به گزارش پردیسان آنلاین از فارس، در فرهنگ شیعی، سقاخانه، یادآور سقا بودن حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) در واقعه کربلا است، سقاخانه‌ها بیشتر در کنار درِ مساجد، تکایا یا در بازار و به طور کلی در محل‌های پر رفت‌وآمد بنا شده‌اند.

یکی از عناصر هویت در محلات قدیمی کشور که با سبک زندگی ایرانی اسلامی تطابق داشته است، وجود سقاخانه‌ها در بر و عمق محلات بوده‌اند و شهر شیراز نیز به عنوان شهری مذهبی و باستانی در قلب جنوب کشور در این زمینه پیشتاز بوده است.

سقاخانه فضای کوچکی در معابر عمومی است که ایرانیان برای آب دادن به رهگذران به انگیزه کسب ثواب می‌ساختند و به تدریج به نماد مذهبی تبدیل و وارد مراسم عزاداری شیعیان شد، از این رو سقاخانه که معمولاً ظرف سنگی بزرگی بود که آب آشامیدنی در آن ریخته و پیاله‌هایی با زنجیر به آن بسته می‌شد، در اندازه‌های بزرگ‌تری ساخته شد و به نام امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) مشهور شد.

برخی سقاخانه‌ها منحصر در آب‌دهی بودند و برخی دیگر که به زعم مردم اعتبار حاجت‌دهی بیشتری داشتند، به نذورات و نشانه‌های نمادین که ریشه در فرهنگ و مذهب داشتند، مزین می‌شدند و دارای نمادهایی مانند آینه، شمع، قفل، آدمک‌های فلزی، پنجه، چشم، ستاره و رنگ سبز مانند نماد پنجه در پیاله سقاخانه بودند.

سقاخانه‌ها عموماً اتاق یا اتاقک‌هایی هستند با در و پنجره کشویی که هنگام لزوم آنها را بالا و پایین می‌برده‌اند و جنسشان گاهی چوبی و گاهی آهنی بوده است و این فضاهای قدیمی همانند اتاقی در دل دیوار و در معابر بازار، گذرهای پر تردد و مساجد قرار داشتند.

افزودن نمادهایی مانند پنجه کوچک دست به پیاله‌ها و پنجره فلزی به سقاخانه‌ها، سبب شد تا برخی برای بر آورده شدن حاجت خود در آنجا شمع روشن کنند یا دخیل ببندند.

برخی از سقاخانه‌ها از موقوفات مساجد ساخته می‌شود و برخی دیگر از سوی مردم خیر، وقف آبرسانی به همگان شده است، برخی سقاخانه‌ها در ابعاد سه در چهار متر و اغلب کوچک‌ترند و گاه آن قدر کوچک هستند که همچون حفره‌ای در دیوار به نظر می‌رسند.

نقش سقاخانه‌ها در احیای هویت ایرانی- اسلامی

یکی از عناصر مهم و خاطره‌انگیز سقاخانه‌ها که اتفاقات و جذابیت خاصی نزد ایرانیان از گذشته تاکنون داشته است، احترام و قداست ویژه برای آب است که موجب سیراب کردن تشنه‌ای در پیاده‌راه و گذر یک محله یا در نزدیکی مساجد یا در کنار مدارس، پارک‌های محله‌ای بوده است که نه تنها در احیای هویت محله اثر جدی دارد بلکه سهم اساسی در احیای هویت اسلامی ایرانی داشت.

از گذشته‌های دور تاکنون در سطح محلات مختلف شهر شیراز سقاخانه‌های بسیاری ایجاد شده است که بسیاری از آنها امروزه به بناهای تاریخی با ارزش تبدیل شده است.

سقاخانه‌های مسجد آقاباباخان: این مسجد که توسط آقاباباخان نوری مازندرانی و به سال ۱۲۳۷ قمری در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شد در محله درب شاهزاده قرار دارد و دارای سه در ورودی است که یک ورودی در ضلع شمالی و دو ورودی دیگر در ضلع جنوبی قرار دارد، بنا دارای صحن دو ایوانی است و ایوان‌های آن در اضلاع شمالی و جنوبی قرار دارد.

شبستان‌های زمستانه و تابستانه مسجد در اضلاع شرقی و غربی به صورت قرینه احداث شده است.

سقاخانه مسجد شکرالله خان: این سقاخانه که معروف به سقاخانه ابوالفضل‌العباس (ع) است در محله موردستان و در نزدیکی مسجد شکرالله خان در نبش خیابان هجرت به ناصر خسرو قرار دارد و در سال ۱۲۶۰ قمری در زمان محمدشاه قاجار ساخته شد و در سال ۱۳۹۲ توسط هیئت متحده جان نثاران بازسازی شد.

این سقاخانه‌ها دارای محلی برای روشن کردن شمع، آبخوری، کتیبه‌هایی شامل آیت‌الکرسی، زیارت امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل‌العباس (ع)، دعای فرج و تمثال حضرت ابوالفضل‌العباس است.

سقاخانه مسجد بغدادی: سقاخانه مسجد بغدادی که در محله سر دزک قرار دارد، یکی از قدیمی‌ترین سقاخانه‌های شیراز است و طی چند سال گذشته مرمت شده است.

سقاخانه قصردشت: سقاخانه قصردشت در محله قصردشت که با کاشی‌های هفت رنگ اثر استاد میرزا عبدالرزاق کاشی پز تزئین شده و متعلق به سال ۱۳۳۸ است.

سقاخانه مشیر: این سقاخانه یکی از بزرگترین سقاخانه‌های شیراز است که در محله سنگ سیاه قرار دارد و در گذشته کاشی‌هایی با نقش پیامبر اسلام (ص) و حضرت ابوالفضل (ع) در آن وجود داشت.

در ابتدای محله بیات از سمت حرم سیدعلاء‌الدین حسین (ع) نیز سقاخانه‌ای مربعی شکل در دیوار شمالی گذر قرار دارد که از گذشته‌ها محل روشن کردن شمع و قرار دادن آب بوده است.

آغاز احیا سقاخانه‌های فراموش شده شهر شیراز

کاربرد درست و اصولی فضاهای شهری به لحاظ ایجاد نمادهایی ماندگار، کمک به‌سزایی در ایجاد جذابیت‌های بصری، یکپارچگی و هویت‌بخشی به شهر می‌کند، از این رو با توجه به ضرورت سبک زندگی ایرانی-اسلامی که از تأکیدات مقام معظم رهبری است و با عنایت به اهمیت وجود زیرساخت‌های زیارتی و گردشگری در شهر مقدس شیراز، از سوی شورای اسلامی شهر شیراز، طرح شیراز؛ شهر سقاخانه‌ها تهیه و به جهت اجرا به شهرداری شیراز ابلاغ شده است.

در تهیه این لایحه، مکان‌یابی لازم صورت گرفته است تا در هر یک از محله‌های شیراز حداقل یک باب سقاخانه ایجاد شود یا در صورت نیاز طرح مرمت سقاخانه‌ها انجام شود.

مسعود زارعی رئیس کمیسیون سلامت محیط زیست و خدمات شورای اسلامی شهر شیراز، در خصوص اجرای این طرح اظهار کرد: در راستای اجرای این طرح، از طریق فراخوان عمومی مهندسان معمار کشور با ملاحظات مقرون‌به‌صرفه‌، استحکام، زیبایی، انطباق با معماری، نقوش و کاشی‌کاری‌های دوره‌های تاریخی، همراه با کتابت ابیات شاعران بزرگ شیراز، کتابت ذکر احادیث از معصومان، مکان شمع‌گذاری، مقیاس طراحی، پیش‌بینی ورود آب و خروج فاضلاب این سقاخانه‌ها در نظر قرار می‌گیرد.

وی افزود: سقاخانه یکی از نمادهای فرهنگ مذهبی و ایرانی است که با اعتقادات مردم پیوند دیرینه دارد و ساخت، مرمت و احیا این نمادها نیز در راستای توجه به بهبود فضای شهری مد نظر قرار گرفته است.

بر اساس بررسی‌های پژوهشگران در منطقه ۸ شیراز تعداد زیادی سقاخانه قدیمی در محله‌های بافت تاریخی و فرهنگی وجود داشته است که بر اساس یک طرح در سال ۹۵ در فاز نخست سقاخانه‌های شش محله قدیمی سنگ سیاه، موردستان، درب شازده اسحاق بیگ، بازار مرغ، سردزک سقاخانه‌های عتیق، مولا، بازارچه فیل، بغدادی، حاج زینل و ابوالفضل احیا و مرمت آنها در دستور کار قرار گرفت.

قدمت این سقاخانه‌ها مربوط به دوره‌های مختلف است که بسیاری از آنها در اثر گذر زمان تخریب و از بین رفته است.

نوشیدن آب به ویژه با فراگیر شدن مذهب شیعه امامیه در ایران، همواره با نوعی احترام مذهبی همراه می‌شود، به صورتی که مردم پس از نوشیدن آب دعا می‌خوانند و بر حسین (ع) سلام می‌فرستند و با نوشیدن آب شهدای کربلا را یاد می‌کنند، این‌ها همه نشان‌دهنده محترم شمردن آب و هدر ندادن آن در فرهنگ ایرانی است، از این رو احیای سقاخانه‌ها، می‌تواند فرهنگ دینی ما در زمینه احترام به شهدای کربلا را زنده نگه دارد.

به گزارش پردیسان آنلاین، هر ساله با فرارسیدن ماه محرم، در سقاخانه‌های شهر شیراز جلوه‌ای از مردمی‌ترین شیوه عزاداری در گوشه و کنار شهر برپا می‌شوند و مردم در راستای نشان دادن عشق و ارادت خود به حضرت سید الشهدا (ع) با روشن کردن شمع و درخواست حاجات خود از ائمه اطهار به ویژه حضرت سیدالشهداء (ع) خود را متعهد به تداوم برپایی مراسم عزاداری امام حسین (ع) می‌دانند.