به گزارش پردیسان آنلاین، نماز جمعه یکی از مهم‌ترین واجبات عبادی در دین اسلام است که در ظهر روز جمعه و به صورت جماعت برگزار می‌شود، نماز جمعه در کنار اجتماع روزانه برای اقامه نمازها، اجتماع سالانه نماز عید قربان و فطر و اجتماع حج در کنار خانه خدا، یکی از چهار اجتماع اسلامی است، این نماز یکی از جلوه‌های مردمی بودن حکومت اسلامی دانسته شده است و با عنوان «نماز عبادی-سیاسی» از آن یاد می‌شود؛ نماز جمعه به عنوان نماز روشنگری و آگاه‌سازی آحاد جامعه و تأمین کننده آگاهی همراه با ایمان و رسانه‌ای گسترده و پرنفوذ شناخته می‌شود.
در قرآن کریم سوره‌ای با نام جمعه و با محوریت نماز جمعه نازل شده و مؤمنان با صراحت به ترک کارهای روزمره و حضور در این نماز دعوت شده‌اند و گفته شده که حدود ۲۰۰ حدیث درباره نماز جمعه از پیامبر و امامان رسیده است، در احادیث نیز شرکت در نماز جمعه باعث آمرزش گناهان گذشته، کاهش سختی‌های قیامت و پاداش‌های فراوان برای هر گام در مسیر نماز جمعه دانسته شده است و سبک‌شمردن آن باعث پریشانی و بی‌برکتی است، همچنین نقل شده که علی بن ابی‌طالب (ع) برخی زندانیان را به واسطه شرکت در نماز جمعه، آزاد می‌کرد، فیض کاشانی، محدث و فقیه قرن یازدهم نماز جمعه را با فضیلت‌ترین واجب در اسلام دانسته است.
امروزه نیز نماز سیاسی_عبادی جمعه جایگاه ویژه و تعیین کننده‌ای در میان مسلمانان دارد و به ویژه در برهه‌های حساس به کانونی برای همدلی یک ملت و ترسیم خطوط واضح خط و مشی سیاسی و ایدئولوژیک تبدیل شده که استقبال معنا دار مردم ایران از نماز جمعه در جمعه نصر یک نمونه از ظرفیت‌های این رسانه عظیم و الهی است، به همین دلیل بر این شدیم تا پیرامون ظرفیت‌ها، نو اندیشه‌ها و آسیب شناسی وضعیت امروز نمازجمعه در کشور با کارشناسانی به گفتگو بنشینیم.
عباسعلی رهبر، عضو هیئت علمی علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگر حوزه فرهنگ سیاسی، در گفتگو با خبرنگار پردیسان آنلاین پیرامون نقش نماز جمعه در شکل‌گیری و بقای حکومت‌های اسلامی اظهار می‌کند: نماز جمعه یکی از موضوعات بسیار مهم در جامعه اسلامی است که به عنوان یک موضوع عبادی، اجتماعی و سیاسی شناخته می‌شود، همچنین در آیات ۹ تا ۱۱ سوره مبارکه جمعه در قرآن کریم هم به این موضوع اشاره شده است، درباره نماز جمعه به چند نکته قابل توجه می‌توان اشاره کرد و نخست آنکه نماز جمعه در حال حاضر به عنوان نهاد به حساب می‌آید و در قرآن هم به آن نگاه نهادی شده است و نه اینکه صرفاً نمازی خوانده شود، نکته بسیار مهم بعدی تعارض نماز جمعه با بحث کسب و کار است که نماز در این روز به کسب و کار اولویت دارد بحث کسب و کار اولویت دارد، علامه طباطبایی هم در ترجمه تفسیر المیزان آورده است که زمانی در سال، مردم گرفتار کمبود مواد غذایی بودند، جمعه بود که کاروانی آمد و مردم خواستند بروند به دنبال کمبود مایحتاجشان، آنجا علامه می‌گوید سریع نماینده‌ها را برای خرید و فروش فرستادند، زیرا نماز جمعه باید به جا آورده شود.
نماز جمعه، ارتباط میان حاکمیت و جامعه
وی می‌افزاید: جهت دیگر اهمیت نماز جمعه این است که به عنوان یک صدای عمومی جامعه شناخته می‌شود و به نوعی ارتباط بین جامعه و حاکمیت است، نماز جمعه می‌تواند فضا و مطالبات مردم را انتقال دهد و به نوعی نماز جمعه واقعی و حقیقی به نوعی نمود جامعه مدنی است که مجموعه‌ای از نمازگزاران در این فضا می‌توانند بیایند و خواسته‌ها و مطالبات خودشان رو به صورت رسمی و غیر رسمی در آنجا مطرح کنند، هرچه نماز جمعه در این نگاه مردم محوری و جامعه محوری قوی‌تر باشد به همان اندازه نیرو و صلابت اجتماعی سیاسی و حتی امنیتی حکومت دینی هم محکم‌تر خواهد شد
این کارشناس در ادامه می‌گوید: نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که آیا نماز جمعه جذابیت کافی برای مردم دارد یا نه؟ به نظر می‌رسد مردم از نماز جمعه خسته شده‌اند و حضور مردم نسبت به اول انقلاب کمرنگ‌تر تلقی می‌شود، اما اگر واقعاً استقبال عمومی کم شده بود پس چرا در جمعه نصر ناگهان با آمار بالای حضور مردم مواجه می‌شویم؟ آن هم با چنین حضور جهتمند و معناداری، این موارد نشان می‌دهد که استقبال و اشتیاق به چهارچوب نماز جمعه همچنان در میان مردم هست اما به نظر می‌رسد جذابیت اکثر نماز جمعه ها برای مردم پایین است.
در نماز جمعه باید نگاه نوآورانه جاری باشد
این عضو هیئت علمی تصریح می‌کند: نمازجمعه باید از سبک قدیمی و دهه شصتی خود خارج شود، از لحاظ محتوایی به روز شود و اقشار مختلف در برپایی آن نقش پررنگ ایفا کنند، اگر حسینیه امام خمینی (ره) را بخواهیم مثال بزنیم زمانی در آن فقط مداحی خوانده می‌شد و پیام‌های منبری اطلاع رسانی می‌شد، اما حالا ورزشکاران به آن رفت و آمد می‌کنند، هنرمندان به آن راه می‌یابند، شعرا و اهالی علم و اندیشه می‌آیند و حتی در آنجا ورزش باستانی انجام می‌شود! یعنی حالتی چندکاره دارد، حسینیه امام خمینی (ره) صرفاً برای انجام امور بخصوصی نیست و در آنجا به موضوعات دیگری هم پرداخته می‌شود، لذا نگاه نماز جمعه باید متناسب با شرایط روز و فضای روز باشد، اشکال دیگری هم که وارد است این است که به نظر می‌رسد متولیان نماز جمعه دغدغه چندانی برای افزایش حضور مردم در صفوف نماز جمعه ندارند و آنچنان که باید تبلیغ و ترغیب خاصی انجام نمی‌شود؛ اگرچه اقدامات خوبی برای ارائه اقشار مختلف در نماز جمعه فراهم شده است اما در شبکه‌های اجتماعی و فضای رسانه‌ای اثری از دعوت برای حضور در نمازهای جمعه نمی‌بینیم و این هم یکی از نقاط ضعفی است که باید برطرف شود.
شهید آیت الله آل هاشم، الگوی مناسبی برای ائمه جمعه
رهبر تأکید می‌کند که باید شأنیت اجتماعی نماز جمعه بیشتر از شأنیت سیاسی آن باشد و از ویژگی‌های نماز جمعه این‌طور مثال می‌زند: از ویژگی‌های نماز جمعه آن است که تعداد زیادی از مردم گرد هم می‌آیند برای انجام یک فعل عبادی به رهبری یک مرجع معنوی؛ اجتماعی‌تر کردن این بستر مشابه کاری است که شهید آیت الله آل هاشم انجام می‌داد و به مردم اهمیت زیادی می‌داد، خودش فرمانده عملیات اجتماعی در سطح شهر بود، خودش سوار اتوبوس می‌شد و بدون همراه با مردم تردد می‌کرد و فاصله‌ای بین او و مردم نبود، با مردم ارتباط پدرانه داشت و فاصله‌ها را میان مردم و مسئولین از نماز جمعه برداشت و ارتباطی قوی با مردم داشت و همین موجب می‌شد در تبریز مردم روزهای جمعه برای دیدار و اقتدا به او بیایند و مسئله نهایی این است که نماز جمعه اگرچه سیاسی است اما نباید سیاست زده شود و گروهای سیاسی خود را به نماز جمعه نزدیک تر از گروه دیگری حس کنند چرا که اصل در این اجتماع بزرگ بر مبنا و مدار وحدت است؛ حضور گروه‌های فعال مردمی، دانشجویی، طلاب و فعالان نخبگانی در این عرصه باید پررنگ‌تر شود و اردوهای دانش آموزی نیز گاهی به شرکت در نماز جمعه گره بخورد.
همچنین محمدحسین ریاحی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه تاریخ و تمدن اسلامی در گفتگو با خبرنگار پردیسان آنلاین پیرامون نقش تاریخی نماز جمعه در طی اعصار گذشته اظهار می‌کند: یکی از مواردی که در بحث اجتماع مسلمان‌ها، عبادات مسلمان‌ها و فرایض مسلمان‌ها در طول تاریخ بیان شده، بحث نماز روز جمعه است که از صدر اسلام تا کنون این موضوع مدنظر بوده و مورد توجه قرار گرفته است، ما هنگامی که نگاه می‌کنیم از سده اول اسلامی از زمان پیامبر بزرگوار (ص) و اهل بیت (ع) نزول سوره مبارکه جمعه و بحث فراخوانی به نماز جمعه را داشته‌ایم و این از جمله مواردی است که هم مفسرین، هم اخبار مسلمان‌ها و هم در موضوعات اجتماعی و بحث‌های تاریخی مطرح شده است، بنابراین می‌توان گفت که در واقع اهمیتی که این نماز دارد در طول تاریخ اسلام و در کشورهای مختلف در قلمرو جغرافیای جهان اسلام مورد توجه بوده است؛ در روز جمعه از مردم خواسته شده که به سوی نماز جمعه بروند و از اهمیت آن و فضیلت آن بهره ببرند، اگر تاریخ و گزارشات و اخبار را در برخی از مناطق جهان اسلام مورد بازخوانی قرار دهیم می‌بینیم که بزرگترین مساجد و یا کانون‌های عبادی جهت نماز جمعه استقرار یافته‌اند زیرا روز جمعه که به نوعی عید در هر هفته قلمداد می‌شود، همه اقشار، سنین و گروه‌ها از کودک و نوجوان و خانم و آقا و پیر و میانسال در این فریضه عبادی_سیاسی حاضر می‌شدند.
در طول تاریخ، بزرگان اقوام خود را ملزم به حضور در نماز جمعه می کرده‌اند
وی می‌افزاید: اهمیت نماز جمعه در میان جوامع به قدری زیاد بوده است که به مسجدهایی که در آن نماز جمعه اقامه می شده مسجد جامع یا مسجد جمعه اطلاق می شده و محلی بود برای تجمع و وحدت همه گروه‌ها و حتی مذاهب مختلف اسلام، جامعیتی که پیش تر اشاره شد این مساجد را در بر می‌گرفت و سبب می‌شد تا اجتماع مسلمانان در روز جمعه اهمیت خاصی پیدا کند و آنقدر در شهرها محل اثر شود که بزرگان و زعمای قوم‌ها خود را ملزم به شرکت در آن بدانند و بی واسطه در کنار مردم در یک صف در پیشگاه خداوند یکتا حاضر شوند، در اجتماع روز جمعه مسلمانان اطلاعات تبادل می‌شد، اگر کسی نیاز به یاری داشت حمایت لازم را دریافت می‌کرد، تصمیم‌گیری های نرم انجام می‌شد و بزرگان قوم‌ها وظایف سیاسی_اجتماعی زمان خود را بیان می‌کردند.
مقبولیت ائمه جمعه نزد مردم، یک اصل اساسی است
این پژوهشگر تاریخ و تمدن اسلامی تصریح می‌کند: در طول تاریخ و در میان ائمه جمعه می‌توان به چهره‌های درخشانی مانند ملأ محسن فیض کاشانی و علامه محمدباقر مجلسی اشاره کرد که در عین برخورداری از علم و حکمت بسیار و قدرت تشخیص مسائل روز و جامعه از محبوبیت قابل توجهی در میان مردم برخوردار بودند و همین محبوبیت ائمه جمعه یکی دیگر از دلایل پر رونق بودن صفوف نماز جمعه بود، اما در جامعه امروز گاهی دیده می‌شود که برخی از ائمه جمعه از محبوبیت در میان مردم برخوردار نیستند یا استقبال اذهان و افکار عمومی از آنها برداشته شده است با این وجود باز هم امامت جمعه را به عهده دارند و به آن را ادامه می‌دهند و این در حالی است که مقبولیت اجتماعی یک امام جمعه برای علاقه قلبی و حضور مأمومین نقشی تعیین کننده دارد و بهتر است ائمه جمعه بزرگواری که اذهان عمومی درباره آنها مخدوش شده است تا زمانی که این ذهنیت از سوی مردم برطرف نشده از امامت جمعه کناره بگیرند چرا که ممکن است سوء‌تفاهم‌ها دستمایه برخی سودجویان شود و در عین حال نظرات چندگانه‌ای را در میان مردم پدید بیاورد.
وحدت آفرینی، اصلی‌ترین نقش نماز جمعه است
ریاحی در ادامه می‌گوید: امام جمعه توانا باید در کنار برخورداری از علم و مقبولیت نزد مردم از قدرت انتقال مطالب نیز برخوردار باشد و همین امر به فراگیر شدن نماز جمعه در میان اقوام و ملل گوناگون کمک می‌کند، نمونه‌ای که امروز در اندونزی، جنوب شرق آسیا، چین تا آفریقا، مصر، الجزایر و تونس می‌بینیم که در شهرهایشان نماز جمعه برگزار می‌شود. شواهد تاریخی نیز نشان از برپایی نماز جمعه در اعصار گذشته در شهرهایی همچون بخارا، شیراز، استانبول امروزی، اسکندریه، قاهره، مناطق مرزی عراق و حجاز است که همواره محل اجتماع و وحدت بوده است. بنابراین باید توجه داشت که سخنان ائمه جمعه باید موجب وحدت مردم یک کشور را فراهم کند و همین وحدت آفرینی در یک ملت است که نماز جمعه را در جامعه و جامعه را برای تحقق اهداف الهی توانمند می‌کند و رواست که ائمه جمعه با الگوگیری از اسوه‌های درخشان تاریخی رسالت وحدت بخشی و شور آفرینی خود را از یاد نبرند.
وی خاطر نشان می‌کند: یکی از این اسوه‌های درخشان در امامت جمعه معاصر در استان اصفهان، حاج آقا رحیم ارباب است، در وصف اخلاق نیکوی ایشان مکرر گفته‌اند؛ از جمله آنها این است که جذبه معنوی او، همگان را به تکریم و تعظیم وامی‌داشت و سخنان کوتاهش هر کسی را به قبول و اطاعت ترغیب می‌کرد، هرگز با هیچکس، با لحن تند و خشن سخن نمی‌گفت و همه را با لفظ آقا یا خانم صدا می‌زد، در جریان استقلال الجزایر در سال ۱۳۴۲ فتوایی برای کمک به مسلمانان و ملت الجزایر علیه دولت فرانسه صادر کرد؛ ایشان آنقدر علاقه به حضرت صدیقة طاهره، حضرت فاطمه زهرا (س) داشتند که همیشه در نمازهایشان سورة کوثر را قرائت می‌کردند و می‌گفتند من نمی‌توانم این سوره را در نماز نخوانم، چون این سوره متعلق به وجود مقدس حضرت زهرا (س) است، از خصوصیت‌های اخلاقیشان احترام به کودکان و پایبندی به این بود که هرکس خود باید انجام امور شخصی خود را به عهده گیرد و مانند مردم زندگی می‌کردند، اگرچه بیرون رفتن از خانه برای ایشان به جهت حمام دشوار بود اما راضی نمی‌شدند در خانه حمامی دایر کنند و می‌گفتند بروید همین هزینه را به مستحقان بدهید، در اواخر عمرشان که نابینا شده بودند برای تسلی به ایشان می‌گفتند اشکالی ندارد، در عوض این بی حجابی‌ها را نمی‌بینید و ایشان می‌گفتند در تمام عمرم به نامحرم نگاه نکردم و هرگز بدخواه کسی نبوده‌ام؛ الگوهایی اینچنین درخشان در طول تاریخ ائمه جمعه ما وجود دارد که اگر از آنها پیروی کنیم نماز جمعه‌هایی با نورانیت و شوری بیش از پیش خواهیم داشت.
به گزارش پردیسان آنلاین، نماز جمعه فریضه‌ای است که امروز در جامعه اگرچه مورد توجه است اما از جایگاه والای خود فاصله گرفته است؛ بازگشت به نماز جمعه می‌تواند حلال بسیاری از فاصله‌ها و شکاف‌های میان اقشار مختلف مردم باشد و در عین حال ظرفیت بزرگی را برای مشارکت‌ها، تصمیم گیری‌ها، تعیین مواضع و ظرفیتی برای نشان دادن انواع دستاوردهای فرهنگی و اجتماعی گروه‌های مختلف مردمی باشد، همدلی و مردم‌معاشر بودن ائمه جمعه، نقش پذیری سیاسی مردم جامعه، افزایش خلاقیت در برگزاری نماز جمعه توسط متولیان، تبلیغات فضای مجازی و رشد شأنیت اجتماعی نماز جمعه در کنار بعد سیاسی آن می‌تواند پررنگ‌تر شدن حضور مردم در نماز جمعه را به همراه بیاورد.
