پردیسان آنلاین – گروه استان‌ها: سکوت دیوار بلندی ساخته است به پهنای زندگی، دیوار خانه‌ها فروریخته، جز صدای زوزه تنهایی و نمایش چرخان گردبادهای کوچک نشان دیگری از جنبندگی در این منطقه نیست، اینجا همه از تازیانه خشکسالی زخم برداشته‌اند و برای نجات به زمین‌های دیگری پناه برده‌اند… در این سرزمین همه‌جا نفس آب به شماره افتاده است.
کسری مخازن آب در خراسان جنوبی به روایت آمار مسئولان آب منطقه‌ای به ۱۰۱ میلیون مترمکعب رسیده است و ۱۸۰۰ روستا در استان خالی از سکنه شده است.
طعم تلخ خشکسالی مانند زهر در تمام رگ‌های حیات این استان رخنه کرده است و هر روز شرایط را برای زندگی سخت‌تر می‌کند. دامداران و کشاورزان اولین زخم خورده‌های این زلزله خاموش هستند.
آب را فدای همه چیز کرده‌ایم
دبیر کنگره ملی آبیاری و زهکشی ایران در گفتگو با خبرنگار پردیسان آنلاین شرایط استان خراسان جنوبی به عنوان دومین استان وسیع کشور را به لحاظ آبی بسیار بحرانی دانست و گفت: این استان با دو مؤلفه پهناوری و مرزی بودن امروز با شرایط بسیار بحرانی کسری مخازن و کاهش بارندگی مواجه است.
علی شهیدی افزود: عمق سفره‌های آب زیرزمینی در دشت بیرجند طی سال‌های اخیر ۷۳ سانتی متر افت کرده است، این در حالی است که استاندارد جهانی ۵ سانتی متر است. بر این اساس به نظر می‌رسد دشت بیرجند نیز باید ممنوعه اعلام می‌شد.
به گفته وی بعد از تخلیه سفره‌های زیر زمینی فرونشست اتفاق می‌افتد، در ادامه نگه‌دارندگی و نفوذ پذیری خاک کم و باعث سیل در بارندگی‌ها می‌شود.
وی به کاهش بارندگی‌ها در سال‌های اخیر اشاره کرد و گفت: بارندگی‌ها در بلندمدت از ۱۷۵ به ۱۲۵ میلیمتر کاهش یافته، بنابراین تنها راه نجات از فرونشست‌ها و باران‌هایی که سیل به بار می‌آورد، جلوگیری از برداشت بیش از حد آب از سفره‌های زیرزمینی است.
به همه چاه آب داده‌ایم، چاه‌های کشاورزی را نیز تبدیل به چاه‌های خدماتی کرده‌ایم و گفته‌ایم بروید هر چقدر نیاز دارید بردارید شهیدی تغییر الگوی کشت، پایین بودن راندمان آبیاری در استان و عدم توجه به موضوع زهکشی را مورد تاکید قرار داد و اظهار داشت: ما آب را فدای همه چیز کرده‌ایم.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: برای اینکه مهاجرت انجام نشود، صنایع فولاد قائنات احیا شود و… به همه چاه آب داده‌ایم، چاه‌های کشاورزی را نیز تبدیل به چاه‌های خدماتی کرده‌ایم و گفته‌ایم بروید هر چقدر نیاز دارید بردارید.
وی با بیان اینکه نداشتن الگوی کشت مناسب که متناسب با منابع آب استان باشد، سبب سردرگمی کشاورزان شده است، ادامه داد: شاهد هستیم در برخی موارد اقدام به کاشت گیاهان علوفه‌ای با مصرف آب بالا در استان می‌شود.
رئیس دانشکده کشاورزی، منابع طبیعی و محیط‌زیست بیرجند تأکید کرد: برنامه‌ریزی، انتخاب و اجرای الگوی کشت بومی کم آب بر با توجه به آمایش سرزمین آب محور و در نظر گرفتن مفهوم آب مجازی و ارزش‌گذاری و بهره‌وری آب موردتوجه قرار گیرد.
شهیدی بر توجه جدی به میراث ملی قنات (احیا و مرمت قنوات) در استان تأکید کرد و افزود: نظارت جدی بر برداشت‌های غیرمجاز آب زیرزمینی و نیز چاه‌های غیرمجاز در راستای تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی صورت پذیرد.
وی با بیان اینکه باید از خروج آب‌های سطحی و زیرزمینی در مرزهای بین‌المللی استان جلوگیری شود، ادامه داد: بانک اطلاعات پایه منابع و مصارف آب استان و ساختار لازم برای تحلیل و ارائه سناریوها ایجاد شود.
پایان برداشت نامتعارف شاید ۷ سال دیگر
سرپرست شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی نیز خبرهای خوبی درباره مخازن آب در استان ندارد و دراین‌باره گفت: هم‌اکنون مخازن استان با کسری ۱۰۱ میلیون مترمکعبی مواجه هستند.
سعید سروری در گفتگو با خبرنگار پردیسان آنلاین به برداشت‌های نامتعارف از سفره‌های آبی استان اذعان داشت و افزود: امیدواریم با توجه به برنامه‌هایی که در نظر گرفته‌شده در بازه زمانی هفت‌ساله برداشت نامتعارف از آب‌های زیرزمینی در استان به صفر برسد.
به گفته وی هم‌اکنون از ۱۳ هزار و ۵۹۹ منبع آب در استان ۲۸ درصد آن را چاه‌ها و چشمه‌ها تشکیل می‌دهند و اگر ثبات و پایداری می‌خواهیم باید بین دخل‌وخرج آبی استان تعادل ایجاد کنیم.
وی با اشاره به اینکه در گذشته با توجه به میزان بارندگی‌ها، کشاورزان مصرف خود را با آب قنات‌ها تطبیق می‌دادند، گفت: متأسفانه با ورود سیستمی حفر چاه‌ها، این تعادل به هم خورد تا جایی که امروز ۷۳ درصد میزان برداشت آب از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود.
وی نیز انگشت اتهام بیشترین میزان مصرف آب را به سمت کشاورزی گرفت و تأکید کرد: در حال حاضر بخش کشاورزی با ۸۸ درصد بیشترین مصرف‌کننده آب است بنابراین راندمان در این بخش باید افزایش یابد.
سرپرست شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی طرح تعادل بخشی دشت‌ها را که از سال ۹۲ در استان اجرایی شده است را مدنظر قرار داد و گفت: طرح کنتور گذاری هوشمند چاه‌های کشاورزی یکی از بخش‌های این طرح بوده که از زمان اجرا تاکنون ۱۸ درصد آب و ۲۰ درصد در مصرف برق صرفه‌جویی شده است.
سرپرست شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی آب را عنصری دانست که نه قابل‌تولید و نه قابل جایگزین است و ادامه داد: علاوه بر این حجم آبی که در استان در دسترس قرار دارد، محدود است و متأسفانه هرسال نیاز ما به مصرف آب بیشتر می‌شود.
افزایش تنش‌های آبی در مناطق عشایری
همچنین در پی گرمای بی سابقه و تداوم خشکسالی در استان حجم آبرسانی سیار به روستاها و مناطق عشایری استان افزایش یافته است.
نماینده مردم نهبندان و سربیشه در مجلس شورای اسلامی با تأیید بر این موضوع در گفتگو با پردیسان آنلاین گفت: بر این اساس باید هر چه زودتر ناوگان آبرسانی سیار در استان افزایش یابد.
مصطفی نخعی بابیان اینکه باید سرانه آب ارسالی به عشایر با توجه به گرمای هوا و شرایط حاد خشکسالی بیشتر شود، افزود: هم‌اکنون بیش از ۴۰ درصد روستاهای شهرستان‌های نهبندان و سربیشه به‌صورت سیار آبرسانی می‌شود.
وی تصریح کرد: بر این اساس باید تمام مسئولان استان با مدیریت درست تلاش کنیم، با کمترین مشکل حاد از تابستان عبور کنیم.
افت فشار و کمبود آب در روستاها گاهی به دلیل فرسودگی‌ها به وجود می‌آید و چون هدر رفت بالایی در این شبکه‌ها داریم نیاز به اصلاح و بازسازی دارند
وی با اشاره به وضعیت مجتمع‌های آبرسانی تأکید کرد: هرچند این مجتمع‌ها خوب بوده اما هم‌اکنون به دلیل شرایط حاد خشکسالی و کمبود بارندگی‌ها این مجتمع‌ها جوابگوی نیاز آبی مردم نیست.
نخعی فرسودگی بسیاری از خطوط انتقال آب و شبکه‌های داخلی را مدنظر قرار داد و گفت: افت فشار و کمبود آب در روستاها گاهی به دلیل این فرسودگی‌ها به وجود می‌آید چون هدر رفت بالایی در این شبکه‌ها داریم که نیاز به اصلاح و بازسازی دارند.
به گفته وی برخی از مجتمع‌ها نیز در گذشته احداث‌شده و تناسبی با وضعیت جمعیتی روستاها ندارد بنابراین باید این مجتمع‌ها توسعه یابد.
نخعی مهاجرت و خالی شدن روستاها از سکنه را از تبعات نگران‌کننده خشکسالی در مناطق مرزی عنوان کرد و گفت: باید هر چه سریع‌تر با برنامه‌ریزی و توسعه امکانات در نوار مرزی شرق کشور از بروز پیامدهای بیشتر در این مناطق جلوگیری کنیم.
چشمه‌های حیات وحش خشکید
مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی هم در گفتگو با خبرنگار پردیسان آنلاین از خشک شدن تعداد زیادی از چشمه‌های حیات وحش در استان بر اثر خشکسالی خبر داد و گفت: بر اثر تداوم خشکسالی در سال جاری تعداد زیادی از چشمه‌های حیات وحش یا با کاهش آبدهی مواجه شده و یا به طور کلی خشک شدند.
حسین اکبری ادامه داد: هرچند لایروبی چشمه‌های حیات‌وحش را به‌طور مستمر انجام می‌دهیم اما به دلیل شدت خشکسالی بازهم حجم آبدهی چشمه‌ها افزایش چشمگیری ندارد.
وی اضافه کرد: شدت خشکسالی و کمبود علوفه در زیستگاه‌ها حیات‌وحش را ضعیف و لاغر کرده و زادآوری حیات‌وحش به‌شدت کاهش‌یافته است، به‌عنوان‌مثال در منطقه نهبندان زادآوری پرندگانی مانند کبک و تیهو را نداشته‌ایم.
آبرسانی سیار به ۳۷۵ روستا
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی در گفتگو با پردیسان آنلاین درباره تنش آبی به خصوص در روستاهای استان گفت: هم اکنون ۳۷۵ روستا در استان توسط تانکر آبرسانی می‌شود.
حسین امامی با اشاره به افزایش دما و کمبود بارندگی در استان افزود: متأسفانه روند مصرف آب در سطح استان با حجم موجودی‌مان منطبق نیست و بر اساس اخباری که به دست‌مان می‌رسد بسیاری از مردم برای فضای سبز و خوراک دام از آب شرب استفاده می‌کنند که مشکلاتی را برای این شرکت ایجاد کرده است.
وی با بیان اینکه ۷ خودروی حمل آب به ناوگان آبرسانی سیار استان افزوده‌شده است، گفت: تلاش می‌شود تا پایان سال ۱۰۰ روستا از چرخه آبرسانی سیار خارج شود.
بر اساس آمار تابستان سال گذشته دشت‌های سرایان با کسری ۱۶ میلیون، بشرویه با کسری ۱۰ میلیون و دشت‌های بیرجند، دستگردان و مختاران با کسری ۶ میلیون مترمکعب دارای بیشترین کسری مخزن بودند. که شرایط در سال جدید هم همین روند را دارد.
در دو دهه خشکسالی خراسان جنوبی که همواره مردم و مسئولان مشکلات پیرامونی را فریاد زده‌اند طرح‌های بسیاری در استان اعلام و برخی نیز اجرایی شد اما هیچ‌کدام علاج واقعه را نکرده است و مردم امید دارند در دولت جدید برای این اولویت مهم مردم دیار خاوران با همراهی نخبگان و دانشگاهیان راهکار اساسی اندیشیده و اجرایی شود.
