پردیسان آنلاین- گروه دین و اندیشه-نگار احدپور اقبلاغ: بی‌شک مرثیه‌سرایی برای مصیبات وارده بر اهل‌بیت علیهم‌السلام امر مقدسی است که در روایات متعددی به آن اشاره شده است. همچنین اشک ریختن در عزای معصومین علیهم‌السلام و گریاندن دیگران با ذکر مصیبت، از اموری است که ثواب کثیری برای آن‌ها قرار داده شده است. اما باید توجه داشت که هر امر مقدسی می‌تواند به‌مرور دچار آسیب شود که با تشخیص به‌موقع می‌توان از گسترش آن پیشگیری کرد و جلوی آسیب‌های بعدی را گرفت. یکی از راه‌های مقابله با آسیب‌ها و چالش‌های شعر آئینی و شعرهایی که در هیأت‌های مذهبی خوانده می‌شود، ایجاد فضای نقد و بررسی است، تا نقاط ضعف و قوت اشعار از نظر محتوا و شکل مشخص شود، البته در این فضا باید توجه داشت که نقد شعر هیأت راهی برای رسیدن به رشد و بالندگی در اشعار است، بر همین اساس بر آن شدیم تا با محمد رسولی شاعر آئینی کشور در این خصوص گفتگو کنیم. مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:

محمد رسولی از شاعران آئینی کشورمان با اشاره به سابقه شعر آئینی پیش از انقلاب اسلامی عنوان کرد: در مقایسه شعر آئینی در سال‌های اخیر و پیش از انقلاب تفاوت ریشه‌ای زیادی شاهد هستیم. پیش از انقلاب، هر که شما کتب اشعار شعرای بزرگ که به شعر گفتن برای اهل بیت (ع) شهره بودند تورق کنید، موضوعات و مطالبی که راجع به آنها شعر سروده شده، غالباً محدود می‌شود به مسئله عاشورا و امام حسین (ع) و یا مدح و منقبتی در مورد حضرت زهرا (س) و مدحی برای حضرت امیر (ع) و تکثر این اشعار محدود می‌شد به عاشورا و امام حسین (ع).

قبل از انقلاب، شاعران اهل بیت (ع) انگشت شمار بودند

وی افزود: همینطور تعداد شعرای این حوزه هم نسبت به جمعیت شاعران هم عصرشان تعداد قابل توجهی نبوده، البته شاعران سرشناس و متبحری بودند، اما تعداد آنها اندک بود. هرچند شاعران بزرگ دیگر ما غالباً یک شعری برای حضرت امیر (ع) یا امام حسین (ع) دارند، اما شاعر آئینی محسوب نمی‌شدند. به عنوان مثال صائب شعری در مدح امام رضا (ع) دارد و حتی در مدح حضرت امیر (ع)، اما هیچیک از آنها شاعر آئینی تلقی نمی‌شدند. اصلاً چنین لفظی قبل از انقلاب نبود و استفاده از این لفظ هم مربوط به سال‌های بعد از انقاب بوده و همین تعریف شعر آئینی هم از برکات انقلاب اسلامی در حوزه شعر و ادبیات است.

رشد چشمگیر شعرا و شعر آئینی پس از انقلاب

رسولی خاطر نشان کرد: تا پیش از انقلاب، نه تعداد شعرا، و نه موضوعات اشعار به این گستردگی نبوده است و اغلب اشعاری که سروده می‌شد، به دلیل ارادت شعرا به اهل بیت (ع) بوده است. البته در سال‌های دهه ۴۰ و ۵۰ این موضوع نسبت به سال‌های گذشته کمرنگ‌تر می‌شود، آن هم به خاطر اینکه فضای شعر و ادبیات ایران در آن سال‌ها تحت تأثیر فضای روشنفکری و جوّ آن سال‌ها قرار می‌گیرد، اندیشه‌های چپ در آن سال‌ها به شعر ورود می‌کند، به ویژه اینکه ایام نزدیک مبارزات انقلابی هم بوده و فضای ذهنی شاعران و ادبیانی که در فاز مبارزات بودند نیز اغلب روشنفکرانه بوده، همچنین قالب‌ها قالب شعر نیمایی و سپید بوده و اصولاً شعر آئینی نسبت به ادوار قبل و بعد دهه ۴۰ و ۵۰ کمرنگ‌تر بوده و حداقل اینکه چهره‌های شاخص در این سال‌ها کمتر به چشم می‌خورد.

تا پیش از انقلاب، نه تعداد شعرا، و نه موضوعات اشعار به این گستردگی نبوده است و اغلب اشعاری که با این مضامین سروده می‌شد، به دلیل ارادت شعرا به اهل بیت (ع) بوده است

تأثیر جنگ تحمیلی بر فضای شعر و ادبیات آئینی

وی افزود: پس از انقلاب به برکت قیامی که منتسب به نام امام حسین (ع) بود و سپس آغاز جنگ تحمیلی، شاهد داغ‌تر شدن فضای توسلات و هیئات مذهبی بودیم و به هر حال نیاز به توضیح ندارد که فضای آن سال‌ها فضایی بوده که مطالب دینی و اعتقادی بیشتر در زندگی مردم نمود پیدا کرده و به تبع آن فضای هیئت‌ها هم با یک رشد مواجه شده و به تبع آن فضای شعر و نوحه، خصوصاً نوحه‌های حماسی در آن سال‌ها چشمگیرتر شده و تحولاتی در اشعار هیئات رخ می‌دهد.

این شاعر آئینی تصریح کرد: نکته قابل توجه این است که در سال‌های بعد از انقلاب، برای اولین بار شعر فولکلوریک یا زبان ساده و ترانه‌های محلی (تهرانی) که در زمان قدیم رایج بود، وارد اشعار مداحی‌ها شده و نوحه‌ها به زبان محاوره گفته می‌شدند که این امر نیز یکی دیگر از تحولات شعرهای آئینی بعد از انقلاب بود.

دهه ۷۰ و۸۰، دوران شکوفایی و اوج شعر آئینی

رسولی با اشاره به فضای مدح و مرثیه در سال‌های بعد از جنگ تحمیلی عنوان کرد: بعد از فضای جنگ و دهه ۷۰ خصوصاً در بحث شعر مدح و مرثیه، رشد چشمگیر و استقبال گسترده‌ای بین شعرای جوان اتفاق افتاد. باتوجه به اینکه حاکمیت کشورمان اسلامی و شیعی است و جلسات ذکر اهل بیت (ع) هر روز پرشورتر از قبل می‌شد و اتفاقاً از این جلسات حمایت هم صورت می‌گرفت تقاضا برای اینگونه اشعار بالا رفت و خب زمینه که تقاضا برای یک موضوع بالا باشد، باید عرضه هم با تقاضا برابری کند، در این دوران، شاعرانی که از بطن هیئات و جلسات مذهبی رشد کرده بودند و به این حوزه علاقه مند بودند، به شعر آئینی ورود کرده و در دهه ۸۰ حجم بسیار زیادی از اشعار آئینی تولید شده به طوری که هر ساله در ایام محرم مجموعه کتاب‌های شعر آئینی از شعرای مختلف چاپ و روانه بازار می‌شد.

امروز حتی کنگره شعر حضرت ام کلثوم (س) داریم / غیرممکنی که ممکن شد

وی با بیان اینکه قبل از انقلاب موضوعات اشعار فقط به حضرت سیدالشهدا (ع) و عاشورا محدود می‌شود گفت: اتفاق دیگری که از دهه ۸۰ به بعد در حوزه شعر آئینی شاهد آن بودیم، رشد و گسترش شعر آئینی برای تمام حضرات اهل بیت (ع) و برای ۱۴ معصوم (ع) بود، اتفاقی که نمونه آن را به هیچ عنوان قبل از آن سراغ نداریم. به عنوان مثال، قبل از انقلاب شاید، در مورد امام هادی (ع)، ۱۰ شعر انگشت شمار می‌توانستیم پیدا کنیم، اما امروزه، شما می‌توانید با یک جست و جوی ساده در اینترنت یا مراجعه به کتابخانه، به اندازه ۱۰ جلد کتاب شعر در مدح و مرثیه این امام بزرگوار پیدا کنید. حجم بسیار زیادی شعر برای همه معصومین و اهل بیت (ع) حتی فراتر از معصومین، از جمله برای حضرت ابوالفضل (ع)، حضرت زینب کبری (س) شعر داریم.

این شاعر اهل بیت (ع) افزود: من تصور می‌کنم که یکی دیگر از برکات انقلاب اسلامی است که پدیده‌هایی در شعر آئینی ایجاد شوند، که واقعاً دور از ذهن بود. ما امروز کنگره شعر حضرت ام کلثوم (س) را در کشور داریم، موضوعی که قبل از انقلاب اصلاً به ذهن کسی خطور نمی‌کرد که روزی برای حضرت ام کلثوم (س)، حضرت رباب (س)، مادر حضرت قاسم (ع) و… شعر تولید کنیم.

وی با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر، به نظر می‌رسد، روند رو به رشد شعر آئینی در کشور با رکود مواجه شده، عنوان کرد: منظور از رکود در اینجا کم شدن تعداد شعر آئینی و مذهبی نیست، بلکه منظور کاهش روند پیش روندگی در حوزه شعر آئینی است. دلیل این امر هم به نظرم پررنگ شدن فضای مجازی و رسانه‌ای است که تغییراتی را در همه شئون جامعه ایجاد کرده و شعر و ادبیات آئینی باید سرعت پیشرفت خود را با این مقوله تنظیم کند.

شاعر آئینی باید نسبت به مسائل روز کشور دغدغه مند باشد

رسولی با ذکر یک نقد در حوزه شعر آئینی عنوان کرد: از شعرای آئینی انتظار می‌رود نسبت به محیط روز جامعه دغدغه مند تر عمل کند و تکلیف و وظیفه‌ای که برای تبیین بر گردنشان قرار دارد، را جدی تر پیگیری کنند. به عبارتی شعر آئینی نباید به مدح و مرثیه محدود شود، البته روضه و گریه بر اهل بیت (ع) باید باشد و هیچ هیئت و جلسه‌ای بدون ایجاد فضای احساسی هیچ مطلبی را نمی‌تواند برای مردم جا بیاندازد، اما باید حرکتی متعالی تر در کنار مدح و مرثیه انجام دهد و مطالبی که امروزه نیاز است مردم از آن مطلع شوند، باید از طریق شعر به گوش مردم برسد. گاهی ممکن است یک بیت شعر از صدها ساعت سخنرانی مؤثر تر باشد.

وی تاکید کرد: شاعران عزیز ما نباید از این ظرفیت و نعمتی که خداوند در وجودشان نهاده، غافل شوند و به اصطلاح اسراف کنند، اگر از نعمت طبعی که داریم و از امکانات و فضایی که در اختیارمان قرارداد، درست و به جا استفاده نکنیم، اسراف کرده ایم. باید دغدغه مند تر عمل کنیم. اگر انقلاب اسلامی حقی بر گردن شعر آئینی دارد، شعر و ادبیات آئینی هم باید یک جایی این حق را ادا کند و به پیشبرد تفکرات و نگاه اصیل انقلاب کمک کند.