به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی پردیسان آنلاین، مدرسه فصلی «حکمرانی حکمت‌بنیان در عصر هوش مصنوعی» توسط دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی مرکز ملی فضای مجازی با حضور اساتید حوزه و دانشگاه در مدرسه امام کاظم(علیه السلام) برگزار شد.

براساس این گزارش اساتید حوزه و دانشگاه هر کدام با اشاره به موضوع جلسه مطالبی را ارائه کردند که به گوشه ای از این مباحث پرداخته و اشاره می گردد.

دکتر قاسمی، دبیر ستاد فناوری‌های هوشمند حوزه با بیان اینکه امروزه نگاه‌ها به موضوع هوش مصنوعی کاملاً ابزارگرایانه است، اظهار داشت: دسته‌ای از کارشناسان نسبت به هوش مصنوعی نگاه تهدیدآمیز و نگران‌کننده دارند و دسته‌ای دیگر نیز به این فناوری، خوش‌بین هستند. ما در این جلسه ابتدا به چیستی هوش مصنوعی خواهیم پرداخت چراکه اگر به‌صورت پایه‌ای به شناخت یک پدیده نپردازیم، نمی‌توانیم انتظار موفقیت در این عرصه را داشته‌باشیم.

وی با تأکید بر اینکه پردازشگرها و زیرساخت‌های پردازشی، الگوهای برنامه‌نویسی و داده‌ها و کلان داده‌ها، سه عنصر کلیدی هوش مصنوعی هستند، تصریح کرد: تحولات شگرف در این سه عنصر باعث شده‌است که ما امروز وارد عصر جدیدی به نام عصر هوش مصنوعی شویم. نسل جدید پردازشگرها باعث شده تا عمل‌های پردازشی که در گذشته طی چند روز انجام می‌گرفت امروزه طی چند دقیقه صورت پذیرد در نتیجه زیرساخت‌های پردازشی از اهمیت بالایی برخوردار است و رهبر انقلاب نیز همواره بر مسئله زیرساخت‌ها تأکید داشته‌اند. زبان‌های برنامه‌نویسی نیز از دیگر عناصر اصلی هوش مصنوعی است که امروزه بسیار پیشرفت کرده‌اند. اما در خصوص عنصر سوم نیز بایست اذعان کرد که داده‌ها، اساس و جوهره هوش مصنوعی تشکیل می‌دهند. داده‌ها با طبقه‌بندی و درصدبندی، ارزشمند می‌شوند و سپس می‌توان به سراغ داده‌پردازی رفت.

در ادامه دکتر مینایی، مشاور مدیر حوزه‌های علمیه در هوش مصنوعی به بیان ماهیت هوش مصنوعی پرداخت و گفت: هوش مصنوعی بدین معناست که هر جا نیازمند تصمیم‌گیری در خصوص موضوعی می‌باشد، هوش مصنوعی در فرآیند تصمیم‌گیری وارد شده و آن را انجام می‌دهد. هوش مصنوعی همچون توابع ریاضی یکسری عملیات را انجام می‌دهد و دارای محدودیت‌هایی است اما نکته قابل‌توجه، توانایی پردازش بسیار بالای آن است.

وی ادامه داد: هوش مصنوعی یک دانش و تکنولوژی جهت‌دار است که درآمدی بیش از درآمدهای نفتی را به خود اختصاص داده است. هر تکنولوژی و دانشی می‌تواند در جهت الهی و یا شیطانی به کار گرفته شود و ما باید از هوش مصنوعی در جهت مثبت آن استفاده کنیم به‌عنوان نمونه با استفاده از این دانش می‌توانیم در حوزه تقنینی و نیز شفاف‌سازی قوانین استفاده کنیم. هوش مصنوعی در صحت قوانین، جامعیت قوانین و سازگاری یک قانون با سایر قوانین و بطور کلی سیستم اداره کشور می تواند، موثر باشد. رهبر انقلاب آرزو دارند تا قانون جامع کشور استخراج شود و این هدف با به دست آوردن آنتولوژی قوانین کشور با استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند محقق شود. در حوزه قضاوت، سلامت، کشاورزی و شبکه های اجتماعی نیز می‌توان از هوش مصنوعی کمک گرفت.

دکتر مینایی با تأکید بر اینکه می‌توان به هوش مصنوعی به‌عنوان یک فرصت نگاه کرد، تصریح کرد: با استفاده از هوش مصنوعی می‌توان مانع بروز بسیاری از تخلفات شد برای نمونه شاید برخی افراد در برابر دریافت یا پرداخت رشوه بلغزند اما ماشین این‌گونه نیست و می‌تواند کمک فراوانی به ما در این مسائل انجام شود و بسیاری از تخلفات تنها با استفاده از هوش مصنوعی قابل جلوگیری است. هوش مصنوعی نیازمندی‌های لازم برای طراحی نرم‌افزارها را در اختیار ما می‌گذارد. مسائلی همچون امنیت، ایمنی، سرعت، شفافیت، قابل‌اعتماد بودن و کاهش هزینه‌ها ازجمله نیازمندی‌هایی است که بایست در طراحی نرم‌افزارهای مختلف موردتوجه قرار گیرد که در این خصوص می‌توان از هوش مصنوعی کمک گرفت.

مشاور مدیر حوزه‌های علمیه در هوش مصنوعی خاطرنشان کرد: هوش مصنوعی ظرفیت‌های زیادی برای اداره جامعه ارائه می‌کند برای نمونه می‌تواند فعالیت‌های بانکی را تسریع بخشد و یا هزاران کاربر را به‌خوبی مدیریت کند و از طرفی منعطف و قابل اصلاح می‌باشد. لازم به ذکر است که این حوزه هنوز جای کار بسیار فراوانی دارد و بشر به دنبال این است که موتورهای تفکر منطقی و یک پروسه استدلال ورزی را برای هوش مصنوعی طراحی کند که این موضوع نشان‌دهنده فاصله بسیار آن با عقل و هوش انسانی است.

سپس حجت‌الاسلام‌والمسلمین انبیایی، استاد حوزه و دانشگاه در خصوص برتری هوش مصنوعی نسبت به هوش انسانی اظهار داشت: اولین پیش‌بینی در مورد برتری هوش مصنوعی قبل از قرن ۱۸ به وجود آمد. آقای رنه دکارت تصوری داشت مبنی بر اینکه روزی ربات‌ها از انسان‌ها برتری خواهند جست به این صورت که اگر ربات‌ها بتوانند برای خود تصمیم بگیرند برتر خواهند شد اما همان‌طور که می‌دانید رشته رباتیک و هوش مصنوعی کاملاً از هم متفاوت هستند. بااین‌وجود ما احتیاج به بحث در خصوص این موضوع داریم.

وی گفت: در آینده گروه‌های تصمیم‌گیرنده باید ترکیبی از هوش مصنوعی و انسانی باشند چراکه در بعضی از حوزه‌ها هوش مصنوعی و در بعضی دیگر هوش انسانی دقیق‌تر است. به‌عنوان نمونه در حوزه قضاوت، خروجی هوش مصنوعی کاملاً با هوش انسانی منطبق بوده است هرچند هنوز نمی‌توان به هوش مصنوعی در این حوزه اعتماد کامل داشت.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین انبیایی نبود ادبیات مشترک میان دانشمندان فنی و دانشمندان علوم انسانی را از مشکلات این حوزه دانست و تصریح کرد: یک رکن مهم در هوش مصنوعی این است که می‌تواند تصمیم‌گیری کند و مبتنی بر نفس و اراده نیست اما فعالان حوزه علوم انسانی معتقدند هوش مصنوعی نفس ندارد که اراده داشته باشد و تصمیم‌گیری کند درنتیجه ما احتیاج به تعریف واحدی از هوش داریم که شامل هوش انسانی و هوش ماشینی شود. اروپایی‌ها در خصوص تعریف هوش، به سامانه‌هایی اشاره می‌کنند که با تحلیل محیط پیرامونی رفتار هوشمندانه‌ای را از خود به نمایش گذاشته و برای رسیدن به یک هدف خاص به‌صورت تقریباً مستقل عمل می‌کند.
وی هوش مصنوعی را به دو قسم هوش مصنوعی ضعیف و قوی تقسیم کرد و اظهار داشت: عمده فعالیت‌های علمی و عملی کنونی در حوزه هوش مصنوعی، معطوف به «هوش مصنوعی ضعیف» است و آن‌چنان به ابعاد گسترده و مهم «هوش مصنوعی قوی» پرداخته نشده که این موضوع، یک ضعف بزرگ است. ما وارد دوران هوش مصنوعی ضعیف شده‌ایم و به سمت هوش مصنوعی قوی حرکت می‌کنیم. بیست الی سی کارکرد شناختی برای انسان می‌شناسیم که هوش مصنوعی ضعیف فقط روی یکی از این کارکردها تمرکز می‌کند همچون ماشین‌های خودران و یا چت‌بات‌ها اما هوش مصنوعی قوی درواقع ماشین هوشمندی است که می‌خواهد تمام رفتارها و فرآیندهای انسانی را تقلید کند که این هوش مصنوعی دو نوع دارد؛ نوع اول کاملاً مانند انسان فکر و تصمیم‌گیری می‌کند اما چیزی به اسم احساس، وجدان، روح و آگاهی ندارد و نوع دو دارای شعور، آگاهی و وجدان است که البته در حد ایده باقی مانده و هیچ آینده روشنی ندارد.

این استاد حوزه و دانشگاه به بیان تفاوت‌های هوش انسانی و هوش مصنوعی پرداخت و خاطرنشان کرد: یکی از تفاوت‌ها این است که انسان آگاهی دارد اما هوش مصنوعی فاقد آگاهی است چراکه فاقد لوازم برخورداری از آگاهی همچون احساسات و ادراک است. هوش مصنوعی فاقد خلاقیت است و تفکر مفهومی ندارد بدین معنا که اگر مسئله‌ی جدیدی که در حوزه جدیدی به وجود آمده و پیش‌ازاین، مثل آن حل‌نشده را نخواهد توانست حل کند. همچنین هوش مصنوعی فاقد ویژگی الهام است که این ویژگی در انسان وجود دارد.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین انبیایی در پایان به نقاط قوت هوش مصنوعی اشاره کرد و اظهار داشت: هوش مصنوعی سرعت و دقت بسیار بالایی دارد چراکه می‌تواند داده‌ها را به‌سرعت تجزیه‌وتحلیل کند و همچنین به بانک اطلاعاتی کاملی دسترسی دارد. یکی دیگر از ویژگی‌های هوش مصنوعی این است که فاقد احساسات می‌باشد و تحت تأثیر عوامل نفسانی نیست درنتیجه می‌تواند تصمیمات صحیح‌تری بگیرد.

در ادامه دکتر حسین مطلبی، رئیس پژوهشگاه فضای مجازی مرکز ملی فضای مجازی با بیان اینکه سالهاست که رویای ساختن یک ماشین هوشمند همراه انسان است، اظهار داشت: خیلی‌ها معتقدند که این موضوع حتی به دوران باستان برمی‌گردد اما همواره در کنار این رویا، بیم تسلط هوش مصنوعی بر انسان وجود داشته است و به عبارتی دیگر شاید زمانی فرا برسد که انسان‌ها خدمت‌گذار هوش مصنوعی شوند.

وی چهار سناریو درخصوص آینده هوش مصنوعی را برشمرد و تصریح کرد: سناریوی نخست، نگاه ابزارگرایانه به این حوزه است که می‌تواند همچون خودرو و هواپیما زندگی بشر را ارتقا دهد. سناریوی دوم این است که هوش مصنوعی به هوش مصنوعی قوی تبدیل شده و به سطح هوش انسانی برسد و سپس متوقف گردد. در سناریوی سوم، هوش مصنوعی از انسان پیشی می‌گیرد و انسان را همچون حیوان خانگی می‌داند که قطعا در چنین حالتی تحول تمدنی رخ داده است. سناریوی چهارم هم هوش مصنوعی را فاقد توانایی لازم برای ایجاد تحول تمدنی می‌داند.

سومین سخنران جلسه در ادامه نکاتی را مطرح کرد که به شرح زیر است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین امینی‌نژاد، استاد حوزه و دانشگاه اظهار داشت: لغت هوش مصنوعی اشتباه است و تعبیر صحیح آن مغز مصنوعی است چرا که تمام ابزارهایی که بشر تولید می‌کند در قلمرو بسط اعضا و جوارح او است مثل تلسکوپ که بسط قوای چشم است یا مرکب‌ها که بسط قوای پا است. مسئله‌ای که درمورد هوش مصنوعی گفته می‌شود این است که این فناوری، بسط مغز است و نمی‌توانیم آن را بسط ذهن تلقی کنیم.

وی ادامه داد: بشریت تاکنون در چند مرحله دست به تولید گونه‌های مختلف فضای مجازی زده و ما در این زمینه بدون پیشینه نیستیم. البته در هر دوره‌ای که فضای مجازی به معنای عام ایجاد شد، تحولات دامنه‌داری در زندگی بشر پیش آمده و تمام عرصه‌های زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده است. زبان یکی از پیشینه‌های مهم در زمینه تولید فضای مجازی توسط انسان است که از سه ویژگی انتقال اطلاعات، شبیه‌سازی واقع و مطلوب‌سازی واقع برخوردار است. کتابت نوع دیگری از فضای مجازی است و اکنون ما در دوره سومین نوع از فضای مجازی قرار داریم که طبیعتا تحولات بزرگی را به دنبال خواهد داشت و اکنون همه شئون زندگی ما را فراگرفته است.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه فضای مجازی هوش پایه مزایای منحصر به فردی دارد که برای آسیب شناسی، ابتدا باید نقاط قوت آن را شناخت، تصریح کرد: فضای مجازی کنونی بیش از زبان و کتابت با زندگی واقع ما مطابقت دارد و از طرفی به شدت فضایی تعاملی دارد به گونه‌ای که تعامل بین دو و یا چند نفر را ممکن می‌سازد. وحدت همگانی جهان، از بین بردن محدودیت‌ها، تامین‌کننده انواع آزادی‌ها، تامین‌کننده کمبودهای انسان‌ و بستر بسیار مناسب برای بسط خیال، وهم و عقل از جمله مزایای منحصر به فرد فضای مجازی کنونی است که منجر به سرعت بسیار بالای فراگیری آن در میان انسان‌ها شده است.

در ادامه حجت الاسلام و المسلمین ابوالحسن حسنی، پژوهشگر و کارشناس فقه و فضای مجازی با بیان اینکه امروزه تعاریف متعدد و نوینی از حکمرانی مطرح شده است، اظهار داشت: مشارکت عمومی، نقش تنظیم‌گری دولت، کثرت بازیگران عرصه سیاست و مستقل از حکومت، وجود قدرت‌های دارای توان مذاکره در حاکمیت، عدم تمرکز در منابع اقتدار، مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی از جمله معانی و مفاهیم متعددی هستند که در تعاریف جدید حکمرانی مشاهده می‌شوند.

وی به بیان تعریف حکمت از نگاه رهبر انقلاب پرداخت و گفت: به تعبیر رهبر انقلاب، محاسبات مادی تا جایی که فعل و انفعالات مادی رخ می‌دهد درست است اما فعل و انقعالاتی وجود دارد که حواس انسان به آنجا راه ندارد و آن چشمی که می‌تواند آنها را ببیند در اصطلاح اسلامی، حکمت نامیده می شود. البته رهبر انقلاب تصریح می‌کنند که این بینش، علم غیب نیست بلکه آن شخص، محاسبات ماورایی را با استفاده از سنن الهی بلد است.

حجت الاسلام و المسلمین ابوالحسن حسنی ادامه داد: امروزه در عرصه سیاست قوت(توانایی اعمال اراده برای هدایت اراده دیگران) و قدرت(به معنای توان تحمیل اراده با استفاده از ابزار زور) در جامعه توزیع پیدا کرده است. صدها دسته از گروه‌های مردمی داخلی و خارجی و سازمان‌های بین‌المللی، قدرت‌ها و قوت‌های بسیار تودرتویی دارند که منجر می‌شود مفهوم حکومت به معنای ساختار هرمی از بین برود. در عصر فضای مجازی این روند شدت بیشتری گرفته است و بسیاری از شرکت‌های فناورانه قدرت و قوت را در دست گرفته‌اند.

این کارشناس فقه و حقوق افزود: در نگاه ما، دستیابی، تکمیل، اظهار و نمایش عقل مطلوبیت دارد و اگر جامعه به این سمت حرکت کند، جامعه پر از عاقلان می‌شود و همه افراد توان و حق تصمیم‌گیری برای زندگی خود را دارند در نتیجه ولایت در این جامعه از سنخ ساختار هرمی نیست و ولایت بر فرزانگان است که از همین موضوع می‌توان استفاده کرد و حکمرانی حکمت بنیان را ارائه داد. در حکمرانی حکمت بنیان ما با مقوله «قوّت» مواجه هستیم و نه صرف قدرت؛ به عبارتی دیگر حکمرانی حکمت بنیان یعنی توانایی تحصیل و اعمال قوت بر اساس مبانی حکمت اسلامی. در نگاه حکمت بنیان، زمین سیاست، زمین بازی نیست بلکه زمین عبادت است پس در هرجایی وارد بازی سیاسی شویم شکست خواهیم خورد ولی اگر آن را مسجد عبادت به شمار آوریم، پیروزی از آن ما خواهد بود.

در پایان  حجت‌الاسلام‌والمسلمین چگینی، معاون امور بین‌الملل دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی مرکز ملی فضای مجازی پیرامون موضوع آینده‌پژوهی حکمرانی در عصر هوش مصنوعی اظهار داشت: پیشینه هوش مصنوعی به هفتاد سال پیش برمی‌گردد و به‌گونه‌ای بوده که ماشین بتواند کار انسان را انجام دهد. آلن تورینگ، ریاضی‌دان و دانشمند رایانه در اواسط قرن بیستم پیش‌بینی کرده که در آینده، تمایز قائل شدن بین انسان و هوش مصنوعی بسیار سخت و مشکل خواهد شد.

وی ادامه داد: هوش مصنوعی طی سال‌های اخیر همواره در حال پیشرفت بوده و اکنون گوگل سرمایه‌گذاری عظیمی در این حوزه انجام داده است. یکی از نمونه‌های کنونی هوش مصنوعی که اکنون در خصوص آن بسیار صحبت می‌شود چت جی‌پی‌تی است که کشورهایی همچون چین و روسیه و شرکت‌هایی همچون مایکروسافت هم نسخه‌هایی از این نوع هوش مصنوعی را ارائه داده‌اند. اکنون صحبت از آینده‌پژوهی حکمرانی هوش مصنوعی در محافل مختلف به گوش می‌رسد و در آینده اینترنت به همه اشیاء نفوذ خواهد کرد، توان حاکمیت‌های جهانی کمتر شده -چراکه تسلط اینترنت بیشتر می‌شود- و ایجاد محدودیت و فیلترینگ دشوار و یا به‌عبارتی‌دیگر غیرممکن خواهد شد.

معاون امور بین‌الملل دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی مرکز ملی فضای مجازی ادامه داد: آینده با حضور هوش مصنوعی چالش‌ها و مزیت‌هایی دارد که با تصاویر هالیوودی ارائه‌شده سنخیتی ندارد و می‌توان از این فضا در جهت اهداف ایرانی-اسلامی استفاده کرد.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین چگینی بابیان اینکه حکمرانی آینده با محوریت هوش مصنوعی بر مبانی داده‌ها است، تصریح کرد: بر این مبنا می‌توان روند اداره کشور و جامعه را بهبود بخشید و به سمت حل نیازهای مردم حرکت کرد. از طرفی پاشنه آشیل این نوع حکمرانی، غلط بودن و تحریف داده‌ها و اطلاعات است که منجر به خطا در تصمیم‌گیری می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی همواره در دنیا دشمنانی دارد که می‌توانند با استفاده از هوش مصنوعی در آینده خطرات نوینی برای کشور در حوزه‌های مختلف به وجود آورند به‌عنوان نمونه اینستاگرام در سال‌های اخیر تصویر سردار سلیمانی را با استفاده از الگوریتم‌های خود حذف می‌کند که شاید این قبیل حرکات با پیشرفت هوش مصنوعی شدت گیرد.