به گزارش پردیسان آنلاین، خبر دستیابی دانشمندان و متخصصان ایرانی به یک دستاورد بزرگ تاریخی در بیستم فروردین سال ۱۳۸۵ اعلام شد؛ این دستاورد بزرگ، موفقیت در تولید چرخه کامل سوخت هسته‌ای در مقیاس آزمایشگاهی، دستیابی به فناوری غنی‌سازی اورانیوم و راه اندازی یک زنجیره کامل غنی سازی توسط سانتریفیوژهای ساخت ایران بود. پس از این موفقیت، خبر ساخت نسل جدیدی از سانتریفیوژها در ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام شد و کشورمان که جزو کشورهای صاحب تکنولوژی در غنی‌سازی اورانیوم محسوب می‌شود، به کشورهای عضو باشگاه اتمی پیوست.
۲۰ فروردین؛ روز ملی فناوری هسته‌ای
پس از آن با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، به پاس قدردانی از تلاش‌های افتخار آفرین دانشمندان جوان ایرانی در دستیابی کشور به فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای، ۲۰ فروردین در تقویم رسمی کشور «روز ملی فناوری هسته‌ای» نام گرفت.
از همان زمان، حساسیت نهادهای بین‌المللی از جمله آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در قبال ایران افزایش یافت و با انتقال پرونده اتمی ایران به شورای امنیت، قطعنامه‌های متعددی علیه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان تصویب شد که تحریم‌های سنگینی بر کشور اعمال کرد، تحریم‌هایی که هر چند بیشتر آنها را آمریکا وضع کرد اما دیگر کشورها نیز به این بازی کشیده شدند و در جبهه مقابل ایران قرار گرفتند. سپس با روی کار آمدن دولت یازدهم، بحث مذاکره با غرب برای رفع تحریم‌ها برای چندین سال به مسئله اول کشور بدل شد که در نهایت به امضای برجام و اعمال محدودیت و نظارت شدید بر برنامه هسته‌ای کشور منجر شد اما پس از صرف زمان و انرژی بسیار، با خروج آمریکا از پیمان برجام، عاقبت تحریم‌ها و پرونده هسته‌ای ایران در هاله‌ای از ابهام فرو رفت. پس از آن بود که در اواخر دولت دوازدهم فعالیت‌های هسته‌ای کشور مجدداً اوج گرفت و به ریل پیشرفت بازگشت، تا جایی که امروز به اذعان اندیشکده آمریکایی «علوم و امنیت بین‌الملل»، ایران با استفاده از ذخایر فعلی اورانیوم غنی شده با خلوص ۶۰ درصد و باقیمانده اورانیوم غنی شده با خلوص ۲۰ درصدی خود، در مجموع می‌تواند در عرض یک ماه اورانیوم کافی با درجه خلوص تسلیحاتی برای ساخت شش سلاح هسته‌ای و بعد از پنج ماه برای ساخت ۱۲ عدد (سلاح هسته‌ای) را داشته باشد.
موافقان و مخالفان ساخت سلاح اتمی چه میگویند؟
اگرچه ادعای ساخت سلاح هسته‌ای همواره از جانب دولت‌های غربی برای اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران مطرح و از جانب مسئولان کشور تکذیب شده است، اما وضعیت بحرانی امروز در منطقه غرب آسیا پس از عملیات طوفان الاقصی، افزایش سطح تنش‌ها در رقابت با رژیم صهیونیستی و همچنین وضعیت گذار از نظم بین‌الملل، لزوم ساخت سلاح اتمی توسط ایران برای افزایش بازدارندگی را به بحثی جدی در میان کارشناسان امنیت بین‌الملل بدل کرده است.
در این راستا گروهی از کارشناسان این حوزه اعتقاد دارند که تنها راه برای کنترل تنش‌ها و جلوگیری از وقوع یک جنگ تمام عیار، دستیابی ایران به بمب اتم است، اما در مقابل گروهی دیگر با تاکید بر مسئله حرمت ساخت سلاح اتمی به عنوان یک سلاح کشتار جمعی، راهبرد بازدارندگی هسته‌ای را به چالش می‌کشند و معتقد هستند راهبرد منطقه‌ای ایران برای افزایش بازدارندگی تا امروز پاسخگوی نیاز تأمین امنیت کشور بوده است و خواهد بود.
سلاح هسته‌ای به مثابه کالای صلح
ابوالفضل بازرگان، پژوهشگر حوزه امنیت بین‌الملل که در ماه‌های اخیر مطالبه ساخت تنها یک بمب اتم را دنبال کرده است، به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: از کالای هسته‌ای در طول جنگ سرد و بعد از جنگ جهانی دوم طبق صحبت نظریه پردازان بازدارندگی، به عنوان کالای صلح یاد شده است، زیرا همین کالا بود که نهایتاً از جنگ جهانی سوم جلوگیری کرد و اروپا را بعد از ۵۰۰ سال جنگ و پشت سر گذاشتن دو جنگ جهانی بزرگ سر جای خود نشاند و وادار به همکاری کرد.
وی معتقد است: در نظریه بازدارندگی هسته‌ای ثابت شده است که در طول ۷۵ سال گذشته هیچ دو دولت هسته‌ای باهم نجنگیده‌اند و به هیچ دولت هسته‌ای از جانب یک دولت یا استیت (State) دیگر حمله نشده است و مصون از حمله خارجی بودند و این یک قاعده عینی، تاریخی و تکرارپذیر است.
این پژوهشگر حوزه امنیت بین‌الملل درباره لزوم هسته‌ای شدن ایران می‌گوید: الگوی رقابت تسلیحات هسته‌ای و لزوم آن برای ایران ۳۰ سال است که آغاز شده است، زیرا ما یک دولت عادی نیستیم، چالش‌ها و تهدیدهای ویژه‌ای در منطقه داریم و رقیب ما ابرقدرت دنیا بوده است، از طرفی به محض هسته‌ای شدن پاکستان لزوم هسته‌ای شدن ما نیز جرقه خورد زیرا بر اساس منطق موازنه قوا وقتی همسایه شما بیش از حد قدرت پیدا می‌کند ناخودآگاه برای شما تهدید محسوب می‌شود، حتی اگر این همسایه دوست شما باشد و ما در تنشی که چند ماه قبل با پاکستان داشتیم به خوبی دیدیم که مسئله هسته‌ای بودن پاکستان تا چه اندازه مهم بود.
وی اضافه می‌کند: الگوی رقابت و دشمن ما در منطقه نیز دولت جعلی اسرائیل است که سلاح هسته‌ای دارد و ما را به استفاده از آن تهدید می‌کند، همچنین ما به دلیل حضور ناوهای هسته‌ای آمریکا در خلیج فارس و پایگاه‌های آن دور تا دور ایران، لزوم هسته‌ای شدن را بیشتر احساس می‌کنیم.
با این وجود، برخی از کارشناسان امنیت بین‌الملل معتقدند حتی ساخت سلاح هسته‌ای نیز توانایی توقف و کاهش تنش‌ها و حملات علیه مواضع یک کشور را ندارد، زیرا بمب اتم تنها بازدارندگی را در مقابل یک کشور یا استیت دیگر ایجاد می‌کند و همچنان دیگر تهدیدهای خارجی مانند تهدید گروه‌ها و گروهک‌ها به نوبه خود باقی خواهد بود، همچنین دستیابی به سلاح اتم تنها نوع و سطح تنش‌ها در میان رقبا را تغییر می‌دهد، اما آنها را حذف نمی‌کند.
سلاح اتمی نمی‌تواند تمام تهدیدها را خنثی کند
مهدی خانعلی زاده، پژوهشگر مطالعات امنیت بین‌الملل در همین راستا در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: باید پرسید که مگر رژیم صهیونیستی دارنده تسلیحات اتمی نیست؟ اما آیا توانست جلوی طوفان الاقصی و جلوی بی حیثیت شدنش در مقابل آسیب جدی را بگیرد؟ پاسخ واضح است، به اعتقاد من توان تولید سلاح اتمی منجر به بازدارندگی بالا می‌شود اما تقلیل این ماجرا به اینکه اگر ما بمب اتم داشتیم، فلان فرمانده ما در منطقه شهید نمی‌شد، غیرمنطقی است.
وی اضافه می‌کند: ایالات متحده آمریکا و روسیه بی سابقه‌ترین زرادخانه اتمی جهان را دارند و هیچیک از دیگر قدرت‌های اتمی جهان نیز به آنها نخواهند رسید، با این وجود این زرادخانه‌ها نتوانسته است جلوی درگیر شدن آنها در جنگ را بگیرد و مانع از کشته شدن فرماندهان آنها نشده است. مدتی قبل در حمله به پایگاه نظامی آمریکا در اردن، شاهد بودیم که نظامیان این کشور به هلاکت رسیدند و دارنده بزرگترین زرادخانه اتمی دنیا نتوانست واکنشی بجز یک واکنش دیپلماتیک نشان بدهد.
در پاسخ به این مسئله، بازرگان معتقد است: بازدارندگی که بمب اتم ایجاد می‌کند تنها در قبال استیت ها است زیرا استیت مجبور است به دلیل مسئولیت داشتن در قبال جمعیت، حکومت و سرزمین محاسبه هزینه – فایده کند، اما بازیگران غیر استیتی مانند گروهک‌های مختلف از قبیل داعش، القاعده و جیش الظلم محاسبه هزینه فایده ندارند و ممکن است تهدید آنها همیشه وجود داشته باشد، اما مسئله حال حاضر ما ایجاد بازدارندگی هسته‌ای در مقابل دو استیت آمریکا و اسرائیل است تا دیگر نتوانند به طور علنی فرمانده ما را در منطقه ترور کنند یا به سفارت ما در خاک کشوری دیگر حمله کنند و با قلدری تمام مسئولیت آن را برعهده بگیرند.
همچنین او تأیید می‌کند که با ساخت سلاح اتمی، تنش در میان دو رقیب از بین نمی‌رود بلکه از تنش امنیتی به تنش قدرت تبدیل می‌شود.
ایران و راهبرد بازدارندگی نامتقارن
اگرچه این تنها نظر موجود درباره قدرت بازدارندگی ایران نیست و به اذعان برخی تحلیلگران، ایران توانسته بدون نیاز به ساخت بمب اتم، با راهبرد «بازدارندگی نامتقارن» و «ایجاد عمق استراتژیک» امنیت خود را در منطقه تأمین کند.
مهدی خورسند، کارشناس مسائل بین‌الملل در رابطه با سیاست بازدارندگی ایران به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: بعد از انقلاب اسلامی ما به هماهنگی و حمایت از گروه‌های مقاومتی که در آستانه فروپاشی بودند رو آوردیم و ایران دوباره این گروه‌ها را احیا کرد، سپس این گروه‌ها به جریان‌های مقاومت و بعد به محور مقاومت تبدیل شدند، در حال حاضر نیز محور مقاومت از منطقه غرب آسیا فراتر رفته است و از گروه‌های مقاومت به حیطه کشورهای مقاومت تبدیل شده است، درواقع ایران با احیای گروه‌های مقاومت عملاً بازدارندگی نامتقارن را در مقابل یک رژیم هسته‌ای به وجود آورد و همین موضوع باعث ایجاد امنیت شده است.
موضوع نتوانستن نیست، نخواستن است
این موضوعی است که محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی نیز مدتی قبل در یک برنامه تلویزیونی در پاسخ به سوال مجری برنامه که پرسیده بود «آیا وقت آن نرسیده که ایران سلاح هسته‌ای داشته باشد؟» اشاره کرده بود، اسلامی گفت: موضوع نتوانستن نیست بلکه نخواستن است، اراده نظام ما این نیست. داشتن سلاح کشتار جمعی هرگز در دکترین دفاعی ایران جایگاه نداشته و ندارد و فتوای مقام معظم رهبری هم هست که حرام می‌دانند.
وی افزود: راهبرد امنیت ملی این است که در این راستا پیش برویم. ما به نقطه‌ای رسیده‌ایم که بازدارندگی وجود دارد بدون اینکه قوانینی را زیر پا بگذاریم، سیستم دفاعی ایران هیچ وابستگی ندارد و کارهای خلاقانه و نوآورانه توسط دانشمندان خلق شده است. این دو عامل با قدرت رهبری بازدارندگی فعال را ایجاد کردند. سیاست خارجی ایران تعامل فعال است و با این تفکر توأمان بازدارندگی فعال به وجود آمده است.
در همین راستا خانعلی زاده معتقد است: ایران قدرت بازدارندگی خود را آنجا اثبات کرده است که یک کریدور و یک دالان تجاری مهم بین‌المللی توسط نیروهای انصارالله تغییر پیدا می‌کند و زمانی که این اتفاق می‌افتد، آمریکا، بریتانیا و کشورهای منتفع از آن کریدور حتی جرأت نمی‌کنند کوچک‌ترین واکنشی نسبت به ایران داشته باشند و صرفاً بیابان‌های یمن را هدف قرار می‌دهند و میگویند ما از ایران می‌خواهیم که به انصارالله بگوید جلوی بسته شدن این کریدور گرفته شود، این یعنی بازدارندگی وجود دارد.
ساخت سلاح هسته‌ای یک موضوع انتقادی نیست، بلکه تشویقی – تکمیلی است
مطلبی که بازرگان نیز به آن اذعان دارد و می‌گوید: جمهوری اسلامی ایران بدون داشتن سلاح هسته‌ای به شکل منحصر به فردی توانسته بازدارندگی خود را تکمیل کند و این یک نکته بدیهی است، بنابراین مبحث هسته‌ای برای ما یک موضوع انتقادی نیست بلکه تشویقی – تکمیلی است. ما با نیروهای وفادار خودمان در منطقه، عمق استراتژیک، بازدارندگی مثلثی و توانایی موشکی پهپادی توانستیم برخلاف بسیاری از دولت‌های هم مرز و هم سایه که درگیر جنگ بودند یا با جنگ ساقط شدند کشورمان را امن نگه داریم که ویژگی خارق‌العاده‌ای است اما طوفان الاقصی و مبحث گذار در نظم بین‌المللی داستان را برای ما متفاوت می‌کند.
درواقع او معتقد است با توجه به مبحث گذار در نظم بین‌الملل، دولت‌ها در این شرایط دائماً در حال باج‌گیری از یکدیگر هستند، بنابراین یک کشور باید مزیت نسبی کامل و مطلقی برای خود داشته باشد تا حرفی برای زدن داشته باشد و صرف اینکه به یک کشور نزدیک شود مزیت نسبی محسوب نمی‌شود، زیرا آن کشور نیز می‌خواهد از او باج بگیرد.
بازرگان می‌گوید: حتی اگر مسئله اسرائیل هم نباشد به اعتقاد من در وضعیت چینش‌های متفاوت در نظم آینده ما باید یک مزیت مطلق داشته باشیم. مزیت نسبی حال حاضر ما قدرت خودساخته و توانایی امنیتی ماست که به آن افتخار می‌کنیم، ما در شرایط تحریم سلاح می‌سازیم، صادر می‌کنیم و امنیت کشورهای منطقه را برقرار می‌کنیم، اما این در حالت ایده آل باید به حدی برسد که بتوانیم به واسطه آن امتیاز بگیریم.
چرا تولید سلاح اتمی حرام است؟
فتوای حرمت ساخت هرگونه سلاح اتمی که توسط مقام معظم رهبری در سال ۸۹ اعلام شد، موضوع مهمی است که نباید از آن غفلت کرد. حضرت آیت الله خامنه‌ای در پیامی که در نخستین کنفرانس بین‌المللی «خلع سلاح هسته‌ای و عدم اشاعه» در فروردین ۸۹ منتشر شد و پس از آن به‌صورت رسمی در سازمان ملل هم ثبت شد، اعلام کردند: «به اعتقاد ما افزودن بر سلاح هسته‌ای، دیگر انواع سلاح‌های کشتار جمعی، نظیر سلاح شیمیایی و سلاح میکروبی نیز تهدیدی جدید علیه بشریت تلقی می‌شوند. ملت ایران که خود قربانی کاربرد سلاح شیمیایی است، بیش از دیگر ملت‌ها خطر تولید و انباشت این گونه سلاح‌ها را حس می‌کند و آماده است همه امکانات خود را در مسیر مقابله با آن قرار دهد. ما کاربرد این سلاح‌ها را حرام و تلاش برای مصونیت بخشیدن ابناء بشر از این بلای بزرگ را وظیفه همگان می‌دانیم.»
ایشان همچنین در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۹۹ بر نیاز ایران به استفاده‌ی صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای تاکید کرده و فرمودند: «فکر اسلامی ما می‌گوید سلاحی که در [کاربرد] آن، غیر مسلّحین، غیر نظامی‌ها، و مردم عادّی تلف می‌شوند، این سلاح ممنوع است؛ حالا هسته‌ای باشد یا شیمیایی باشد یا غیر این‌ها، این سلاح ممنوع است.»
مهدی خورسند در همین رابطه می‌گوید: حرمت سلاح اتمی به فرموده مقام معظم رهبری ابدی و استثناناپذیر است و منطق این حکم نیز به نظام ایدئوژیک اسلامی برمی‌گردد زیرا بمب اتم یک ابزار کشتار جمعی محسوب می‌شود و درواقع ایران با ساخت سلاح کشتار جمعی که خود در زمان جنگ تحمیلی قربانی نوعی از آن یعنی سلاح‌های شیمیایی بوده است، استفاده از این سلاح‌ها را تأیید می‌کند، به همین دلیل رهبری در سال ۹۹ نیز مجدداً تاکید کردند که ساخت سلاح‌های هسته‌ای و شیمیایی ممنوع است.
راهبرد بازدارندگی هسته‌ای نهفته چه می‌گوید؟
بنابراین با توجه به آنچه گفته شد، اگرچه در منطق روابط بین‌الملل سلاح اتمی به عنوان کالای صلح مطرح شده است اما در هر صورت ساخت آن با مخالفت‌های منطقی و ایدئولوژیک روبروست، در این میان، شاید تولید سلاح اتمی راهبردی نباشد که در حال حاضر در دکترین امنیت ملی ایران تعریف شده باشد اما می‌توان از راهبردهای دیگری بهره برد.
برای مثال علی اکبر دارینی، کارشناس مطالعات منطقه‌ای و خاورمیانه معتقد است راه سومی وجود دارد و آن استفاده از راهبرد «بازدارندگی هسته‌ای نهفته» است. او به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: دلیل اصلی اینکه ایران برنامه‌های موشکی و پهپادی خودش را ارتقا داد و از طریق اتحاد با گروه‌های گوناگون و ایجاد جبهه مقاومت برای خود قدرت منطقه‌ای تولید کرد، عدم توازن قوا در خاورمیانه بود، یعنی به دلیل نبود توازن قوا ایران ناچار شد به شکل دیگری این کمبود را جبران کند اما از آنجایی که شرایط تغییر کرده و سیاست قدرت منطقه‌ای ایران در بلندمدت پاسخگوی نیازهای امنیتی ایران نخواهد بود، ایران ناچار است که در کنار آن اقدامات دیگری را انجام دهد تا به تولید قدرت برسد و توازن نسبی را برقرار کند.
دارینی این‌طور ادامه می‌دهد: در حال حاضر ظرفیت گریز جمهوری اسلامی به کمتر از ۱۲ روز رسیده است یعنی اگر ایران بخواهد سلاح اتمی بسازد در کمتر از ۱۲ روز می‌تواند مواد شکاف پذیر کافی برای ساخت یک سلاح را تولید کند، اما راهبرد ایران، راهبرد بازدارندگی هسته‌ای نهفته است یعنی کشوری که از توانمندی ساخت سلاح اتمی برخوردار است اما به شکل فیزیکی بمب اتم نمی‌سازد، npt را نقض نمی‌کند و سیاست خودش را بر مبنای نساختن سلاح قرار داده اما اگر مورد حمله قرار بگیرد یا موجودیت و بقایش به خطر بیفتد آن زمان می‌تواند بسازد.
کارشناس مطالعات منطقه‌ای و خاورمیانه در انتها می‌گوید: خوشبختانه در دو سه سال گذشته برخی از دولت مردان ما مانند آقای کمال خرازی یا محمد اسلامی این نکته را یادآور شدند که ایران توانایی ساخت سلاح اتمی را دارد اما تصمیمی برای ساخت ندارد که به اعتقاد من واژه «فعلا» هم باید به آن افزود شود، بنابراین هیچ تضمینی به دشمن نمی‌دهیم. این بدان معناست که اگر منافع من حکم کند، اگر بقای من به خطر بیفتد و اگر از خطوط قرمز من بگذرید حتماً سلاح اتمی را خواهم ساخت و این موضعی است که به نظر من قدرت بازدارندگی ایران را بالا می‌برد.
