گشت و گذار در پاساژهای مدرن این روزهای شهر با رنگ و لعاب جدید و پله‌های برقی و بالابرهای شیشه‌ای و مغازه‌هایی که برند می‌فروشند، همیشه هم مطلوب نیست. گاهی که دلت برای اصالت و حال و هوای گذشته تنگ می‌شود، بد نیست سری به بازار سنتی قدیم شهر بزنی. جایی که به بازار کهنه معروف است و حال و هوایش هم با همین نام تناسب دارد.

مکانی تاریخی و دیدنی در بافت قدیمی شهر کنار محله عربستان و در قلب منطقه تاریخی خیابان آذر که در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۹۳۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.بازاری با معماری بینظیر و سقفی سر پوشیده و پوششی گنبدی که تو را به روزهای گذشته شهر می‌برد.

طبق اسناد موجود برخى از بناهاى مجموعه بازار کهنه شهر قم قدمت سلجوقى – ایلخانى دارند. قدمت و استخوان‌بندى بازار کهنه و بناهاى همجوار راسته هم به پیش از عصر صفوى برمیگردد اما بافت معمارى راسته بازار نو و تیمچه‌ها و سراهاى جانبى آن اغلب متعلق به عصر صفوى و قاجار است.

خیلی وقت است که زمزمه‌هایی برای مرمت و بازسازی بازار کهنه به گوش می‌رسید که خوشبختانه کلنگ آن به همت سازمان بهسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر اواخر سال ۹۹ به زمین زده شد.

علیرضا خاکی، مدیرعامل سازمان بهسازی و نوسازی اطراف حرم مطهر با اشاره به اینکه حرف و حدیث اجرای این پروژه مدتی است مطرح شده گفت: نظر شهردار قم این بود که با هماهنگی میراث فرهنگی در این پروژه وارد شویم و البته در حال حاضر هم تمام مباحث فنی با هماهنگی این ارگان پیش می‌رود.

وی بااشاره به اینکه بازار کهنه جزو اولین پروژه‌های بازآفرینی شهری در برنامه جامع اقدام مشترک معرفی شد، اضافه کرد: مشکل این بود که اعتبار برای اداره کل راه و شهرسازی بود و بحث‌های مرمتی فهرست بهای مخصوص به خود داشت. بعد از حل مشکل فهرست بها هم دیگر اعتبارات بازآفرینی تامین نشد و این موضوع به دوش شهرداری گذاشته شد که البته نظر شهردار این بود که برنامه باید مشارکتی پیش برود.

خاکی با اشاره به اینکه کار کردن در بازار کهنه به هماهنگی‌های بین دستگاهی زیادی نیاز داشت، گفت: مسائل قانونی به ما اجاز نمی‌دهد تا وارد مسئله مرمت سقف شویم و در زمینه کف سازی هم تمام طرح‌ها به تائید کارشناسان میراث فرهنگی می‌رسد.

مدیرعامل سازمان بهسازی و نوسازی اطراف حرم مطهر در توضیح فرآیند انتخاب مصالح برای کف‌سازی بازار کهنه، ادامه داد: مصالح کف یا از جنس آسفالت و سنگ است یا مصالحی مانند آجر. آجر در فضای کف جواب نمی‌دهد چرا که استحکام لازم را ندارد. مخصوصا در بازار که حداقل ساعاتی برای باربری باید سواره عبور کند. در شهرسازی گذشته هم در فضای عمومی آجر نداشتیم و آجر مربوط به فضای خصوصی است.

«قلوه سنگ یکی از گزینه هایی است که در گذشته انجام می‌شده اما آن هم چالش‌های خودش را دارد هر چند که انجام این کار اثر هنری است. از طرفی حرکت ویلچر و افراد کم توان روی قلوه سنگ کار ساده‌ای نیست. »

وی با اشاره به اینکه از نظر سیما و منظر بازار وضعیت ویژه‌ای دارد گفت: در بازار کف نباید خود را زیاد نشان دهد بلکه تمرکز باید روی جداره باشد. ما به کف نسبتا خنثی و هم رنگ با کاهگل و فضای بازار نیاز داشتیم که سخت و محکم باشد که انتخاب ما این سنگ بود.

وی با اشاره به اینکه در مباحث مربوط به مرمت شهری پس از مشاهده تجربیات همه شهرها و کشورها باید در نهایت منطقه‌ای عمل کرد گفت: در بحث کف بازار قم هم برای گزینش مصالح تیم ما با رصد فراوان به این نتیجه رسید که آجر در فضاهای عمومی جواب نداده و نمی‌دهد آسفالت هم که از قدیم بوده و چیز جدیدی نیست پس بهترین گزینه سنگ معرفی شده است.

مدیرعامل سازمان بهسازی و نوسازی اطراف حرم در خصوص زمانبندی اجرای بهسازی کف بازار کهنه اظهار داشت: زمابندی طرح تا پایان اردیبهشت ماه است اما اگر منابع مالی تامین شود این زمان با زدن رکوردی بی‌سابقه به آخر فروردین هم قابل انتقال است.

وی با اشاره به اهمیت حذف ترافیک از بازار کهنه برای حراست از این اثر تاریخی افزود: در این زمینه نیاز به همراهی کسبه و اهالی و دیگر ارگان‌ها داریم. تملکات باید تکمیل شده و مسیر جایگزین هم پیش بینی شود.

«در بررسی‌ها متوجه شدیم بی توجهی به بازار کهنه به حدی بوده که بسیاری از غرفه‌ها حتی انشعاب آب ندارند. سالهاست این مکان ارزشمند به دلیل غفلت‌ها به بازار مرده تبدیل شده و حالا بهسازی شرایط محیطی آن می‌تواند سرآغاز توجه و رونق باشد.»

خاکی با تاکید بر اینکه توجه به محورهای فرهنگی و تاریخی انگیزه مردم برای سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد ادامه داد: تجربه مشارکت بخش خصوصی در بهسازی جداره خیابان ارم نشان داد باید باور کنیم که اگر به مردم توجه شود، آنها وارد میدان شده و بخش اعظم کار را خودشان انجام می‌دهند.

وی با اشاره به اینکه در مباحثی که مسئله حراست از میراث با موضوعات اجتماعی گره می‌خورد نمی‌توانیم برخورد صفر و صدی داشته باشیم گفت: اینکه بگوییم نجارها باید از بازار کهنه بروند، شاید شدنی نباشد. درست این است که ابزارهایی که به این بنای تاریخی ضربه می‌زنند باید به جای دیگری منتقل شوند اما برای فروش کالاهایی مانند منبر و دیگر وسایل چوبی هنوز بازار کهنه می‌تواند برند خود را حفظ کند.**