به گزارش پردیسان آنلاین، معرکه‌گیری یکی از قدیمی‌ترین قالب‌های نمایشی ایران است که بیش از آنکه بر صحنه‌های رسمی تکیه داشته باشد، بر دل کوچه‌ها، میدان‌ها و بازارها استوار بوده است. در این نوع نمایش، معرکه‌گیر یا بازیگر اصلی با دایره‌ای از تماشاگران که به دور او حلقه می‌زنند، جهانی کوچک می‌آفریند؛ جهانی که در آن داستان، رجزخوانی، پهلوانی و اغلب طنز به هم گره می‌خورند.
ریشه‌های معرکه‌گیری به گذشته‌ای دور بازمی‌گردد؛ جایی که نقالان و پهلوانان با اجرای داستان‌های حماسی و دینی در میدان‌های عمومی مردم را گرد خود جمع می‌کردند. عنصر بداهه‌پردازی از ویژگی‌های بارز این ژانر است؛ به گونه‌ای که معرکه‌گیر بر اساس حال و هوای جمعیت و واکنش مخاطبان، روایت خود را تغییر می‌دهد و به آن رنگ و بوی تازه‌ای می‌بخشد.
ساختار معرکه‌گیری
معرکه‌گیری معمولاً با مرشد یا معرکه‌گیر اصلی آغاز می‌شود که با صدایی رسا، شعری یا روایتی حماسی را سر می‌دهد. سپس با کمک چند دستیار یا شاگرد، نقش‌های فرعی را زنده می‌کند. گاهی از ابزارهای ساده‌ای چون علم، چوب، طبل یا دف استفاده می‌شود تا فضا شورانگیزتر شود. این نمایش به شکل دایره‌ای اجرا می‌شود؛ دایره‌ای که نشان‌دهنده برابری و مشارکت همه تماشاگران در تجربه‌ای جمعی است.
مضمون‌ها و کارکردها
در معرکه‌گیری، موضوعات متنوعی به تصویر کشیده می‌شود؛ از روایت‌های شاهنامه‌ای گرفته و تا داستان‌های مذهبی، پهلوانی، مبارزه با ظلم و نقد اجتماعی و سیاسی ادامه دارد. به همین دلیل این نمایش همواره آینه‌ای از دغدغه‌های مردم بوده است. مردم در این دایره نه‌تنها تماشاگر که گاه شریک و بازیگر ماجرا هستند و با خنده، تشویق یا حتی ورود مستقیم به صحنه حضور خود را پررنگ‌تر می‌کنند.
جایگاه اجتماعی
معرکه‌گیری فقط یک سرگرمی نبود، بلکه نهاد اجتماعی و فرهنگی به شمار می‌آمد. این هنر، فرصتی فراهم می‌کرد تا مردم در یک میدان مشترک گرد آیند، اخبار و روایت‌ها را بشنوند و روحیه‌ای جمعی بیابند. در دوره‌هایی که رسانه‌های امروزی وجود نداشت، معرکه‌گیر نقش خبررسان، آموزگار و قصه‌گو را همزمان ایفا می‌کرد.
افول و احیا
با گسترش سالن‌های تئاتر و ظهور رسانه‌های مدرن، از نیمه قرن گذشته به‌تدریج معرکه‌گیری جایگاه سابق خود را از دست داد. با این حال، پژوهشگران و هنرمندان تئاتر سنتی در دهه‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا این ژانر را به عنوان بخشی از میراث فرهنگی ناملموس ایران دوباره زنده نگه دارند. امروز نمونه‌هایی از معرکه‌گیری در جشنواره‌های آئینی، مناسبت‌های مذهبی و حتی جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر اجرا می‌شود.
وضعیت امروز
امروز معرکه‌گیری بیش از هر چیز در بخش‌های آیینی و فولکلوریک جشنواره‌ها دیده می‌شود. هرچند دیگر نمی‌توان میدان‌های بزرگ شهر را همچون گذشته پر از حلقه‌های پرشور تماشاگران دید، اما هنوز هنرمندان پیشکسوتی هستند که این سنت را پاس می‌دارند و به نسل جوان می‌آموزند. تلاش‌ها برای مستندسازی و آموزش این هنر، گامی مهم برای جلوگیری از فراموشی کامل آن به شمار می‌آید.
معرکه‌گیری، این نمایش خیابانی و پرشور، بخشی از حافظه فرهنگی ایران است؛ میراثی که باید همچون نگینی بر تاریخ تئاتر سنتی پاس داشته شود. شاید امروز صدای مرشد در میدان‌های شهر کمتر به گوش برسد، اما نفس گرم او هنوز در گوشه‌گوشه فرهنگ ما جاری است.
