به گزارش پردیسان آنلاین، موسیقی ایرانی با تاریخ غنی خود، همواره با چالش‌های اجرایی در سازهای کلاسیک روبه‌رو بوده است. بسیاری از سازها محدودیت‌هایی دارند که نوازنده را مجبور می‌کند برای تغییر دستگاه یا اجرای قطعات پیچیده، زمان زیادی صرف کند یا چندین ساز با خود داشته باشد. این محدودیت‌ها نه‌تنها اجرای موسیقی را دشوار می‌کرد، بلکه مانع از معرفی موسیقی ایرانی در سطح جهانی می‌شد.
نوآوری‌های اخیر در ساخت سازهای ایرانی، امکان تغییر سریع کوک و سازگاری با دستگاه‌های مختلف موسیقی را فراهم کرده و در عین حال اصالت و کیفیت صدای ساز را حفظ می‌کند. چنین پیشرفت‌هایی به نوازندگان اجازه می‌دهد با آزادی عمل بیشتر بین دستگاه‌ها حرکت کنند و ظرفیت اجرایی ارکسترها را به شکل قابل توجهی افزایش دهند. این تحولات، نمونه‌ای روشن از تلفیق دانش فنی با هنر سنتی و پاسخ به نیازهای دنیای مدرن است.
از منظر فرهنگی و اجتماعی، این نوآوری‌ها اهمیت ویژه‌ای دارند. محدودیت‌های فنی سازها تا پیش از این مانع حضور موسیقی ایرانی در برنامه‌های جهانی می‌شد و معرفی آن به مخاطبان گسترده را دشوار می‌کرد. حالا با این پیشرفت‌ها، موسیقی ایرانی می‌تواند با اصالت خود و بدون محدودیت تکنیکی، به مخاطبان جهانی عرضه شود و جایگاه آن در موسیقی معاصر بازتعریف شود.
سنتور یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین سازهای ایرانی است که صدای زلال و شفاف آن، همواره بخشی جدایی‌ناپذیر از موسیقی سنتی ایران بوده است. این ساز، جعبه‌ای چوبی با تعداد زیادی سیم فلزی است که نوازنده با دو مضراب بر آن می‌نوازد، اما در کنار زیبایی صدا و وسعت صوتی قابل‌توجه، سنتور با یک چالش فنی جدی روبه‌روست: تغییر کوک. در موسیقی ایرانی که دستگاه‌ها و فواصل گوناگون دارد، نوازنده ناچار است برای اجرای هر دستگاه، کوک ساز را عوض کند. این فرایند زمان‌بر و پیچیده است و گاه نیاز به چند ساز با کوک‌های متفاوت دارد.
همین ویژگی موجب شده که با وجود محبوبیت سنتور در موسیقی ایرانی، حضور آن در ارکسترهای بزرگ یا اجراهای چنددستگاهی دشوار باشد. در واقع، سنتور یکی از با اصالت‌ترین سازهای ایرانی است که از نظر فنی، تا امروز یکی از محدودترین نیز به‌شمار می‌رفت، اما مهدی درویشی، نوازنده و مخترع ایرانی و برنده مدال طلای مسابقه بین‌المللی اختراعات سوئیس از طراحی سنتوری نو سخن گفته که قابلیت تغییر کوک آن در چند ثانیه انجام می‌شود؛ تحولی که می‌تواند جایگاه این ساز اصیل ایرانی را در ارکسترهای ملی و بین‌المللی متحول کند.
مهدی درویشی در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار کرد: سازی که ساخته‌ام، نوعی سنتور است که تفاوت مهمی با سنتورهای معمولی دارد. اگر با سنتورهای رایج آشنا باشید، می‌دانید که برای هر تغییر کوک باید با آچار، گوشی‌ها را چرخاند و سیم‌ها را سفت یا شل کرد تا کوک جدید به دست آید، اما سازی که من ساخته‌ام به این شکل نیست. تا پیش از این، سنتور ضعیف‌ترین ساز ایرانی از نظر فنی بود، اما ساز جدیدی که طراحی کرده‌ام این ضعف را برطرف کرده است.
وی افزود: برای مثال، در یک ارکستر اگر نوازندگان در حال اجرای دستگاه شور باشند و ناگهان بخواهند وارد دستگاه ماهور شوند، سنتور معمولی دیگر نمی‌تواند همراهی کند، زیرا تغییر کوک آن بسیار زمان‌بر است. حتی اگر به نوازنده فرصت کوک‌کردن داده شود، کار حرفه‌ای محسوب نمی‌شود، چون کوک جدید باید چند روز بماند تا ساز به ثبات صوتی برسد. از نظر فنی، تغییر کوک فوری برای سنتور کاری ناصحیح است.
این نوازنده ادامه داد: اما در سازی که من ساخته‌ام، نوازنده می‌تواند ظرف چهار تا پنج ثانیه از دستگاه شور به ماهور، از ماهور به چهارگاه یا سه‌گاه برود. این تغییر کوک تنها در چند ثانیه انجام می‌شود. بخش مهم‌تر این است که این ساز نه‌تنها کوک را به‌خوبی نگه می‌دارد، بلکه صدایی شفاف و حرفه‌ای دارد. در واقع، توانسته‌ام سازی بسازم که هم تغییرات کوک در آن سریع انجام می‌شود و هم کیفیت صوتی‌اش حفظ می‌شود.
درویشی مطرح کرد: ثبت اختراع این ساز از نظر فنی و بین‌المللی نیز انجام شده است. در ژنو، سوئیس، مؤسسه‌ای زیر نظر سازمان ملل وجود دارد که ثبت جهانی اختراعات را بر عهده دارد. هر فردی در هر نقطه از جهان می‌تواند اختراع خود را برای این مؤسسه ارسال کند تا کارشناسان آن بررسی کنند. اگر اختراع در سطح جهانی تأیید شود، ثبت بین‌المللی انجام می‌گیرد و در غیر این صورت اعلام می‌کنند که اختراع محسوب نمی‌شود. ما این فرایند را طی کردیم و ساز من به‌عنوان یک اختراع پذیرفته شد.
وی خاطرنشان کرد: در میان اختراعات سال ۲۰۲۵ که به ژنو ارسال شده بود، برخی آثار تأثیرگذار در حوزه‌های مختلف از جمله موسیقی، صنعت و درمان، مدال جهانی دریافت کردند. در همین راستا، من نیز برای این اختراع موفق به دریافت مدال طلای جهانی شدم.
این نوازنده در ادامه گفت: من بیش از ۳۵ سال است که در زمینه موسیقی فعالیت دارم و در حوزه نوازندگی و سازسازی به‌طور هم‌زمان کار کرده‌ام. ساز جدید من «سنتور گردان‌کوک روژین» نام دارد. دلیل این نام‌گذاری آن است که در این ساز می‌توان هر نوع گردش کوک را انجام داد. این سنتور در حقیقت کار حدود ۸۰ سنتور معمولی را انجام می‌دهد؛ یعنی اگر ۸۰ سنتور با کوک‌های مختلف کنار هم قرار دهید، این ساز به‌تنهایی توان انجام همان کار را دارد.
درویشی توضیح داد: فاصله بین هر دو نت در موسیقی ۹ کُما است. در سنتور جدید من تمام این فاصله‌ها وجود دارد. در این ساز، نت‌ها به‌صورت کُمابه‌کُما طراحی شده‌اند و فواصل ظریف میان نت‌ها مانند بِمُل، کُرُن، بِکار، سُری و دیز، به‌طور دقیق قابل اجرا هستند. در نتیجه، هیچ صدایی در طبیعت نیست که این ساز نتواند آن را تولید کند. این سنتور دارای سه اکتاو کامل است که همه نُت‌های مقیّد را در خود جای داده و می‌تواند هر کوکی را بپذیرد و با آن اجرا کند.
وی اشاره کرد: تا پیش از این، سنتور از نظر تغییر کوک ضعیف‌ترین ساز ایرانی محسوب می‌شد، اما با این طراحی، اکنون به قوی‌ترین ساز ارکستر ایرانی تبدیل شده است. حتی در مقایسه با سازهای دیگر همچون ویولن که برای تغییر کوک باید سیم‌های آن را تنظیم کرد، این سنتور در چند ثانیه می‌تواند همان تغییر را انجام دهد. این ویژگی نه‌تنها در موسیقی ایرانی، بلکه در مقایسه با سازهای بین‌المللی نیز منحصربه‌فرد است.
این نوازنده در پاسخ به پرسشی درباره نگرانی‌ها نسبت به حفظ اصالت موسیقی ایرانی گفت: من می‌توانستم ساز را به‌کلی تغییر دهم و اجزای نگهدارنده، پیچ‌ها یا ظاهر آن را دگرگون کنم، اما چون خودم سال‌ها نوازنده سنتور بوده‌ام، تمایل نداشتم ظاهر سنتور تغییر کند. گوشی‌ها، خرک‌ها و سایر اجزا همان ساختار سنتور سنتی را دارند، تنها طول ساز کمی بیشتر شده و چند کشوی کناری به آن افزوده شده است. هر نوازنده‌ای که با سنتور آشنا باشد، می‌تواند پشت این ساز بنشیند و همان قطعاتی را که پیش‌تر می‌نواخته، اجرا کند. تنها کافی است ده دقیقه توضیح بدهم تا با قابلیت‌های جدید آن آشنا شود.
درویشی افزود: آموزش این ساز نیز بسیار ساده‌تر از سنتورهای معمولی است. همان کتاب‌هایی که اکنون برای آموزش سنتور تدریس می‌شود، قابل استفاده است. در واقع، در کلاس‌های سنتور معمولاً باید چند ساز متفاوت با کوک‌های گوناگون وجود داشته باشد، اما با این ساز جدید، تغییر کوک تنها پنج ثانیه زمان می‌برد و می‌توان همه دستگاه‌ها را با یک ساز نواخت.
وی درباره نقش این اختراع در معرفی موسیقی ایرانی به جهان گفت: این اتفاق نه‌تنها برای ایران بلکه برای موسیقی جهان نیز اهمیت دارد. در برنامه‌های موسیقی بین‌المللی، کمتر از سنتور استفاده می‌شود، زیرا در هیچ کشوری ساز کامل و کارآمدی از این نوع وجود نداشته است. ایران، چین، رومانی و مجارستان سنتور دارند، اما هیچ‌یک از این سازها کامل نبوده و همین نقص موجب شده سنتور کمتر در ارکسترها حضور داشته باشد.
این نوازنده تصریح کرد: وقتی آهنگساز بخواهد قطعه‌ای با چند دستگاه بنویسد، باید چند سنتور مختلف در اختیار داشته باشد. این مسئله موجب شده ارکسترهای بزرگ از سنتور استفاده نکنند، چون آن‌ها موسیقی را بر اساس ساز تنظیم نمی‌کنند، بلکه ساز را بر اساس موسیقی تنظیم می‌کنند. اما این سنتور جدید می‌تواند در چند ثانیه کوک خود را تغییر دهد و با هر دستگاهی هماهنگ شود. به همین دلیل، مطمئنم در آینده این ساز جایگاه جهانی ویژه‌ای پیدا خواهد کرد.
درویشی تأکید کرد: من باور دارم این اختراع، گامی مهم در مسیر جهانی‌شدن موسیقی ایرانی است. با این ساز، محدودیت‌های فنی برطرف شده و سنتور ایرانی می‌تواند در کنار سازهای مطرح جهانی بدرخشد.
به گزارش پردیسان آنلاین، نوآوری در ساخت سازهای ایرانی جلوه‌ای از هم‌نشینی موفق هنر و فناوری است؛ تجربه سنتور جدید نشان می‌دهد که می‌توان در عین پاسداشت اصالت فرهنگی، با خلاقیت و نواندیشی فنی به مرزهای تازه‌ای از موسیقی دست یافت و صدای ایران را پرطنین‌تر از همیشه به جهان رساند.
