به گزارش سرویس ترجمه پردیسان آنلاین، در جهانی که با بحرانهای فزایندهای همچون تغییرات اقلیمی، بیثباتی سیاسی، درگیریهای منطقهای و فشارهای اقتصادی روبهروست، مفهوم «سکونتگاه» فقط به معنای سرپناه نیست؛ بلکه به نمادی از امنیت، کرامت انسانی و انسجام اجتماعی تبدیل شده است. شهرها بهعنوان مقصد اصلی مهاجران، آوارگان و افراد بیخانمان، در خط مقدم پاسخگویی به این بحرانها قرار دارند.
روز جهانی سکونتگاه هر سال در نخستین دوشنبه ماه اکتبر برگزار میشود که در سال ۲۰۲۵ مصادف با ششم اکتبر و با تمرکز بر «پاسخگویی به بحرانهای شهری» برگزار خواهد شد. این روز از سوی سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شده است تا فرصتی برای تأمل در وضعیت شهرها و سکونتگاهها و تأکید بر حق بنیادین همه انسانها برای داشتن سرپناهی مناسب، ایمن و قابل دسترس و مسئولیت جمعی در شکلدهی به زیستبومهای انسانی پایدار و فراگیر باشد.
بحران بیخانمانی با ثبت رکورد ۱۲۲ میلیون نفر آواره در سطح جهان، به پدیدهای شهری تبدیل شده است. بیش از ۶۰ درصد از افراد آواره، پناهندگان و مهاجران به شهرها روی آوردهاند که این موضوع فشار مضاعفی بر زیرساختهای شهری وارد کرده و الگوهای رشد و برنامهریزی شهری را دگرگون ساخته است. در همین راستا، روز جهانی سکونتگاه ۲۰۲۵ بر راهکارهای پایدار، قابل توسعه و تحولآفرین برای پاسخ به جابهجاییهای شهری تمرکز دارد که نهتنها ثبات جمعیت را تضمین میکنند، بلکه موجب شکوفایی اقتصادی و تقویت انسجام اجتماعی نیز میشوند.
از سال ۱۹۸۶ که نخستین مراسم این روز با شعار «سرپناه، حق من است» در نایروبی برگزار شد، موضوعات متنوعی از جمله «شهرهای بدون زاغه»، «زنان در حکمرانی شهری»، «آب و بهداشت برای شهرها» و «شهرها و تغییرات اقلیمی» در دستور کار قرار گرفتهاند. جایزه «طومار افتخار» سازمان ملل متحد از سال ۱۹۸۹ به افراد و سازمانهایی اعطا میشود که در زمینه توسعه شهری، تأمین سرپناه، بازسازی پس از بحران و ارتقای کیفیت زندگی شهری دستاوردهای برجستهای داشتهاند.
شبکه جهانی شهرهای پایاندهنده بیخانمانی؛ همافزایی بینالمللی برای راهحلهای پایدار
شبکه «شهرهای پایاندهنده بیخانمانی» که توسط بنیاد جهانی بیخانمانها و ائتلاف «کاتالیست ۲۰۳۰» راهاندازی شده، مجموعهای از شهرهای بینالمللی را گرد هم آورده است تا تجربیات موفق، راهحلهای نوآورانه و سیاستهای اخلاقمحور در زمینه مقابله با بیخانمانی را به اشتراک بگذارند. شهرهای عضو این شبکه از جمله سئول، بارسلونا، لندن، ساکرامنتو، راکفورد، منچستر و سیدنی با هدف مشترک پایان دادن به بیخانمانی، مدلهایی مشابهی را اجرا میکنند.
این شبکه بر پایه سه ستون اصلی بنا شده است: جمعآوری دادههای شخصیسازیشده و لحظهای، اجرای سیاستهای «مسکن اول» و ارائه خدمات سلامت روان و اشتغالزایی. شهرهای عضو شبکه با بهاشتراکگذاری تجربیات، ابزارها و راهکارهای موفق، توانستهاند به کاهش قابلتوجه بیخانمانی آشکار، کاهش موارد بازگشت به بیخانمانی و افزایش استقلال افراد تحت پوشش دست پیدا کنند.
یکی از نقاط قوت این شبکه، تعهد سیاسی و مشارکت گسترده جامعه است. دولتهای محلی، سازمانهای مردمی، سازمانهای خیریه و شهروندان در کنار هم، برنامههایی را اجرا میکنند که نهتنها به بحران بیخانمانی پاسخ میدهند، بلکه ساختارهای اجتماعی را نیز تقویت میکنند. این همکاری چندبخشی، امکان اجرای برنامههای پایدار و قابل توسعه را فراهم کرده و موجب شده است شهرهای عضو بتوانند دستاوردهای خود را حفظ کنند و گسترش دهند.
گزارشهای منتشرشده از این شبکه نشان میدهند که استفاده از فناوریهای نوین، حکمرانی دادهمحور و تمرکز بر مسکن دائمی بهجای سرپناه موقت، تأثیرات مثبتی بر کیفیت زندگی افراد بیخانمان داشته است. آموزش کارکنان، تدوین سیاستهای اخلاقی و تخصیص بودجههای هدفمند از جمله عواملی هستند که موفقیت این شبکه را تضمین کردهاند.
این شبکه جهانی با بهرهگیری از فناوریهای نوین، توانسته است مدلهایی برای جمعآوری دادههای شخصیسازیشده و لحظهای طراحی کند که بهصورت مستقیم با نیازهای افراد بیخانمان تطابق دارد. در حوزه خدمات حمایتی، شهرهای عضو شبکه تمرکز ویژهای بر سلامت روان، آموزش مهارتهای شغلی و بازتوانی اجتماعی دارند. بعضی شهرها مراکز چندمنظورهای راهاندازی کردهاند که در آن افراد بیخانمان میتوانند همزمان از خدمات درمانی، مشاوره شغلی، آموزشهای حرفهای و پشتیبانی حقوقی بهرهمند شوند.
شهر هیوستون در ایالت تگزاس آمریکا، یکی از نمونههای موفق در این زمینه است. این شهر با همکاری بیش از ۱۰۰ سازمان دولتی، خیریه، سازمانهای مردمی و گروههای داوطلب، شبکهای یکپارچه از خدمات حمایتی ایجاد کرده است که در قالب مراکز چندمنظوره ارائه میشود. یکی از ارکان اصلی این مراکز، درمان سلامت روان و جسمی است.
بسیاری از افراد بیخانمان در هیوستون با اختلالات روانی، اعتیاد، یا بیماریهای مزمن روبهرو هستند که مانع از بازگشت آنها به زندگی پایدار میشود. در مراکز خدمات جامع، تیمهای تخصصی شامل روانپزشکان، روانشناسان، پزشکان عمومی و مددکاران اجتماعی حضور دارند و خدماتی همچون مشاوره فردی، گروهدرمانی، دارودرمانی، برنامههای ترک اعتیاد، مراقبتهای اولیه پزشکی، واکسیناسیون و درمان بیماریهای مزمن را برای افراد بیخانمان ارائه میدهند. نکته مهم این است که خدمات درمانی بدون نیاز به بیمه و بهصورت رایگان در دسترس همه قرار دارد.
در کنار درمان، آموزش مهارتهای شغلی و مشاوره کاریابی نقش کلیدی در توانمندسازی افراد دارد. مراکز هیوستون دورههای آموزشی فشردهای در زمینههای مختلف از مهارتهای فنی همچون برقکاری، نجاری و تعمیرات گرفته تا مهارتهای خدماتی همچون آشپزی، نظافت صنعتی، نگهداری از سالمندان و کارهای اداری برگزار میکنند. آموزشهای دیجیتال همچون کار با نرمافزارهای پایه یا ورود به بازار آنلاین نیز در این مراکز ارائه میشود. پس از پایان دوره، مشاوران شغلی به افراد کمک میکنند تا رزومه تهیه کنند، در مصاحبههای شغلی شرکت کنند و با کارفرمایان محلی ارتباط برقرار کنند. بعضی مراکز حتی برنامههای کارآموزی یا استخدام حمایتی را نیز اجرا میکنند تا افراد بتوانند تجربه کاری واقعی کسب کنند.
پشتیبانی حقوقی یکی دیگر از خدمات حیاتی این مراکز است. وکلای داوطلب یا نمایندگان حقوقی در مراکز هیوستون، به افرادی که مدارک هویتی معتبر ندارند یا مشکلات حقوقی دارند، کمک میکنند تا مدارک لازم را بازیابی کنند و در صورت وجود پروندههای قضایی، از مشاوره حقوقی رایگان برای دفاع از حقوق خود بهرهمند شوند.
تمرکز اصلی این مراکز بر تأمین مسکن دائمی است و هیوستون برای رسیدن به این هدف از مدل «مسکن اول» استفاده میکند؛ ابتدا مسکن پایدار برای فرد فراهم، سپس خدمات درمانی، آموزشی و حمایتی به او ارائه میشود. این رویکرد برخلاف مدلهای سنتی که ابتدا نیاز به درمان یا اشتغال را شرط اسکان میدانند، بر این باور استوار است که داشتن خانه، پیششرط بازتوانی روانی و اجتماعی است. در این چهارچوب، افراد بیخانمان به واحدهای مسکونی با کمکهزینه اجاره یا مالکیت مشروط منتقل میشوند و مددکاران اجتماعی بهصورت مستمر وضعیت آنها را پیگیری میکنند تا از حفظ ثبات زندگی، پرداخت اجاره و ادغام اجتماعیشان اطمینان حاصل شود.
نتیجه این رویکرد جامع در هیوستون چشمگیر بوده است. طی یک دهه، نرخ بیخانمانی در این شهر بیش از ۶۰ درصد کاهش یافته است و هیوستون بهعنوان یکی از موفقترین شهرهای آمریکا در زمینه مقابله پایدار با بیخانمانی شناخته میشود. این تجربه نشان میدهد که با اراده سیاسی، همکاری بینبخشی و طراحی خدمات انسانی و چندلایه، میتوان پیچیدهترین بحرانهای اجتماعی را بهصورت پایدار مدیریت کرد.
راکفورد: الگویی موفق در پایان دادن به بیخانمانی مزمن
شهر راکفورد در ایالت ایلینوی آمریکا، بهعنوان نخستین منطقه شهری در ایالات متحده شناخته میشود که موفق شده است به وضعیت «صفر عملکردی» در بیخانمانی دست پیدا کند. مفهوم «صفر عملکردی» به معنای حذف کامل بیخانمانی نیست، بلکه نشان میدهد که موارد بیخانمانی در جامعه نادر، کوتاهمدت و غیرتکراری شدهاند. این وضعیت علاوهبر شهر راکفورد، دو شهرستان همجوار یعنی وینبگو و بون را نیز در بر میگیرد.
موفقیت چشمگیر راکفورد حاصل اجرای مجموعهای از راهبردهای دقیق، هماهنگ و بر پایه داده است. یکی از مهمترین اقدامات، ایجاد فهرستی موسوم به «بر اساس نام» است که در آن اطلاعات افراد بیخانمان بهصورت شخصی و شناسنامهدار ثبت و بهطور منظم بهروزرسانی میشود. این فهرست به مسئولان شهری و سازمانهای خدماترسان اجازه میدهد تا بهجای واکنشهای پراکنده، مداخلاتی هدفمند و سریع انجام دهند. بهعنوان مثال، اگر فردی تازه بیخانمان شده باشد، سیستم بهسرعت او را شناسایی میکند و منابع لازم از مسکن اضطراری تا خدمات درمانی را به او اختصاص میدهد. این رویکرد موجب شده است هیچ فردی در سیستم «گم» نشود و همه افراد نیازمند مسکن در مسیر بازگشت به زندگی پایدار قرار گیرند.
راکفورد در کنار این ابزار ردیابی، ساختار مدیریتی نوآورانهای به نام «مرکز فرماندهی» راهاندازی کرده است. این مرکز بهعنوان نقطه اتصال میان شهرداری، سازمانهای خیریه، سازمانهای درمانی و گروههای داوطلب عمل میکند. در این ساختار، همه سازمانها به اطلاعات مشترک دسترسی دارند و تصمیمگیریها بهصورت هماهنگ و بر پایه داده انجام میشود. تمرکز اصلی این سیستم، علاوهبر ارائه سرپناههای موقت، تأمین مسکن دائمی برای افراد بیخانمان است. این تغییر رویکرد موجب شده است افراد آسیبپذیر بتوانند به ثبات بلندمدت دست پیدا کنند. بهعبارت دیگر راکفورد بهجای مدیریت بحران، به حل ریشهای آن پرداخته است.
از منظر آماری، در آغاز سال ۲۰۱۵، تعداد ۱۱۷ کهنهسرباز بیخانمان در راکفورد شناسایی شدند که بهدلیل شرایط خاص روانی، جسمی و اجتماعی، در معرض بیخانمانی مزمن قرار داشتند. با اجرای برنامههای هدفمند، این افراد بهتدریج تحت پوشش خدمات مسکن دائمی، درمان و توانمندسازی قرار گرفتند. راکفورد موفق شد تا سال ۲۰۱۷، تمام بزرگسالان بیخانمان مزمن را نیز شناسایی و ساماندهی کند، بهطوریکه هیچکس بیش از حد لازم در وضعیت بیخانمانی باقی نماند. این نقطه، آغاز دستیابی به وضعیت «صفر عملکردی» بود؛ بیخانمانی دیگر یک بحران ساختاری در هیوستون نبود، بلکه به موارد نادر، کوتاهمدت و قابل مدیریت تبدیل شده بود.
دستاورد راکفورد حاصل تعهد جدی به شفافیت، پاسخگویی و حکمرانی دادهمحور بود. شهردار وقت راکفورد با تکیه بر همکاری بینبخشی و استفاده از دادههای دقیق، توانست خدمات پراکنده و جزیرهای را به سیستمی منسجم و هدفمند تبدیل کند. در این سیستم، همه سازمانها از شهرداری و سازمانهای خیریه گرفته تا مراکز درمانی و گروههای داوطلب، با هدف مشترک پایان دادن پایدار به بیخانمانی عمل میکردند. راکفورد نهتنها در سطح ملی، بلکه در سطح بینالمللی بهعنوان الگویی موفق در مدیریت بحرانهای شهری شناخته میشود.
سئول: خانه برای همه در قلب کلانشهر
سئول، یکی از پرجمعیتترین کلانشهرهای آسیاست که سالها با چالشهای پیچیدهای در حوزه بیخانمانی از افزایش تعداد افراد بیخانمان در مناطق مرکزی شهر گرفته تا کمبود مسکن مقرونبهصرفه برای گروههای آسیبپذیر روبهرو بوده است. از سال ۲۰۲۳، برنامهای با عنوان «خانه برای همه» در قالب شبکه جهانی شهرهای پایاندهنده بیخانمانی در این شهر آغاز شد که توانست تحولی بنیادین در سیاستهای شهری ایجاد کند. این برنامه با همکاری شهرداری سئول، دانشگاه هانیانگ، سازمانهای خیریه و سازمانهای مدنی طراحی و بهتدریج به بخشی از سیاست رسمی شهری تبدیل شد.
برنامه خانه برای همه بر سه اصل کلیدی حق سکونت، عدالت اجتماعی و مشارکت جامعه استوار است. در این چهارچوب، بیخانمانی نهتنها بهعنوان یک بحران اجتماعی، بلکه بهعنوان نقض حقوق بنیادین انسانی تلقی میشود. به همین دلیل، تمرکز اصلی برنامه بر تأمین مسکن پایدار برای افراد بیخانمان است. سئول با الهام از مدل «مسکن اول» تلاش کرد تا افراد را ابتدا در واحدهای مسکونی دائمی اسکان دهد و سپس خدمات درمانی، روانپزشکی، آموزش شغلی و پشتیبانی اجتماعی را در اختیار آنها قرار دهد.
مشارکت جامعه در اجرای این برنامه نقش حیاتی دارد. گروههای داوطلب، سازمانهای مردمی و دانشگاهها در شناسایی افراد بیخانمان، ارائه خدمات حمایتی و پیگیری وضعیت آنها مشارکت فعال دارند. نشستهای عمومی، کارگاههای آموزشی و کمپینهای آگاهیبخشی نیز برگزار شدهاند تا نگاه عمومی به مسئله بیخانمانی از ترحم و طرد به همدلی و مسئولیت اجتماعی تغییر پیدا کند.
دولت شهری سئول اقدام به ساخت واحدهای مسکونی مقرونبهصرفه و طراحی پلتفرمهای دیجیتال برای ثبتنام، پیگیری وضعیت و دریافت خدمات کرده است تا فرایند دسترسی به کمکها شفاف، سریع و منصفانه باشد. مشارکت شهروندان در تأمین منابع مالی و داوطلبی نیز بخش مهمی از موفقیت این برنامه بوده است.
بر اساس دادههای منتشرشده، نرخ بازگشت به بیخانمانی در سئول تا ۳۰ درصد کمتر شده است و بیش از ۷۰ درصد از افراد تحت پوشش توانستهاند به زندگی مستقل بازگردند. این آمار نشاندهنده اثربخشی مدل «خانه برای همه» در ایجاد تغییرات پایدار و انسانی در ساختار شهری است. سئول اکنون بهعنوان الگویی برای شهرهای آسیایی در زمینه سیاستگذاری اجتماعی و اخلاقی در حوزه سکونتگاه شناخته میشود.