به گزارش پردیسان آنلاین، خاک، زیستگاه بخش عظیمی از موجودات زنده زمین و یکی از منابع مهم و اساسی در تأمین نیازهای اولیه و ضروری انسان است که تخریب آن با اثرات گسترده اجتماعی، زیست‌محیطی و نابودی منابع پایه بیشتر به‌واسطه فعالیت‌های انسانی و تغییرات آب‌وهوایی، فروپاشی سرزمین‌ها را در پی دارد، به‌طوری که نابودی خاک در قرن اخیر به‌عنوان سومین چالش پیش‌روی جامعه جهانی با فعالیت فرسایش خاکی، سبب سست شدن سطح خاک، هجوم ماسه‌های روان، پدیده ریزگردها و خسارات فراوان به جنبه‌های مختلف حیات بشر شده است.
پدیده ریزگرد در کشور، علاوه‌بر منشأ خارجی، منشأ داخلی نیز دارد که به اعتقاد بعضی کارشناسان خشکسالی متوالی دهه‌های اخیر، کشاورزی سنتی، چرای بیش از حد دام، استفاده نکردن صحیح از سیلاب‌ها، نبود دریافت حقابه تالاب‌ها، برداشت‌های بی‌رویه منابع آب زیرزمینی و رودخانه‌ها، آلاینده‌های صنعتی، آتش‌سوزی و قطع درختان جنگل‌ها، دست‌به‌دست هم دادند تا مراتع و زمین‌های زراعی به بیابان تبدیل و با کمترین وزش بادی، ریزدانه‌ها در هوا معلق شوند که در این بین پروژه مالچ‌پاشی زیستی و غیرزیستی به‌منظور جلوگیری از پخش ریزگردها و فرسایش خاک صورت می‌گیرد که منجر به نابودی کامل پوشش گیاهی و از بین بردن اکوسیستم طبیعی می‌شود.
هرچند این اقدام در مهار شن‌های روان تأثیر دارد و در مناطقی از هجوم ریزگردها به مناطق مسکونی جلوگیری می‌کند، اما از این جهت که عوارض زیادی ازجمله نابودی کامل پوشش گیاهی و در مواردی اکوسیستم طبیعی را در پی دارند، مورد استقبال نیست، چراکه مالچ به‌دلیل چسبندگی و غیرقابل نفوذ بودن، مانع جذب آب باران در خاک و موجب هدر رفت آب می‌شود، علاوه‌بر این پاشیدن مالچ روی گیاهان سبب می‌شود، جانوران منطقه نتوانند از این گیاهان تغذیه کنند یا اگر آن‌ها را بخورند مسموم می‌شوند و جان خود را از دست می‌دهند، در نهایت اکوسیستم مختل می‌شود.
تقویت پوشش گیاهی راهکار برون‌رفت از چالش‌های زیست محیطی
عباسعلی ولی، فعال حوزه منابع طبیعی و علوم زمین و دانشیار دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین با اشاره به اینکه بیابان‌ها ضمن برخورداری از حساسیت بالای اکوسیستم در مقابل تخریب و بهره‌برداری شکننده است، اظهار کرد: این اکوسیستم بر اثر چرای بیش‌ازحد دام، تغییر کاربری در اراضی و استقرار هر نوع بهره‌برداری به تدریج با کاهش عملکرد طبیعی به نابودی می‌رسد، بنابراین موظف هستیم در وهله نخست پوشش گیاهی متعادل که در طول سنوات گذشته مستقر شده را حفظ کنیم.
وی مبادرت بر تقویت پوشش گیاهی نوین را طی بررسی و نظرات کارشناسان اکوسیستم بیابان را بهترین روش مقابله با گردوغبار و مبارزه با حرکت شن‌های روان دانست و افزود: این متخصصان با توجه به عملکرد و علائمی که در اکوسیستم بیابان‌ها رؤیت می‌شود، راهکاری اساسی را پیشنهاد می‌دهند، اما اگر شرایط لازم مهیا نباشد باید با نظر آن‌ها و ایجاد موقعیت مناسب عملیات دیگری را پیشنهاد شود.
دانشیار دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین ادامه داد: چنانچه با استقرار انواع گونه‌ها، بستر بیابان دائم در حال تغییر باشد یا با تخریب خاک، امکان استقرار پوشش گیاهی نباشد یا شرایط به گونه‌ای است که وضعیت حیات بشر و سکونتگاه‌های شهری و روستایی را مختل کرده است باید با پیشنهاد و نظر کارشناسان مبادرت به تثبیت ماسه‌های روان کنیم.
ولی یکی از راه‌حل‌ها برای جلوگیری از فرسایش خاک را استفاده از مالچ طبیعی و یا مالچ مصنوعی دانست و عنوان کرد: مالچ به پوشش غیرزنده‌ای اطلاق می‌شود که برای محافظت، ارتقای کیفیت خاک و تثبیت شن‌های روان و جلوگیری از ریزگرد، روی سطح خاک قرار می‌گیرد که از انواع گوناگون مالچ‌های سازگار با طبیعت، رسی و نفتی تشکیل شده است.
ضرورت جایگزینی شیوه‌های نوین مهار بیابان
وی با اشاره به تولید مالچ نانو ساختارها، محصولی محیط‌زیست دوست و طبیعی که با استفاده از فناوری نانو از کانی‌های رسی استخراج می‌شود، تصریح کرد: این‌گونه مالچ براساس تحقیقات اخیر محقق شده و اگر بتوانیم بستر را به یک تعادل زیستی برسانیم، استقرار مجدد پوشش گیاهی فراهم خواهد شد.
دانشیار دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین گفت: اگر با ایجاد بعضی از روش‌های طبیعی مالچ‌ها برای مدت زمانی لازم، نتوانیم امکان استقرار مجدد پوشش گیاهی را در بیابان‌ها به‌منظور مقابله با ماسه‌های روان فراهم کنیم باید در شرایط بحرانی همچون گذشته که تجربه استفاده از مالچ‌های نفتی داریم از این‌گونه مالچ بهره‌برداری شود.
وی اضافه کرد: روش مالچ‌های نفتی با وجود یکسری مضرات می‌تواند شرایط استقرار پوشش گیاهی را برای یک دوره زمانی موقت بیش از یک دهه فراهم خواهد کرد، اما در حقیقت مالچ پاشی در حکم یک درمان هزینه‌بر و خطرناک، باید تحت نظر کارشناس متخصص اجرایی شود.
دانشیار دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین عنوان کرد: مهار بیابان‌زایی به مجموعه کارها و روش‌هایی گفته می‌شود که پوشش گیاهی را به بیابان بازگردانده و از روند تخریب سرزمین بر اثر گسترش بیابان در مناطق خشک و نیمه‌خشک جلوگیری می‌کند.
ولی، حفاظت کارکردهای طبیعی و مدیریت اکوسیستم بیابان‌ها را مؤثرترین اقدام در کاهش تخریب خاک و پوشش گیاهی دانست و خاطرنشان کرد: در اکوسیستم‌های بیابانی مناسب‌ترین راهبرد مدیریتی، رویکرد حفاظتی است، به زبان ساده باید طبیعت آن را به حال خود رها کرد تا به اصلاح خودش مباردت کند، اما در شرایط بحرانی لازم است که اکوسیستم را تقویت کنیم و امکان برقراری کارکردهای طبیعی برای آن فراهم شود، چراکه حفاظت از این امانت‌های الهی برای تأمین حیات و سکونتگاه‌های انسان‌ها در موقعیت فعلی و نسل‌های آینده امری ضروری است.
به گزارش پردیسان آنلاین، سال‌های متمادی است که کانون‌های گردوغبار به علت تخریب محیط‌زیست و فرسایش خاک به وجود آمده بر سلامت و تنوع زیستی تأثیر مخرب بر جای گذاشته و هر از چند گاهی بخش عمده‌ای از آسمان را تیره و تار می‌کند، در این میان برای مقابله با فرسایش خاک، جلوگیری از نفوذ پدیده گردوغبار و تثبیت شن‌های روان در مناطق بیابانی، رودخانه‌ها و تالاب‌هایی که خشک شدن نسخه‌ای به نام مالچ‌پاشی تجویز شده است، اما اجرای این شیوه‌ها با وجود مزایای خاص به‌عنوان افزودنی برای حفاظت از خاک و پوشش گیاهی، نباید سبب ایجاد معضلات زیست محیطی برای انسان‌ها و از بین رفتن میکروارگانیسم‌ها تنوع زیستی و گیاهان شود.
