به گزارش پردیسان آنلاین، مادری یکی از بنیادی‌ترین نقش‌های اجتماعی است که نقشی محوری در شکل‌گیری شخصیت و آینده نسل‌های بعدی دارد. از نخستین لحظات تولد، کودک به مراقبتی همه‌جانبه نیاز دارد؛ مراقبتی که نه‌تنها به تأمین نیازهای اولیه محدود نمی‌شود، بلکه ابعاد عاطفی، تربیتی و روانی را نیز در بر می‌گیرد. در این میان، مادر نقش اصلی را در فرایند رشد و پرورش کودک ایفا می‌کند و جایگاه او در بنیان خانواده و جامعه، جایگاهی بی‌بدیل است.
با این وجود، مادران در دنیای امروز با چالشی مهم روبه‌رو هستند: تعارض میان مسئولیت‌های مادری و نقش‌های شغلی و اجتماعی. بسیاری از زنان، به‌ویژه در سال‌های نخست فرزندپروری، خود را میان دو خواست متضاد می‌بینند؛ از یک‌سو نیاز به همراهی مداوم با فرزند و از سوی دیگر، الزام‌های شغلی و اقتصادی. این وضعیت می‌تواند منجر به فرسودگی، احساس ناکامی یا فشار روانی مادر شود، به‌ویژه زمانی که ساختارهای حمایتی کافی در جامعه برای تسهیل این دو نقش وجود نداشته باشد.
البته باید بدین نکته توجه داشت که این باور شاید به‌طور کامل صحیح نباشد و مصداق آن، زنان و مادرانی هستند که با وجود چند فرزندی توانسته‌اند وظایف مادری خود را به بهترین نحو ضمن توجه به فعالیت‌های اجتماعی یا درآمدزایی انجام دهند و نگاه تعارض میان کار و فرزندپروری را به پله‌ای برای ترقی و پیشرفت همه‌جانبه تبدیل کنند.
با این وجود ضرورت دارد نهادهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، شرایطی فراهم آورند که مادران بتوانند بدون احساس تعارض یا قربانی کردن یکی از نقش‌ها، در هر دو عرصه فعال باشند. سیاست‌های حمایتی همچون مرخصی‌های قابل‌قبول، مراکز نگهداری کودک با کیفیت و مقرون‌به‌صرفه و تغییر نگرش‌های فرهنگی نسبت به نقش زن، می‌تواند مسیر را برای ایجاد تعادل میان کار و مادری هموارتر کند؛ مسیری که نه‌تنها به نفع زنان، بلکه به سود خانواده و آینده جامعه خواهد بود. به همین سبب گفت‌وگویی داشتیم با سید روح الله میرشفیعی، مشاور خانواده و زوج درمانی، عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان و کارشناس مباحث اخلاقی و تربیتی که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
پردیسان آنلاین: مادران شاغل چگونه می‌توانند تعارض میان وظایف شغلی و مادری را به خوبی مدیریت و به فرصتی برای رشد فردی و تقویت روابط خانوادگی تبدیل کنند؟
میرشفیعی: در جهان پرشتاب امروزی، یکی از پیچیده‌ترین چالش‌هایی که مادران شاغل با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، مدیریت هم‌زمان وظایف حرفه‌ای و مسئولیت‌های فرزندپروری است؛ تعارضی که اگرچه گاه خسته‌کننده به نظر می‌رسد، اما با نگاهی مثبت و بهره‌گیری از راهکارهایی سنجیده، می‌تواند به بستری برای رشد شخصی مادران و تقویت پیوندهای خانوادگی تبدیل شود، به‌ویژه آنکه تجربه موفق در این زمینه، الگویی الهام‌بخش برای نسل‌های آینده نیز خواهد بود.
از جمله پرتکرارترین مشکلاتی که مادران شاغل از آن گلایه دارند، احساس مداوم کمبود زمان و فشارهای ناشی از انباشت مسئولیت‌های گوناگون است، مسئله‌ای که نه‌تنها بازده کاری را کاهش می‌دهد، بلکه گاه کیفیت روابط خانوادگی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این حال، راهکارهایی وجود دارد که می‌تواند از این فشارها بکاهد و نظم بهتری در زندگی فردی و خانوادگی ایجاد کند.
به‌عنوان مثال، تهیه فهرستی از امور روزمره، بر پایه فوریت و اهمیت به مادران کمک می‌کند تا ذهنی متمرکزتر داشته باشند و از پراکندگی و آشفتگی وظایف بکاهند. بسیاری از کارها را می‌توان حذف یا به زمان مناسب‌تری موکول کرد، بدون آنکه لطمه‌ای به روند زندگی وارد شود.
تقسیم کار در محیط خانه نیز نه‌تنها نشانه‌ای از مدیریت سالم، بلکه عاملی برای ایجاد همدلی در میان اعضای خانواده است. مشارکت همسر، فرزندان و حتی دوستان مورد اعتماد، می‌تواند بخشی از بار مسئولیت را کاهش دهد. افزون بر این، می‌توان از توانمندی‌های کودک، متناسب با سن او، برای انجام برخی وظایف ساده بهره برد و از این طریق، روحیه مسئولیت‌پذیری را نیز در او پرورش داد.
مادران نیز بدین نکته توجه ویژه داشته باشند که در کنار تمام وظایف، نباید از نیازهای جسمی و روانی خود غافل شوند. اختصاص زمانی هرچند کوتاه به استراحت، ورزش، کتاب‌خوانی یا فعالیت‌هایی که به فرد انرژی می‌بخشد، می‌تواند نقش چشمگیری در بازسازی روحیه و حفظ نشاط ایفا کند. بی‌تردید مادری که حال خوب‌تری دارد، در ایفای نقش‌های گوناگون خود نیز مؤثرتر و موفق‌تر ظاهر خواهد شد.
پردیسان آنلاین: برخی مادران به علت افکار یا عملکردشان در زمینه فرزندپروری، احساس گناه را تجربه می‌کنند. راهکار مدیریت چنین احساساتی چیست؟
میرشفیعی: احساس گناه از جمله عواطف پیچیده‌ای است که مادران شاغل به‌ویژه در سال‌های ابتدایی فرزندپروری با آن دست به گریبان‌اند، چراکه دوری ناگزیر از فرزند، گاه این تصور را در ذهن مادران پدید می‌آورد که در انجام وظایف مادری خود کوتاهی کرده‌اند؛ در حالی‌که با نگاهی واقع‌گرایانه و بهره‌گیری از راهکارهایی کاربردی، می‌توان این احساس را به گونه‌ای سازنده مدیریت کرد تا هم سلامت روان مادر حفظ شود و هم رابطه‌ای عمیق‌تر و آگاهانه‌تر میان او و فرزندش شکل گیرد.
نخست آنکه باید کیفیت را بر کمیت ترجیح داد، زیرا دقایقی اندک اما سرشار از مهر و گفت‌وگوی مؤثر، به مراتب تأثیرگذارتر از ساعاتی طولانی ولی بی‌روح و بی‌توجهی است و از سوی دیگر، نباید از ظرفیت فناوری‌های ارتباطی غافل ماند، چراکه تماس‌های تصویری یا ارسال پیام‌های صوتی در طول روز می‌تواند حس نزدیکی و ارتباط عاطفی میان مادر و فرزند را در فواصل زمانی حفظ کند، همچنین نیاز است مادران در نگرش خود بازنگری کنند، زیرا اشتغال آنها نه‌تنها به تأمین نیازهای اقتصادی خانواده می‌انجامد، بلکه الگویی زنده و الهام‌بخش از استقلال، تعهد، تلاش و پشتکار برای فرزندان به شمار می‌آید و این امر، شکلی از فرزندپروری غیرمستقیم اما مؤثر است که در شخصیت کودک ریشه می‌دواند.
پردیسان آنلاین: چالش منعطف نبودن فضای کار و اشتغال را چطور می‌توان با فرزندپروری جمع بست؟
میرشفیعی: ناهماهنگی محیط‌های کاری با اقتضائات مادری و شرایط ویژه‌ای چون بارداری، شیردهی، یا رسیدگی به کودک بیمار یکی از چالش‌های مهمی است که مادران شاغل را با دشواری‌هایی مواجه می‌سازد؛ چالشی که در نبود قوانین حامی یا در بستر اداره‌های سنتی و غیرمنعطف، بیش از پیش احساس می‌شود؛ با این حال، راهکارهایی در دسترس است که می‌توان از آنها برای تعدیل این فشارها بهره برد.
در گام نخست، گفت‌وگو و مذاکره با مدیران و کارفرمایان درباره اجرای شیوه‌هایی همچون دورکاری، تعیین ساعات کاری شناور یا کاهش موقت ساعات فعالیت می‌تواند گامی مؤثر در جهت جلب درک و همکاری دوسویه باشد و از طرف دیگر، بهره‌گیری هوشمندانه از مرخصی‌های استحقاقی یا حتی مرخصی بدون حقوق در مواقع اضطراری، از حقوق مسلم و قانونی مادران به‌شمار می‌رود که نباید از آن غفلت کرد و در کنار این راهکارها، ایجاد حلقه‌های حمایتی از دیگر مادران شاغل که با چالش‌های مشابه دست‌وپنجه نرم می‌کنند، نه تنها فرصتی برای تبادل تجربه‌های زیسته و راهکارهای عملی فراهم می‌آورد، بلکه حس همدلی و دلگرمی را نیز در دل این مسیر دشوار زنده نگه می‌دارد.
پردیسان آنلاین: مادران شاغل چگونه می‌توانند با غلبه بر چالش‌های مالی مراقبت از کودک و فشارهای فرهنگی–اجتماعی، تعادل مؤثری میان نقش مادری و مسئولیت‌های حرفه‌ای ایجاد کنند؟
میرشفیعی: یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مادران شاغل، تأمین هزینه‌های مراقبت از فرزند، به‌ویژه در سال‌های ابتدایی زندگی کودک است؛ سال‌هایی که نیاز به مراقبت تخصصی، تغذیه مناسب و محیطی ایمن و پرمهر، ضرورتی انکارناپذیر دارد و همین امر، فشارهای اقتصادی را مضاعف می‌سازد؛ با این وجود، راه‌هایی برای کاستن از این بار مالی وجود دارد که می‌توان از آنها بهره گرفت. استفاده از خدمات عمومی و مراکز فرهنگی و اجتماعی که برخی از آنها با هدف حمایت از خانواده‌ها، مهدکودک‌هایی با تعرفه‌های مناسب ارائه می‌دهند، از جمله این راهکارهاست و در کنار آن، همکاری جمعی میان چند خانواده برای مراقبت نوبتی از کودکان، ضمن کاهش هزینه‌ها، محیطی امن‌تر، آشنا و صمیمی‌تر برای رشد کودکان فراهم می‌سازد، همچنین مادرانی که امکان انجام برخی فعالیت‌های شغلی از منزل را دارند، می‌توانند در کنار ایفای نقش مادری، سهمی از مسئولیت اقتصادی خانواده را نیز برعهده گیرند، بی‌آنکه از همراهی مستمر با فرزند خود محروم شوند.
از دیگر موانع پیش‌روی مادران شاغل، نگاه سنتی و گاه ناعادلانه‌ای است که در بعضی از لایه‌های اجتماعی، نسبت به نقش زن در خانواده و جامعه وجود دارد، نگاهی که از زن انتظار دارد به‌طور کامل در خانه بماند یا بدون کمترین تعارض، بار حرفه‌ای و خانوادگی را هم‌زمان و بی‌نقص به دوش بکشد و این، فشاری روانی و عاطفی است که تنها با هوشیاری و قدرت درونی می‌توان با آن مقابله کرد.
نخستین گام، تعیین مرزهایی روشن و محترمانه در روابط اجتماعی است، چراکه با گفت‌وگویی شفاف و محترمانه می‌توان انتظارات نابه‌جا را مدیریت کرد و از سوی دیگر، پایبندی به ارزش‌های شخصی و خانوادگی در جهانی پرهیاهو، پناهگاهی آرامش‌بخش برای مادران خواهد بود و در نهایت، الهام‌گیری از تجربه‌های زیسته دیگر زنان موفق، راه را هموارتر می‌سازد، چراکه شنیدن روایت زنانی که با وجود دشواری‌ها، مسیر مادری و حرفه‌ای را با تعهد و آگاهی پیموده‌اند، چراغی است که در دل تاریکی‌ها روشن می‌ماند و امید و اراده را در دل‌ها زنده نگه می‌دارد.
پردیسان آنلاین: درباره اهمیت تقسیم وظایف در خانه بفرمائید و آیا آن را به خانواده‌ها توصیه می‌کنید؟
میرشفیعی: بله؛ از مهم‌ترین عواملی که موجب فشار مضاعف بر مادران شاغل می‌شود، نابرابری در تقسیم وظایف خانه و فرزندپروری است. زمانی‌که بار عمده امور خانه و مراقبت از فرزندان تنها بر دوش مادران قرار می‌گیرد، نه‌تنها سلامت روانی و جسمی آنها آسیب می‌بیند، بلکه توازن در روابط خانوادگی نیز دچار اختلال می‌شود؛ چراکه خانواده، نهادی مشارکتی است و حفظ پایداری آن، نیازمند همیاری و همراهی اعضا است.
در اصلاح این وضعیت، گفت‌وگوی صمیمانه و شفاف با همسر و سایر اعضای خانواده می‌تواند مؤثر باشد؛ گفت‌وگویی که بر پایه تفاهم و درک متقابل، زمینه‌ساز توزیع عادلانه‌تر مسئولیت‌ها خواهد شد، همچنین تنظیم یک تقویم خانوادگی با برنامه‌ریزی مشخص و مدون برای انجام امور روزمره، نه‌تنها شفافیت و هماهنگی را افزایش می‌دهد، بلکه حس مسئولیت‌پذیری را در میان اعضا تقویت می‌کند.
در کنار این راهکارها، توجه به بعد روانی مشارکت نیز اهمیت دارد. قدردانی صمیمانه از زحمات همسر یا فرزندان در انجام امور خانه، عاملی انگیزشی و تقویت‌کننده روحیه مشارکت است و پیامی روشن به همراه دارد که در این خانه، تلاش هیچ‌کس نادیده گرفته نمی‌شود.
پردیسان آنلاین: اگر صحبتی می‌خواهید اضافه کنید، بفرمائید.
میرشفیعی: در مسیر دستیابی به توازن میان مسئولیت‌های حرفه‌ای و زندگی خانوادگی، نباید از جایگاه ارزش‌های اخلاقی و معنوی غفلت ورزید. هرچند اشتغال و نقش‌آفرینی اجتماعی مادران، بخشی مهم از هویت فردی آنها را تشکیل می‌دهد، اما این امر نباید در تقابل با اصول انسانی، ایمان درونی و معنویت اصیل قرار گیرد. مادری که در پی برقراری تعادل است، شایسته است همواره به بُعد اخلاقی و معنوی زیست خود توجهی ژرف داشته باشد، چراکه آرامش درونی، زمینه‌ساز انسجام بیرونی است.
تعارض میان اشتغال و فرزندپروری، حقیقتی انکارناپذیر در زندگی مادران شاغل به شمار می‌رود. با این حال، اگر این تعارض با برنامه‌ریزی دقیق، انعطاف‌پذیری فردی، حمایت خانوادگی و همراهی ساختارهای اجتماعی مدیریت شود، نه‌تنها تهدید نخواهد بود، بلکه می‌تواند به فرصتی برای رشد، بلوغ و تعالی مادر و فرزندان تبدیل شود.
نباید از یاد برد که هر مادر، مسیر منحصر به‌فرد خویش را در این مسیر طی می‌کند، بنابراین مقایسه شرایط فردی با دیگران، نه‌تنها بی‌ثمر است، بلکه می‌تواند بر اضطراب‌ها بیفزاید و سلامت روان را تضعیف کند. موفقیت، نه در رسیدن به تعادل کامل و بی‌نقص، بلکه در تلاش آگاهانه، صبورانه و مدبرانه برای سازگاری با مقتضیات زندگی نهفته است.
