به گزارش پردیسان آنلاین، گردشگری معنوی، از مهم‌ترین شاخه‌های گردشگری فرهنگی در جهان است؛ نوعی از سفر که هدف آن تنها دیدن مناظر طبیعی یا بناهای تاریخی نیست، بلکه جست‌وجوی آرامش، ایمان و معناست که به این سفر رنگ و بوی دیگری می‌بخشد. در این سفر، زائر یا گردشگر نه‌تنها به‌دنبال تجربه‌ای مادی بلکه به‌دنبال دگرگونی درونی است؛ دگرگونی‌ای که از حضور در مکان‌های مقدس، آئین‌ها و باورهای مردم سرچشمه می‌گیرد.
در جهان امروز که اضطراب و شتاب، بخش بزرگی از زندگی انسان را فرا گرفته، گردشگری معنوی می‌تواند فرصتی برای بازسازی درونی، بازگشت به ریشه‌ها و آشتی با خود و دیگران باشد.
مشهد؛ قطب تثبیت‌شده گردشگری مذهبی در ایران
شهر مشهد، به‌واسطه حضور بارگاه مطهر امام رضا (ع)، همواره مهم‌ترین مقصد گردشگری معنوی در ایران بوده است. این شهر سالانه پذیرای میلیون‌ها زائر از داخل و خارج کشور است و زیرساخت‌های آن در سال‌های اخیر به‌صورت گسترده توسعه یافته است؛ از خطوط پروازی و ریلی گرفته تا مجتمع‌های اقامتی و خدماتی بزرگ.
مشهد درواقع الگوی موفقی از چگونگی تبدیل یک شهر مذهبی به مقصد گردشگری در سطح ملی و منطقه‌ای است. اما این تمرکز گسترده، در کنار نقاط قوت خود، یک ضعف اساسی نیز به همراه داشته است: نادیده گرفته شدن سایر مقاصد معنوی کشور.
ضرورت گسترش نگاه ملی در گردشگری معنوی
توجه ویژه گردشگران داخلی و خارجی به مشهد به‌عنوان نخستین مقصد گردشگری معنوی، مسئله‌ای طبیعی است، اما ایران با توجه به جذب گردشگران خارجی از این طریق باید بتواند مقاصد بیشتری برای گردشگران معنوی تعریف کند تا از این طریق با افزایش طول سفر مسافران به گردشگری سایر شهرها و استان‌ها نیز کمک کند. بسیاری از شهرهای دیگر با ظرفیت‌های عظیم مذهبی، تاریخی و فرهنگی باید با معرفی بهتر، ایجاد بسترها و زیر ساخت‌های مناسب بتوانند گردشگران معنوی را از مشهد و قم به سمت خود جذب کنند. این در حالی است که توسعه متوازن گردشگری معنوی به رونق اقتصادی استان‌های مختلف کمک می‌کند.
گردشگری معنوی در ایران باید توسعه پیدا کند. این گردشگری، شبکه‌ای از فضاهای مقدس و تاریخی است که در نقاط مختلف کشور گسترده شده‌اند؛ از قم و شیراز گرفته تا اصفهان، ری، زنجان، یزد و مازندران.
قم؛ مرکز دانش و زیارت
شهر قم با حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س)، جایگاه ویژه‌ای در میان شیعیان دارد. این شهر، علاوه‌بر جنبه زیارتی، خاستگاه حوزه‌های علمیه و مجامع علمی دینی است که می‌تواند گردشگری آموزشی، فرهنگی و معنوی را توأمان تقویت کند.
اما زیرساخت‌های گردشگری قم هنوز با ظرفیت‌های واقعی آن فاصله دارد. اگر این شهر با نگاهی جامع معرفی شود، می‌تواند مقصد میلیون‌ها زائر از کشورهای شیعه‌نشین همچون عراق، لبنان، بحرین و آذربایجان باشد. قم می‌تواند در کنار مشهد، دومین محور اصلی گردشگری معنوی در ایران باشد.
شیراز؛ پیوند شعر، عرفان و زیارت
شیراز را بیشتر به حافظ و سعدی می‌شناسند، اما حضور بارگاه احمد بن موسی (ع)، معروف به شاهچراغ و دیگر بقاع متبرکه این شهر وجهی دیگر از هویت معنوی این شهر را آشکار می‌کند. زیارت شاهچراغ و برادرانش، در کنار بازدید از آرامگاه شاعران عارف‌مسلک، ترکیبی از زیارت و تأمل عرفانی پدید می‌آورد که در جهان اسلام کم‌نظیر است.
با وجود این ظرفیت منحصربه‌فرد، شیراز هنوز در نقشه گردشگری مذهبی ایران جایگاه متناسبی ندارد. معرفی این شهر به‌عنوان یکی از مراکز گردشگری معنوی و فرهنگی ایران می‌تواند به ایجاد تعادل در جریان گردشگران داخلی و خارجی کمک کند.
امام‌زاده‌ها و مکان‌های مقدس؛ گنجینه‌ای پراکنده اما ناشناخته
در سراسر ایران هزاران امام‌زاده و مکان مقدس وجود دارد که بسیاری از آن‌ها نه‌تنها از ارزش دینی، بلکه از جایگاه تاریخی و معماری ویژه‌ای برخوردارند و هر یک می‌توانند قطب‌های منطقه‌ای گردشگری معنوی باشند.
اما بسیاری از این مکان‌ها بدون زیرساخت مناسب، بدون معرفی رسانه‌ای و حتی بدون بسته‌های گردشگری مشخص باقی مانده‌اند. در حالی که اگر هر استان برنامه‌ای منسجم برای شناسایی و معرفی اماکن معنوی خود داشته باشد، می‌توان مسیرهای جدید زیارتی در ایران تعریف کرد؛ مسیری که زائر را از شمال تا جنوب کشور با جلوه‌های گوناگون معنویت، فرهنگ و تاریخ آشنا کند.
چرا گسترش این نوع گردشگری اهمیت دارد؟
توزیع عادلانه درآمد گردشگری و ایجاد فرصت برای سایر مناطق کشور؛ تمرکز بر مشهد باعث شده بخش عمده‌ای از درآمدهای حاصل از گردشگری مذهبی در خراسان رضوی متمرکز شود، در حالی که استان‌های دیگر با ظرفیت‌های مشابه، سهم اندکی دارند و می‌توان این فرصت را با اقدامات مناسب برای سایر مناطق کشور ایجاد کرد.
کاهش فشار جمعیتی؛ در ایام خاص همچون نوروز و مناسبت‌ها، ازدحام جمعیت در مشهد مشکلات زیادی در حمل‌ونقل، اقامت و خدمات ایجاد می‌کند. توسعه مقاصد دیگر می‌تواند در کاهش بار این فشار نقش مؤثری داشته باشد.
احیای هویت‌های محلی؛ هر منطقه از ایران روایت معنوی خاص خود را دارد. معرفی این روایت‌ها، به بازسازی هویت فرهنگی و مذهبی مناطق کمک می‌کند.
تقویت هم‌گرایی ملی؛ گسترش شبکه‌ای از سفرهای معنوی در سراسر کشور می‌تواند حس تعلق، ایمان مشترک و وحدت اجتماعی را تقویت کند.
از معرفی تا تجربه؛ گام‌هایی برای آینده
اگر قرار است گردشگری معنوی در ایران رشد کند، باید از سطح شعار فراتر رود. تبلیغات هدفمند در رسانه‌ها، همکاری نهادهای فرهنگی، طراحی مسیرهای زیارتی میان‌شهری، و تربیت راهنمایان مذهبی‌فرهنگی از جمله اقداماتی است که می‌تواند این مسیر را هموار کند.
علاوه‌بر این، حضور نسل جوان و گردشگران خارجی در این فضا نیازمند زبانی تازه است؛ زبانی که ترکیبی از ایمان، زیبایی، تاریخ و گفت‌وگوی فرهنگی باشد. ایران می‌تواند با ارائه تجربه‌ای عمیق از معنویت شیعی و اسلامی، تصویری متفاوت از خود در جهان ارائه دهد.
