به گزارش پردیسان آنلاین، در سال‌های اخیر صنایع و معادن به‌عنوان یکی از ستون‌های اقتصاد ایران سهم قابل‌توجهی در ساختار تولید ناخالص داخلی داشته است؛ آمارهای فصلی نشان می‌دهد تولید ناخالص داخلی «از معدن‌کاری» در سال‌های اخیر نوسان داشته، اما در مقیاس کل اقتصاد نقش پایداری ایفا می‌کند.
از منظر درآمد و تولید، معدن سنگ‌آهن یکی از مهم‌ترین منابع تأمین مواد اولیه زنجیره فولاد کشور است؛ استخراج‌ها در برخی خوشه‌ها (همچون مناطق سنگان و برخی معادن خراسان) در سال‌های اخیر رشد داشته و تولید و صادرات سنگ‌آهن نیز در دوره‌های مشخصی افزایش نشان داده است، امری که هم درآمد ارزی و هم درآمد داخلی بنگاه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در عین حال نوسان قیمت جهانی سنگ‌آهن و تغییرات تقاضای زنجیره فولاد، فشار مستقیم بر درآمد معدن‌کاران و صادرات کشور وارد می‌کند؛ گزارش‌های بازار داخلی و تحلیل‌های فنی قیمت و تقاضا را عامل اصلی تغییر در درآمد تولیدکنندگان سنگ‌آهن می‌دانند.
چشم‌انداز درآمدی معدن سنگ‌آهن ایران ترکیبی از فرصت‌ها و چالش‌هاست: از یک سو ذخایر قابل توجه و ظرفیت افزایش تولید و صادرات می‌تواند منبع درآمد پایدار و رشد اشتغال باشد و از سوی دیگر نیاز به توسعه زنجیره پایین‌دستی (فرآوری و تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر)، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، مدیریت قیمت‌های جهانی و سیاست‌گذاری شفاف برای حقوق دولتی و محیط‌زیست از موانع کلیدی است که باید به‌صورت راهبردی مدیریت شوند. تحلیل‌های حوزه معدن بر لزوم تبدیل خام‌فروشی به صادرات محصول نیمه‌ساخته / پایین‌دستی برای افزایش ارزش افزوده و پایداری درآمدها تأکید دارند.
در همین راستا مینا جعفری، رئیس کمیسیون صنعت و معدن سازمان مشاوران و متخصصان ملل اسلامی (اینسکو)، در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین ابعاد کمتر بررسی‌شده این صنعت، از جمله چالش‌های بهای تمام‌شده تولید، نوسانات بازار جهانی، تأثیر هزینه‌های انرژی و حمل‌ونقل بر رقابت‌پذیری، و ضرورت حرکت به‌سوی فرآوری و تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالا را مورد تحلیل قرار داد. این گفت‌وگو با هدف تبیین مسیرهای بهینه برای پایداری و توسعه صنعت سنگ‌آهن ایران و بررسی راهکارهای عملی برای افزایش بهره‌وری و کاهش وابستگی به صادرات مواد خام انجام شده است.
پردیسان آنلاین: مهم‌ترین عوامل افزایش بهای تمام‌شده تولید سنگ آهن در ایران چیست؟
جعفری: صنعت سنگ آهن به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد معدنی ایران، نقش حیاتی در تولید ناخالص داخلی و درآمدزایی ارزی کشور ایفا می‌کند. با وجود برخورداری از ذخایر عظیم سنگ آهن به میزان ۴.۵ میلیارد تن و جایگاه دهم جهانی، این صنعت با چالش‌های جدی در حوزه بهای تمام‌شده مواجه است که آینده آن را تحت‌الشعاع قرار داده است.
بر اساس آمارهای سازمان توسعه و نوسازی معادن، تولید سالانه سنگ آهن ایران به حدود ۶۰ میلیون تن رسیده که از این میزان، حدود ۴۵ میلیون تن در واحدهای فولادی داخلی مصرف و حدود ۱۵ میلیون تن صادر می‌شود. ارزش تولید ناخالص این بخش در سال‌های اخیر بین ۳ تا ۴ میلیارد دلار برآورد می‌شود که سهم قابل توجهی در اقتصاد معدنی کشور دارد. معادن بزرگی چون گل‌گهر، سنگان، چادرملو و چغارت بیش از ۷۰ درصد از این تولید را به خود اختصاص می‌دهند.
درآمد ارزی حاصل از صادرات سنگ آهن و کنسانتره در سال‌های گذشته نوسانات قابل توجهی داشته است. با افزایش قیمت جهانی سنگ آهن در برخی دوره‌ها، درآمد صادراتی به بیش از ۱.۵ میلیارد دلار رسیده، اما کاهش قیمت‌های جهانی و رقابت شدید در بازارهای منطقه‌ای، این رقم را تحت فشار قرار داده است. عمده صادرات سنگ آهن ایران به کشورهایی چون چین، امارات متحده عربی، عمان و هند انجام می‌شود که وابستگی به این بازارها ریسک قیمتی قابل توجهی ایجاد کرده است.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های صنعت سنگ آهن ایران، افزایش مداوم بهای تمام‌شده تولید است. هزینه‌های انرژی به‌عنوان بخش عمده‌ای از بهای تمام‌شده، با توجه به اصلاح قیمت حامل‌های انرژی و افزایش هزینه برق و سوخت، رشد چشمگیری داشته است. همچنین استهلاک تجهیزات فرسوده، هزینه‌های بالای نگهداری ماشین‌آلات وارداتی، و کمبود قطعات یدکی به دلیل محدودیت‌های واردات، بار مالی سنگینی بر دوش تولیدکنندگان گذاشته است. هزینه‌های نیروی انسانی نیز با افزایش دستمزدها و بیمه تأمین اجتماعی، روند صعودی پیدا کرده است.
از سوی دیگر، هزینه‌های زیست‌محیطی و الزامات جدید حفاظت از محیط زیست، از جمله کنترل گرد و غبار، بازیافت آب، و احیای مناطق معدنی، فشار بیشتری به هزینه‌های عملیاتی وارد کرده است. برآوردها نشان می‌دهد که بهای تمام‌شده تولید هر تن سنگ آهن در ایران در برخی معادن به ۵۰ تا ۶۰ دلار رسیده که نسبت به رقبای منطقه‌ای همچون استرالیا و برزیل رقابت‌پذیری کمتری دارد.
پردیسان آنلاین: حجم تولید، مصرف داخلی و صادرات سنگ آهن در ایران چقدر است و ارزش تولید ناخالص آنچه میزان برآورد می‌شود؟
جعفری: بر اساس آمارهای سازمان توسعه و نوسازی معادن، تولید سالانه سنگ آهن ایران به حدود ۶۰ میلیون تن رسیده که از این میزان، تقریباً ۴۵ میلیون تن در واحدهای فولادی داخلی مصرف و حدود ۱۵ میلیون تن صادر می‌شود. ارزش تولید ناخالص این بخش در سال‌های اخیر بین ۳ تا ۴ میلیارد دلار برآورد می‌شود که سهم قابل توجهی در اقتصاد معدنی کشور دارد. معادن بزرگی چون گل‌گهر، سنگان، چادرملو و چغارت بیش از ۷۰ درصد از این تولید را به خود اختصاص می‌دهند.
پردیسان آنلاین: درآمد ارزی حاصل از صادرات سنگ آهن ایران در سال‌های گذشته چه روندی داشته و عمده بازارهای صادراتی کدام کشورها هستند؟
جعفری: درآمد ارزی حاصل از صادرات سنگ آهن و کنسانتره در سال‌های گذشته نوسانات قابل توجهی داشته است. با افزایش قیمت جهانی سنگ آهن در برخی دوره‌ها، درآمد صادراتی به بیش از ۱.۵ میلیارد دلار رسیده، اما کاهش قیمت‌های جهانی و رقابت شدید در بازارهای منطقه‌ای، این رقم را تحت فشار قرار داده است. عمده صادرات سنگ آهن ایران به کشورهایی چون چین، امارات متحده عربی، عمان و هند انجام می‌شود که وابستگی به این بازارها ریسک قیمتی قابل توجهی ایجاد کرده است.
پردیسان آنلاین: چه راهکارهایی برای کاهش بهای تمام‌شده و بهبود وضعیت صنعت سنگ آهن پیشنهاد شده است؟
جعفری: برای بهبود وضعیت و تضمین آینده مطلوب صنعت سنگ آهن، تمرکز بر کاهش بهای تمام‌شده از طریق بهینه‌سازی مصرف انرژی ضروری است. استفاده از فناوری‌های نوین استخراج، اتوماسیون فرایندها و بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند هزینه‌های عملیاتی را تا ۲۰ درصد کاهش دهد. همچنین سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، توسعه خطوط ریلی اختصاصی، و بهبود تجهیزات بارگیری و تخلیه می‌تواند هزینه‌های لجستیک را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. جهش کیفی در صنعت سنگ آهن مستلزم حرکت از صادرات مواد خام به سمت تولید محصولات فرآوری‌شده با ارزش‌افزوده بالاتر است.
ایجاد واحدهای گندله‌سازی و تبدیل کنسانتره به محصولات نهایی می‌تواند ارزش صادراتی را دو تا سه برابر افزایش دهد. این امر علاوه بر درآمدزایی بیشتر، اشتغال‌زایی و توسعه صنایع پایین‌دستی را نیز به دنبال خواهد داشت. تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی و کاهش وابستگی به چند مشتری عمده، ریسک‌های قیمتی و تقاضا را کاهش می‌دهد. ورود به بازارهای جدید در آفریقا، آسیای میانه و اروپای شرقی می‌تواند فرصت‌های جدیدی فراهم آورد. همچنین انعقاد قراردادهای بلندمدت با قیمت‌های تثبیت‌شده می‌تواند ثبات درآمدی را تضمین کند.
پردیسان آنلاین: چشم‌انداز آینده صنعت سنگ آهن ایران چگونه ارزیابی شده و چه عواملی می‌تواند به موفقیت آن کمک کند؟
جعفری: آینده صنعت سنگ آهن ایران به‌رغم چالش‌های موجود، در صورت اتخاذ سیاست‌های مناسب می‌تواند روشن باشد. پتانسیل افزایش تولید تا ۱۵۰ میلیون تن، دسترسی به بازارهای بزرگ منطقه‌ای، و امکان توسعه زنجیره ارزش، فرصت‌هایی هستند که با مدیریت صحیح و سرمایه‌گذاری هدفمند می‌توانند محقق شوند. کاهش بهای تمام‌شده از طریق نوسازی تکنولوژی، بهبود بهره‌وری، و استفاده از منابع داخلی، کلید موفقیت در این مسیر است. همچنین حمایت دولت از طریق سیاست‌های تشویقی، تأمین مالی با نرخ مناسب و ایجاد زیرساخت‌های لازم می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در رونق و پایداری این صنعت استراتژیک داشته باشد.
