به گزارش پردیسان آنلاین، سفرهای خارجی رؤسای جمهور به‌طور معمول در نگاه نخست تشریفاتی به نظر می‌رسند، اما پشت درهای بسته این سفرها می‌توانند مسیر اقتصاد و سیاست کشور را تغییر دهند. سفر پیش‌روی مسعود پزشکیان به چین در آستانه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، بیش از یک حضور نمادین است و می‌تواند دریچه‌ای جدید برای توسعه روابط اقتصادی و سیاسی ایران با شرق فراهم کند. چین، دومین اقتصاد بزرگ جهان، ظرفیت‌های بالقوه‌ای دارد که ایران می‌تواند از آن‌ها بهره ببرد، به‌ویژه در شرایط فشار تحریمی و تغییر توازن قدرت جهانی.
روابط تاریخی و اقتصادی ایران و چین
روابط ایران و چین سابقه‌ای طولانی دارد؛ از دوران جاده ابریشم تا امروز، پیوندی تاریخی میان دو ملت برقرار است. در دهه‌های اخیر، این روابط بر پایه نفت و انرژی شکل گرفته است. چین یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران بوده و در دوره تحریم‌ها به نوعی دریچه تنفس اقتصادی محسوب شده است. بااین‌حال، قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین هنوز به‌صورت عملیاتی اجرایی نشده و سفر پزشکیان فرصتی برای تحقق این سند و ایجاد یک شراکت جامع است.
محورهای اصلی سفر پزشکیان به چین
تثبیت صادرات نفت و انرژی
یکی از مهم‌ترین محورهای مذاکرات، تضمین استمرار و افزایش صادرات نفت به چین است. با فعال شدن احتمالی «مکانیزم ماشه» و تشدید تحریم‌ها، هرگونه تضمین از سوی پکن می‌تواند نقش ضربه‌گیر مهمی برای اقتصاد ایران ایفا کند.
حضور ایران در سازمان همکاری شانگهای
سفر پزشکیان فرصتی برای تثبیت جایگاه ایران در شانگهای است. تاکنون عضویت ایران بیشتر نمادین بوده، اما این اجلاس می‌تواند امکان مشارکت در پروژه‌های انرژی، حمل‌ونقل، اقتصاد دیجیتال و امنیت منطقه‌ای را فراهم کند.
تعامل با قدرت‌های نوظهور آسیایی
با تغییر توازن قدرت از غرب به شرق، همکاری با چین، هند و روسیه اهمیت دارد. سفر پزشکیان می‌تواند نشانه‌ای از اراده ایران برای حضور فعال در نظم اقتصادی و سیاسی جدید باشد.
استفاده از ظرفیت شرق برای مقابله با تحریم‌ها
مهدی خورسند در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار کرد: سفر پزشکیان به چین در راستای اجلاسیه سران سازمان همکاری شانگهای از پیش برنامه‌ریزی شده و هیچ ارتباطی با مکانیزم ماشه یا مسائل دیگر ندارد.
وی افزود: «متأسفانه تعهداتی که ایران در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ پذیرفته، اجازه ورود ویژه روسیه و چین برای حمایت از ایران را نمی‌دهد و هیچ کشوری قابلیت وتو کردن آن را ندارد، بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که در این سفر توافقات گسترده‌ای صورت بگیرد.»
خورسند تصریح کرد: با وجود محدودیت‌ها، می‌توان از ظرفیت شرق برای مقابله با تحریم‌ها و فشارهای دلاری و یورویی بهره برد. استفاده از ارزهای جایگزین و توسعه همکاری‌های منطقه‌ای در قالب نهادهایی مانند شانگهای، بریکس و اتحادیه اوراسیا، می‌تواند این ظرفیت‌ها را فعال کند.
دیدار محدود با شیء جین‌پینگ
این تحلیلگر مسائل چین و اوراسیا ادامه داد: سفر پزشکیان یک سفر طولانی‌مدت و دوجانبه نیست و بیشتر در حاشیه اجلاس انجام می‌شود. تنها یک دیدار کوتاه ۲۰ دقیقه‌ای میان ایشان و شیء جین‌پینگ برنامه‌ریزی شده که اهمیت چندانی ندارد و نباید انتظار رخداد خاصی از آن داشت.
توسعه همکاری‌های اقتصادی بر پایه ارزهای ملی
وی افزود: تمرکز اصلی باید بر توسعه همکاری‌های اقتصادی و دوجانبه بر پایه ارزهای جایگزین و ملی باشد. این روند می‌تواند کمترین آسیب ممکن را از آغاز فرایند اسنپ‌بک به کشور وارد کند و ایران را از گزند تحریم‌ها دور نگه دارد.
ظرفیت‌های سازمان شانگهای محدود است
کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: انتظار نداشته باشیم سازمان شانگهای با یک «چوب جادویی» ایران را از تنگناها نجات دهد. حتی پس از عضویت دائم ایران، برنامه‌ریزی دقیقی برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های این سازمان‌ها انجام نشده است. وضعیت فعلی دیپلماسی اقتصادی نیز نشان می‌دهد که وزارت امور خارجه برنامه مدونی برای استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی ندارد.
اهمیت ژئوپلیتیکی ایران برای چین
خورسند تاکید کرد: چین در بازه‌های مختلف، همچون سال ۲۰۱۶ با بسته سرمایه‌گذاری ۴۰ میلیارد دلاری، قرارداد ۲۵ ساله ۴۰۰ میلیارد دلاری و کمک در بحران کرونا، همواره منافع خود را مدنظر داشته است. ایران به‌دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و امنیتی‌اش در غرب آسیا برای چین منطقه‌ای مهم و امن محسوب می‌شود.
ضرورت سفیر اقتصادی و برنامه‌ریزی راهبردی
وی با اشاره به انتخاب سفیر فعلی ایران در چین گفت: حضور سفیر با رویکرد امنیتی نمی‌تواند روابط اقتصادی ایران با چین را پیش ببرد. اگر فردی با رویکرد اقتصادی منصوب می‌شد، طرف مقابل متوجه می‌شد که ایران برنامه مشخصی برای همکاری دارد. اکنون لازم است گروهی مشخص برای ارتباط با چین، به‌ویژه حزب کمونیست، تعیین شود تا توسعه روابط دوجانبه به منافع ملی منجر شود.
خورسند خاطرنشان کرد: با یک برنامه راهبردی مشخص، ایران می‌تواند توسعه زیرساخت‌ها، نوسازی حمل‌ونقل، نفت و گاز و پتروشیمی را پیگیری کند و از توافقات روشن برای پیشبرد اهداف ملی بهره ببرد.
بخوانید: ظرفیت چین در مقابله با مکانیسم ماشه
سفر پیش‌روی مسعود پزشکیان به چین، بیش از یک مأموریت دیپلماتیک ساده است؛ فرصتی استراتژیک برای ایران تا روابط اقتصادی و سیاسی خود با شرق را به مرحله عملیاتی برساند. از اجرایی شدن سند ۲۵ ساله گرفته تا تثبیت صادرات نفت و حضور فعال در سازمان همکاری شانگهای، این سفر می‌تواند فصل تازه‌ای در تعاملات ایران با قدرت‌های نوظهور آسیایی رقم بزند. با این حال، تحقق این اهداف نیازمند اراده جدی، هماهنگی داخلی و برنامه‌ریزی راهبردی است. اگر فرصت‌های موجود به‌درستی مدیریت شود، ایران می‌تواند در برابر فشارهای غرب سپری اقتصادی و سیاسی ایجاد کند و افق‌های جدیدی برای توسعه کشور باز کند، اما اگر این سفر به بیانیه‌های نمادین و عکس‌های یادگاری محدود شود، دستاورد واقعی در پی نخواهد داشت.
