به گزارش پردیسان آنلاین، چاقی در دوران کودکی یک مسئله جدی بهداشتی است که می‌تواند عوارض متعددی را به همراه داشته باشد. این عوارض شامل بلوغ زودرس در دختران و بلوغ دیررس در پسران می‌شود، همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان چاق در مقایسه با کودکان دارای وزن طبیعی، در معرض خطر بیشتری برای ابتلاء به بیماری‌هایی همچون دیابت نوع ۲، مشکلات کبدی، بیماری‌های قلبی، سکته‌های مغزی و افسردگی در دوران بزرگسالی قرار دارند، به طوری که یک فرد ۴۰ ساله چاق در مقایسه با فردی با وزن نرمال، ۳ تا ۷ سال کمتر عمر خواهد کرد.
برخلاف باور عمومی، رژیم‌های سخت کاهش وزن برای کودکان چاق توصیه نمی‌شود، کودکان در حال رشد هستند و به جای کاهش وزن شدید، باید با رعایت اصول صحیح تغذیه، روند افزایش وزن آن‌ها کنترل شود؛ این روند باید متناسب با سن، وزن و نمودار رشد کودک تنظیم گردد.
اهمیت کنترل چاقی در دوران کودکی زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم اگر چاقی در این دوران ادامه یابد، احتمال چاقی در بزرگسالی ۳۰ درصد است و اگر تا سن بلوغ ادامه پیدا کند، این احتمال به ۸۰ درصد افزایش می‌یابد. در موارد اضافه وزن خفیف، اصلاح عادت‌های غذایی و حذف تغذیه نامناسب می‌تواند کافی باشد، اما در موارد چاقی شدید، مشاوره با متخصص تغذیه ضروری است.
رژیم غذایی در کودکان به معنای محدودیت کامل نیست، بلکه هدف اصلی، اصلاح عادات غذایی نادرست است؛ این برنامه شامل کاهش مصرف تنقلات ناسالم و غذاهای پرچرب، همراه با اصلاح رفتارهای غذایی کل خانواده می‌شود. در برخی موارد، حفظ وزن فعلی کودک کافی است و نیازی به کاهش وزن نیست، که البته این تشخیص باید توسط متخصص تغذیه انجام شود، در راستای عوارض چاقی در کودکان با لاله عباسی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی گفت‌گویی داشته‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
رژیم غذایی چه تأثیری بر بروز چاقی در کودکان دارد؟
داشتن یک رژیم غذایی متعادل با تکیه بر افزایش مصرف میوه‌ها و سبزی‌ها، استفاده از غلات سبوس‌دار، مصرف شیر و لبنیات کم‌چرب، حذف روغن‌های جامد، کاهش مصرف روغن‌های مایع و غذاهای پرچرب و سرخ شده همچون انواع فست‌فودها از اهمیت ویژه‌ای در برنامه غذایی افراد به ویژه کودکان برخوردار است.
بهره‌گیری از روش طبخ سالم همچون آب‌پز کردن، بخارپز کردن و کبابی کردن، اجتناب از مصرف انواع نوشابه‌های گازدار، آبمیوه‌های صنعتی و تنقلات کم‌ارزش و داشتن یک برنامه ورزش منظم برای افزایش تحرک و فعالیت بدنی مهمترین و ساده‌ترین راهکارها برای پیشگیری از چاقی در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان است.
باید بدانیم همان گونه که چاقی به مرور زمان ایجاد می‌شود، درمان آن نیز نیاز به روندی طولانی دارد، بنابراین برای بهره‌مندی از سلامتی و رسیدن به وزن طبیعی بدون بازگشت و عوارض جانبی باید روش درمانی مناسب را برگزید و صبر و شکیبایی کرد، انتخاب روش درمانی به شرایط فرد بستگی دارد، انتخاب یک روش درمانی مناسب همچون رژیم غذایی، فعالیت بدنی، رفتار درمانی، دارو درمانی یا مجموعه‌ای از آن‌ها بستگی به شرایط فرد همچون نمایه توده بدنی، بیماری‌های زمینه‌ای، داروهای مصرفی و سن دارد، لذا نباید خودسرانه اقدام به گرفتن رژیم‌های غذایی طاقت‌فرسا و استفاده از داروهای کاهش‌دهنده وزن کرد.
اهمیت تغذیه صحیح دوران کودکی در چیست؟
تغذیه کودکان بر پایه همان اصول تغذیه بزرگسالان استوار است، اما نیازهای تغذیه‌ای آن‌ها در سنین مختلف متفاوت است؛ تمام افراد به مواد مغذی اساسی شامل ویتامین‌ها، مواد معدنی، کربوهیدرات‌ها، پروتئین و چربی نیاز دارند.
وجود منابع پروتئینی، سبزیجات و میوه‌ها در رژیم غذایی کودکان چه تأثیری دارد؟
والدین باید از منابع پروتئینی با کیفیت همچون غذاهای دریایی، گوشت و مرغ کم‌چرب، تخم مرغ، حبوبات، محصولات سویا و آجیل‌های بدون نمک در برنامه غذایی کودکان استفاده کنند.
توصیه می‌شود به جای آب‌میوه، از میوه‌های تازه، کنسرو شده، منجمد یا خشک استفاده شود. در صورت مصرف آب‌میوه، باید اطمینان حاصل کرد که ۱۰۰ درصد طبیعی و بدون قند افزوده باشد، همچنین باید توجه داشت که یک چهارم فنجان میوه خشک معادل یک فنجان میوه تازه است.
در مورد سبزیجات، تنوع بسیار مهم است و باید هر هفته از انواع مختلف سبزیجات شامل سبزیجات برگ سبز تیره، قرمز و نارنجی، حبوبات و سبزیجات نشاسته‌ای استفاده شود، در مورد غلات نیز باید غلات کامل همچون نان سبوس‌دار، بلغور جو دوسر، کینوآ و برنج قهوه‌ای را جایگزین غلات تصفیه شده کرد، همچنین مصرف لبنیات کم‌چرب یا بدون چربی همچون شیر، ماست، پنیر و نوشیدنی‌های سویای غنی شده برای رشد و سلامت کودکان ضروری است.
چرا باید از مصرف شیرینی بین وعده‌های غذایی کودکان پرهیز شود؟
والدین باید در مصرف شکرهای افزوده شده در رژیم غذایی کودکان دقت ویژه‌ای داشته باشند، قندهای طبیعی موجود در میوه و شیر مشکلی ندارند، اما باید از مصرف بی‌رویه شکر قهوه‌ای، شیرین‌کننده ذرت، شربت ذرت و عسل جلوگیری شود، همچنین توصیه می‌شود، از مصرف نوشابه و نوشیدنی‌های انرژی‌زا خودداری کنند.
برای اینکه کودک غذای خود را به خوبی مصرف کند، باید قبل از صرف غذا فعالیت داشته باشد و از مصرف شیرینی و مایعات شیرین بین وعده‌های غذایی پرهیز شود، همچنین صرف غذا در محیطی آرام و دوستانه و همراه با دیگران توصیه می‌شود.
ایجاد محدودیت‌های کالری چه تأثیری بر تغذیه کودکان دارد؟
درباره چربی‌های اشباع و ترانس باید مصرف گوشت قرمز، مرغ و لبنیات پرچرب را کاهش داد و به جای آن از روغن‌های گیاهی، آجیل، زیتون، آووکادو و غذاهای دریایی که حاوی چربی‌های سالم هستند، استفاده کرد.
میزان سدیم دریافتی در رژیم غذایی بیشتر کودکان بالاست، والدین باید به جای تنقلاتی همچون چیپس و کلوچه، مصرف میوه و سبزیجات را در برنامه غذایی کودکان خود بگنجانند و محصولات کم سدیم را انتخاب کنند.
والدین نباید در صورت بی‌میلی کودک به غذای خاصی، سریع آن را تغییر دهند یا برای خوردن غذا جایزه تعیین کنند، بهتر است غذاهای جدید را به تدریج و با فواصل زمانی مناسب به کودک معرفی کرده و در صورت تمایل نداشتن چند روز بعد مجدد امتحان کنند تا ذائقه کودک به تدریج با آن غذا آشنا شود.
برای داشتن برنامه غذایی سالم در کودکان و رفع مشکلات تغذیه‌ای آن‌ها چه راهکارهای وجود دارد؟
در مواردی که کودک از مصرف شیر امتناع می‌کند، والدین می‌توانند ماست را جایگزین شیر کنند و باید دوغ و ماست را در وعده‌های غذایی کودک بگنجانند، همچنین می‌توان در تهیه سوپ از مخلوط آرد، کره و شیر استفاده کرد و به تدریج کودک را به مصرف شیر عادت داد.
یکی از مهمترین نکات در تغذیه کودکان، محدود کردن دسترسی به مواد غذایی پرکالری است. کاهش در دسترس بودن تنقلات پرچرب، قندی و شور می‌تواند به کودکان کمک کند تا عادات غذایی سالم‌تری را در پیش بگیرند، توصیه می‌شود والدین تنها در موارد خاص و به ندرت اجازه مصرف این نوع مواد غذایی را به کودکان بدهند.
میان‌وعده‌های سالم و کم‌کالری همچون یک فنجان هویج، بروکلی یا فلفل دلمه‌ای، یک عدد سیب یا موز متوسط، یک فنجان زغال اخته یا انگور، یک چهارم فنجان ماهی تن پیچیده شده در برگ کاهو و چیپس کلم پخته خانگی، گزینه‌های مناسبی برای تغذیه کودکان هستند که هر کدام کمتر از ۱۰۰ کیلوکالری انرژی دارند.
فعالیت بدنی منظم علاوه بر سرگرم‌کننده بودن، فواید بسیاری برای سلامت کودکان دارد. تقویت استخوان‌ها، کاهش فشار خون، کاهش استرس و اضطراب، افزایش عزت نفس و کمک به مدیریت وزن از جمله مزایای ورزش و فعالیت بدنی منظم در کودکان است که والدین باید به آن توجه ویژه داشته باشند.
چگونه باید فعالیت بدنی کودکان را تقویت کنیم؟
کودکان سه تا پنج ساله باید در طول روز فعال باشند و کودکان و نوجوانان شش تا ۱۷ ساله نیاز به حداقل ۶۰ دقیقه فعالیت بدنی روزانه دارند، این فعالیت‌ها باید شامل تمرینات هوازی باشد که موجب افزایش ضربان قلب می‌شود، همچنین فعالیت‌های تقویت‌کننده استخوان همچون دویدن و پریدن و نیز فعالیت‌های تقویت‌کننده عضلات مثل کوهنوردی یا هل دادن را نیز در بر می‌گیرد.
از آنجایی که کودکان از بزرگترها الگوبرداری می‌کنند، والدین باید فعالیت بدنی را در برنامه روزانه خود قرار داده و فرزندان را به مشارکت در این فعالیت‌ها تشویق کنند، همچنین لازم است زمان تماشای تلویزیون، بازی‌های ویدئویی و وبگردی کودکان به حداکثر دو ساعت در روز محدود شود.
طبق توصیه آکادمی اطفال آمریکا، کودکان زیر دو سال نباید در معرض تماشای تلویزیون قرار گیرند و به جای آن باید کودکان را به انجام فعالیت‌های سرگرم‌کننده فیزیکی، چه به تنهایی و چه همراه با خانواده تشویق کرد.
آیا روند خواب با بروز چاقی در کودکان مرتبط است؟
خواب ناکافی با چاقی ارتباط مستقیم دارد، زیرا موجب افزایش مصرف غذا و کاهش فعالیت بدنی می‌شود، باید توجه داشت که نیاز کودکان به خواب بیشتر از بزرگسالان است و این میزان بر اساس سن آن‌ها متفاوت خواهد بود.
با توجه به افزایش نگران‌کننده نرخ چاقی در دوران کودکی، محققان در مطالعات گسترده‌ای به بررسی عوامل مختلف سبک زندگی پرداخته‌اند که می‌توانند در کنترل وزن کودکان نقش مؤثری داشته باشند.
یافته‌های جدید نشان می‌دهد که علاوه بر رژیم غذایی، کمبود خواب نیز می‌تواند عامل مهمی در افزایش وزن کودکان و بزرگسالان باشد، از آنجا که زمان بیدار شدن کودکان به‌طور معمول به دلیل برنامه مدرسه یا مهدکودک ثابت است، تنظیم ساعت خواب شبانه اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
در یک مطالعه گسترده که توسط محققان آمریکایی روی حدود هزار کودک از بدو تولد تا ۱۵ سالگی انجام شد، نتایج قابل توجهی به دست آمد، به عنوان نمونه در کودکان چهار ساله، خوابیدن قبل از ساعت هشت شب در مقایسه با خوابیدن بعد از ساعت ۹ خطر ابتلاء به چاقی را تا ۵۰ درصد کاهش می‌دهد.
با توجه به نتایج این تحقیق و اثبات ارتباط مستقیم بین خواب کافی و حفظ وزن سالم، توصیه می‌شود والدین برنامه خواب منظمی برای کودکان خود تنظیم کنند و تلاش کنند، فرزندانشان پیش از ساعت هشت شب به رختخواب بروند تا از فواید سلامتی خواب کافی بهره‌مند شوند.
آیا چاقی بر ضریب هوشی کودکان تأثیر دارد؟
مطالعات گسترده‌ای که بر روی ۵۱ مقاله علمی انجام شده، نشان می‌دهد چاقی در کودکان قبل از سن بلوغ، به‌ویژه در دوران ابتدایی، می‌تواند موجب کاهش قابل توجه ضریب هوشی (IQ) به میزان ۵/۲۶ تا ۷/۴۴ واحد شود. این کاهش چشمگیر در ضریب هوشی را می‌توان به تفاوت کیفیت میان یک خودروی لوکس و یک خودروی معمولی تشبیه کرد، چاقی از طریق افزایش فاکتورهای التهابی، ایجاد مقاومت به انسولین و تغییر در سطح پلاسمایی آدیپونکتین، تأثیرات منفی قابل توجهی بر عملکرد مغز می‌گذارد، همچنین این عارضه به طور مستقیم باعث کاهش حجم ماده خاکستری مغز، به‌ویژه در ناحیه هایپوکمپ می‌شود.
چاقی چه عوارضی برای کودکان به دنبال دارد؟
چاقی از طریق افزایش چربی خون، ایجاد آترواسکلروز عروقی و افزایش فشار خون، تأثیرات مخربی بر مغز می‌گذارد؛ علاوه بر این، احتمال بروز آپنه خواب در کودکان چاق و کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز نیز از دیگر عوامل تأثیرگذار است، شیوع چاقی در کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال ایران از ۱۰ درصد در سال ۲۰۱۴ به ۲۰ درصد در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است، این روند صعودی می‌تواند به کاهش جدی میانگین هوشی جمعیت کشور در آینده‌ای نزدیک منجر شود، بنابراین توجه به وزن کودکان و کنترل آن یکی از مهمترین اقدامات پیشگیرانه است، زیرا جبران کاهش ضریب هوشی در آینده بسیار دشوار خواهد بود.
