به گزارش پردیسان آنلاین، در ۱۷ اسفند ۱۳۷۷ نخستین دوره انتخابات سراسری شوراهای اسلامی شهر و روستا با مشارکت گسترده مردم در بیش از ۴۰ هزار حوزه برگزار شد. در آن انتخابات، حدود ۱۸۵ هزار نفر به‌عنوان اعضای شوراهای اسلامی شهر و روستا برگزیده شدند تا بخشی از حاکمیت مردم در اداره امور محلی تحقق یابد. از ۹ اردیبهشت ۱۳۷۸، شوراهای اسلامی نخستین دوره رسمی فعالیت خود را آغاز کردند؛ روزی که بعدها به‌عنوان سالروز صدور فرمان تاریخی امام خمینی (ره) برای تشکیل شوراها شناخته شد.
جایگاه شورا در نظام اسلامی
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، شوراها جایگاهی رفیع دارند؛ یک فصل و هشت اصل از قانون به این نهاد مردمی اختصاص یافته است. اصل هفتم قانون اساسی، شوراها را در کنار مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان، از ارکان تصمیم‌گیری کشور می‌داند و اصل یک‌صدم نیز اداره امور محلی را با نظارت شوراها ممکن می‌سازد. این نگاه ریشه در قرآن دارد: «وَ أَمرُهُم شُوری بَینَهُم» یعنی کارشان به مشورت میان خودشان است.
امام خمینی (ره) نیز در ۹ اردیبهشت ۱۳۵۸ در پیامی تاریخی خطاب به شورای انقلاب تأکید کردند که: «در جهت استقرار حکومت مردمی در ایران و حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش، لازم می‌دانم بی‌درنگ به تهیه آئین‌نامه اجرایی شوراها برای اداره امور محل اقدام شود.»
وظایف شوراها؛ از انتخاب شهردار تا نظارت بر شهر
اصلی‌ترین وظیفه شوراهای اسلامی شهر، انتخاب شهردار است. طبق قانون، شورا باید بلافاصله پس از رسمیت یافتن، شهردار واجد شرایطی را برگزیده و بر عملکرد او نظارت کند. شورا اختیار سوال، تذکر و حتی استیضاح شهردار را دارد. علاوه بر آن، تصویب بودجه شهرداری، بررسی طرح‌های عمرانی و نظارت بر اجرای پروژه‌ها از دیگر وظایف شوراهای شهر است. در روستاها نیز شوراها نقش مشابهی دارند و یکی از مهم‌ترین وظایف آنان، انتخاب دهیار برای مدت چهار سال است.
ترکیب شوراهای کشور
اکنون بیش از ۱۲۶ هزار کرسی اصلی و ۸۱ هزار عضو علی‌البدل در شوراهای اسلامی سراسر کشور وجود دارد. اعضای علی‌البدل در صورت فوت یا سلب عضویت اعضای اصلی، بدون نیاز به انتخابات مجدد جایگزین می‌شوند.
در تهران تعداد اعضای شورا پس از مصوبه مجلس در سال ۱۳۹۵ از ۳۱ عضو اصلی به ۲۱ نفر کاهش یافت. شهرهای دیگر کشور حداکثر ۱۵ عضو اصلی دارند.
آسیب‌شناسی ۲۰ سال تجربه شوراها
اگرچه شوراها یکی از جلوه‌های روشن مردم‌سالاری در ایران هستند، اما در دو دهه گذشته با چالش‌هایی نیز روبه‌رو بوده‌اند؛ از جمله سیاسی‌زدگی، ضعف در انتخاب مدیران محلی، محدودیت اختیارات و گاه بروز تخلفات مالی یا سوءاستفاده از امکانات شهری. با این حال، شوراها همچنان ظرفیت مهمی برای اداره محلی و پیوند مردم با نظام مدیریتی کشور محسوب می‌شوند.
انتخابات هفتم شوراها؛ آغاز فصلی تازه در مدیریت شهری
انتخابات دوره هفتم شوراهای اسلامی کشور با اصلاح قانون شوراها که در ۱۹ اسفند ۱۴۰۳ به تصویب مجلس رسید، وارد مرحله‌ای نوین شده است. این اصلاحات که با هدف شفافیت بیشتر، مشارکت گسترده‌تر و تقویت نقش احزاب تدوین شده، تغییرات اساسی در شیوه برگزاری انتخابات ایجاد کرده است.
در این دوره، انتخابات شورای اسلامی تهران برای نخستین بار به‌صورت تناسبی و تمام‌الکترونیکی برگزار می‌شود؛ تحولی که وزارت کشور آن را «پایان روش سنتی رأی‌گیری» می‌داند.
انتخابات تناسبی یعنی چه؟
در نظام تناسبی، مردم به فهرست‌های انتخاباتی رأی می‌دهند و هر فهرست به اندازه سهم خود از کل آرا، کرسی در شورا به‌دست می‌آورد. به‌این ترتیب، احزاب و جبهه‌های سیاسی نقش پررنگ‌تری در ترکیب شورا خواهند داشت و وزن واقعی رأی مردم در نتیجه نهایی دقیق‌تر منعکس می‌شود.
محسن اسلامی، مدیرکل و دبیر ستاد انتخابات کشور می‌گوید: انتخابات تناسبی گامی به‌سوی نهادینه شدن فعالیت حزبی و ارتقای کیفیت تصمیم‌گیری‌های محلی است. با توجه به تمرکز فعالیت احزاب در پایتخت، اجرای پایلوت این طرح در تهران، مقدمه‌ای برای تعمیم آن به سایر کلان‌شهرها در دوره بعد خواهد بود.
تحول دیجیتال در رأی‌گیری
به گفته دبیر ستاد انتخابات کشور، تمام مراحل انتخابات از ثبت‌نام داوطلبان تا شمارش آرا، به‌صورت الکترونیکی انجام می‌شود. احراز هویت با اثر انگشت و بیومتریک، صدور تعرفه، رأی‌گیری و قرائت نتایج همگی در بستر سامانه‌های امن وزارت کشور انجام خواهد شد.
براساس اصلاحات جدید، داوطلبانی که ردصلاحیت شوند، حق دارند دلایل آن را دریافت کنند. معیار جمعیتی روستاها نیز طبق آمار مراکز بهداشت روستایی تعیین می‌شود تا دقت در تعیین ترکیب شوراها افزایش یابد.
اسلامی تأکید می‌کند: تبلیغات تنها در بازه هشت‌روزه پیش از رأی‌گیری مجاز است و هرگونه تبلیغ زودهنگام، توهین به رقبا یا استفاده از نشانه‌های خاص در اطراف شعب رأی‌گیری ممنوع است.
به گفته او، هدف این مقررات «ایجاد رقابتی سالم، برابر و به‌دور از التهاب سیاسی» است.
هدف اصلاحات جدید
این تغییرات در راستای افزایش سلامت مالی و اداری انتخابات، ارتقای شفافیت، و تقویت ارتباط مردم با شوراها طراحی شده است. انتخابات الکترونیکی، ضمن کاهش خطا و تخلف، موجب تسریع در اعلام نتایج و صرفه‌جویی در منابع نیز خواهد شد.
به‌منظور پیشگیری از تخلف یا تقلب، سامانه‌های انتخاباتی با حضور ناظران حزبی و مردمی رصد می‌شوند. همچنین نمایندگان احزاب و جبهه‌ها در شعب رأی‌گیری حضور خواهند داشت.
اسلامی می‌گوید: آموزش دقیق عوامل اجرایی و حضور ناظران در تمامی مراحل برگزاری، ضامن سلامت و اعتماد عمومی به انتخابات است.
نقش ستادهای انتخاباتی
دبیر ستاد انتخابات کشور با اشاره به ساختار اجرایی انتخابات می‌گوید: ستاد انتخابات کشور به ریاست معاون سیاسی وزیر کشور، در سطح ملی هدایت‌کننده کل فرآیند است. در استان‌ها نیز ۳۱ ستاد انتخاباتی به ریاست معاونان سیاسی استانداران تشکیل شده‌اند تا اجرای بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها را پیگیری کنند.
وی می‌افزاید: نظارت بر تشکیل هیئت‌های اجرایی، تأمین امنیت انتخابات، پشتیبانی تدارکاتی و توسعه زیرساخت‌های رأی‌گیری الکترونیک از جمله وظایف اصلی این ستادهاست.
شوراها؛ آئینه مردم‌سالاری دینی
شوراهای اسلامی شهر و روستا، از نخستین نهادهایی بودند که بلافاصله پس از تثبیت نظام جمهوری اسلامی، به‌عنوان جلوه‌ای از مردم‌سالاری دینی در ساختار مدیریت کشور شکل گرفتند. طی بیش از دو دهه فعالیت، شوراها هم فرصت‌های بزرگی برای توسعه و هم چالش‌های تازه‌ای در عرصه تصمیم‌سازی‌های محلی به‌وجود آورده‌اند. اکنون که نظام انتخاباتی تناسبی برای نخستین‌بار در انتخابات شوراها اجرا می‌شود، می‌توان آن را نقطه‌ی عطفی در بازتعریف نسبت مردم با مدیریت شهری دانست؛ تحولی که نه تنها در شیوه رأی‌گیری، بلکه در عمق نگاه به سیاست‌گذاری محلی اثر خواهد گذاشت.
شوراها تجلی حکمرانی مردمی‌اند
محمدصالح جوکار رئیس کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور در مجلس به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: نهاد شوراها بر اساس قانون اساسی، نقش هماهنگی و نظارتی دارند. امروز مدیریت شهرها و روستاها در اختیار شوراهاست و این شوراها در حقیقت نقش حکمرانی مردمی را ایفا می‌کنند. به عبارت دیگر، آنچه مردم در مدیریت شهر و روستا نقش دارند، از طریق شوراها اجرایی می‌شود و سرنوشت یک شهر یا روستا توسط مردم و در طول چهار سال مشخص می‌شود.
وی می‌افزاید: فعالیت‌هایی که شوراها دنبال می‌کنند، اعم از مسائل عمرانی و بهداشتی، مانند ارائه خدمات به مردم است. شوراها با داشتن جایگاه قانونی و بهره‌مندی از منابعی مانند مالیات بر ارزش افزوده و درآمدهای پایدار، در راستای شکوفایی شهر و روستا تلاش می‌کنند. از این رو، اهمیت شوراها در این است که مردم با پرداخت مالیات‌ها و عوارض، عملاً در زنده نگه داشتن شهر و روستای خود نقش مستقیم دارند و بر این روند نظارت می‌کنند.
شوراهایی که با رأی بالا و پشتوانه‌ی مردمی انتخاب شوند، فرصت بیشتری برای تصمیم‌گیری‌های بهتر و مؤثرتر خواهند داشت
رئیس کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور در مجلس تصریح می‌کند: مشارکت مردم در انتخابات شوراها از آن جهت اهمیت دارد که محل زندگی‌شان، چه شهر باشد و چه روستا، امروز به دست خودشان و با رأی خودشان اداره و مدیریت می‌شود. بنابراین، حضور افراد متخصص، آگاه و باتجربه برای داوطلب شدن در انتخابات شوراها بسیار حائز اهمیت است. افرادی که بتوانند در چهار سال دوره‌ی مسئولیت خود، با استفاده از تجربه و تخصصشان در زمینه‌های معماری، آبادانی، عمران و ایجاد فضای مطلوب برای زندگی در شهر و روستا تلاش کنند.
جوکار ادامه می‌دهد: ما درخواست داریم که بهترین افراد و اشخاص برای ثبت‌نام در انتخابات شورای اسلامی شهر و روستا اقدام کنند. ثبت‌نام شوراهای شهر در دی‌ماه و شوراهای روستا در بهمن‌ماه انجام می‌شود. هرچه افراد شایسته‌تر و کارآمدتری وارد عرصه شوند، بی‌تردید اداره و مدیریت شهر و روستای آنان در چهار سال آینده بهتر خواهد بود.
وی عنوان می‌کند: نکته مهم دیگر این است که مشارکت مردم، پشتوانه‌ای برای عملکرد شوراها محسوب می‌شود. شوراهایی که با رأی بالا و پشتوانه‌ی مردمی انتخاب شوند، فرصت بیشتری برای تصمیم‌گیری‌های بهتر و مؤثرتر خواهند داشت. از سوی دیگر، شوراها در ترویج فرهنگ و ارزش‌های جامعه نیز نقش دارند. امیدواریم مردم با حضور گسترده‌ی خود، شوراهایی توانمندتر، آگاه‌تر و مسلط‌تر را انتخاب کنند.
شوراها پارلمان‌های محلی‌اند و نقش به سزایی در زندگی مردم نقش دارند
حجت‌الاسلام محمدتقی نقدعلی عضو کمیسیون حقوقی مجلس به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: یکی از مسائلی که واقعاً در مردم‌سالاری اسلامی و دینی اهمیت وافری دارد، مشارکت آحاد مردم در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با حوزه‌ی پیرامونی خودشان است. شوراها به عنوان پارلمان‌های محلی، هرچند ممکن است واژه‌ی «محلی» از نظر لفظی کوچک جلوه کند، اما از آن جهت که تمام امور خرد و کلان شهرها و روستاها در اختیار شوراها و شهرداران است، از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند.
وی می‌افزاید: اگر دقت کنید، بودجه‌هایی که امروز در شهرداری‌ها هزینه می‌شود، برای بازگشایی معابر، احداث بوستان‌ها و توسعه‌ی سیستم حمل‌ونقل شهری، نشان می‌دهد که شهرداری‌ها به نوعی از «گهواره تا گور» در تمام امور و شئون جامعه نقش دارند. همین وضعیت در روستاها نیز وجود دارد و دهیاری‌ها و شوراهای روستا در زندگی روزمره‌ی مردم تأثیرگذار هستند.
تمام شئونات ریز و درشت محلات در دست شوراها و شهرداران است و این جایگاه، جایگاه کوچکی نیست
عضو کمیسیون حقوقی مجلس خاطرنشان می‌کند: نهادی که در این سطح قانون‌گذاری می‌کند، اگرچه شاید با تسامح این واژه را به کار ببریم، زیرا لوایحی که شهرداران ارائه می‌دهند، برای تصویب باید زیر نظر و با رأی اعضای شوراها تأیید شود. بنابراین، تمام شئونات ریز و درشت محلات در دست شوراها و شهرداران است و این جایگاه، جایگاه کوچکی نیست.
نقدعلی ادامه می‌دهد: حتی ما نمایندگان مجلس که علی‌القاعده و به شکل منطقی باید در حوزه‌ی قانون‌گذاری‌های کلان و نظارت‌های کلی فعالیت کنیم، به دلیل نیازهای مردم، در بسیاری از مواقع ناچار می‌شویم در امور محلی ورود کنیم و درگیر شویم. این امر جز به‌خاطر آن نیست که گاهی شوراها از کارآمدی لازم برخوردار نیستند یا به وظایف خود آشنایی کافی ندارند. از همین‌رو، جایگاه شوراها بسیار برجسته است. یقیناً همه‌ی کسانی که دغدغه‌ی امور مادی، معنوی، فرهنگی، اقتصادی، معیشتی و عمرانی شهرها و روستاها را دارند و می‌خواهند نقش‌آفرینی کنند، بهترین فرصت را برای ثبت‌نام در انتخابات پیشِ‌رو دارند.
وی می‌افزاید: ما نیز به عنوان هیئت‌های نظارت چه در سطح شهرستانی و چه استانی که مسئول تشخیص صلاحیت این عزیزان هستیم، بر اساس قانون و به فضل الهی ان‌شاءالله عمل خواهیم کرد. همه‌ی کسانی که واقعاً صلاحیت‌های لازم را دارند، برای رقابتی سالم و پرشور تأیید خواهند شد تا انتخاباتی در شأن و وزن جمهوری اسلامی برگزار شود.
