی، زمینه را برای جمع‌آوری کمک‌های خیریه‌ای فراهم می‌آورد که مردم عربستان، دوشادوش فلسطینیان ساکن در این کشور، برای حماس ارسال می‌کردند. بنابراین بخشی از مردم عربستان، فارغ از دغدغه‌های عربی و اسلامی خود نسبت به فلسطین، در این همراهیِ با فلسطینیان، عملاً حمایت خود از مسئله فلسطین را مستحکم‌تر ساختند. البته لازم به‌ذکر است که عربستان طی چندسال اخیر و به‌دلایل سیاسی ازجمله ضرورت مهار حماس، حامیان این جنبش در عربستان را تحت فشارهای زیادی قرار داده است.

نشانه‌های حمایت در شبکه‌های اجتماعی

یکی دیگر از نشانه‌های حمایت بخشی از مردم عربستان از مسئله فلسطین را می‌توان در شبکه‌های اجتماعی یافت. دراین‌خصوص شواهد بسیاری وجود دارد. یکی از این شواهد، اکانتی در توییتر است با نام «سعودیون مع الاقصی» که بیش از ۱۳۵هزار دنبال‌کننده دارد. تحلیل محتوای توییت‌های این اکانت، بیانگر حمایت آنها از مقاومت فلسطین، مبارزه با رژیم صهیونیستی و مخالفت با عادی‌سازی روابط عربستان با این رژیم است. در ابتدای این صفحه توییتر، نوشته شده است: «دراینجا موضع واقعی مردم عربستان را در قبال عادی‌سازی روابط با تل آویو خواهید یافت.» نمونه‌های دیگری ازجمله تعداد ۱۳ میلیونی دنبال‌کنندگان سلمان العوده، روحانی اخوانی مخالف آل سعود و حامی فلسطین که اکنون در زندان آل سعود به‌سر می‌برد، از دیگر نشانه‌هایی است که می‌توان برای تأیید حمایت بخشی از مردم عربستان از فلسطین و مخالفت با رژیم صهیونیستی از آن یاد کرد.

تقابل دولت – ملت در عربستان درخصوص فلسطین

براساس آنچه آمد و می‌توان نشانه‌های متعدد دیگری نیز بر آن افزود، بخشی از مردم عربستان، باوجود سیاست‌های فرهنگی محمد بن سلمان، همچنان دل‌بسته آرمان فلسطین هستند و نسبت به عادی‌سازی روابط حکومت‌شان با رژیم صهیونیستی، حساسیت دارند. این، همان‌چیزی است که در امارات متحده عربی وجود ندارد، چراکه اساساً جمعیت بومی و اصیل امارات، رقمی بسیار کم است و برهمین‌اساس ابوظبی، هیچ‌گاه دغدغه واکنش مردم خود نسبت به عادی‌سازی روابط با تل آویو را به‌صورت جدی نداشت. در بحرین اما، موضع شیعیان کاملاً درخصوص رژیم صهیونیستی مشخص است و حکومت نیز ازآنجاکه در رویارویی حداکثری با شیعیان قرار دارد، عملاً به رژیم صهیونیستی به‌عنوان پشتیبانی برای خود می‌نگرد و لذا نظر مخالف مردم خود با عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی، برای منامه اهمیتی ندارد.

در عربستان که جمعیتی به‌مراتب بیشتر از امارات و بحرین دارد، حکومت به‌خوبی مطلع است که درصورت عادی‌سازی روابط با تل آویو، واکنش‌هایی ازسوی بخشی از مردم صورت خواهد گرفت. اخوانی‌های عربستان که همچنان با محمد بن سلمان سرسازگاری ندارند، بخش قابل‌توجهی از شیعیان و بخشی از همسویان جریان سلفی جهادی، مخالف رژیم صهیونیستی و سیاست‌های سازشکارانه بن سلمان هستند. به‌نظر می‌رسد بخشی از تأخیر عربستان در سازش با رژیم اشغالگر قدس، ناشی از همین مسائل داخلی آن است. البته شایان‌ذکر است که محمد بن سلمان مدت‌ها است سیاست حساسیت‌زدایی از مردم عربستان را درخصوص تل آویو آغاز کرده است.