هشتمین شب از نت‌گپ‌های یونسکویی با موضوع موزیکالی‌گرافی؛ رابطه بنیادین و جوهری هنر خوشنویسی با موسیقی،  شب گذشته ۸ اردیبهشت‌ با حضور بهمن پناهی مبدع مفهوم هنری موزیکالی گرافی (ترکیب موزیک و کالی‌گرافی به معنای آمیخته‌ای از دو هنر خوشنویسی و موسیقی) از فرانسه زنده در صفحه اینستاگرام کمیسیون ملی یونسکو در ایران با اجرای عبدالمهدی مستکین برگزار شد.

پناهی ضمن تشکر از کادر درمان در ایران و جهان گفت: لحظه‌ای نمی‌شود از یاد آن‌ها غافل شد. ما گاهی از این شرایط افسرده می‌شویم اما کادر درمان شبانه روزی کار می کنند بنابراین ما از دور دست‌بوس آنها هستیم.

وی در ادامه درباره مفهوم درد در هنر ایران بیان کرد: بی دردی هیچوقت به سامان نمی‌رسد و نمادی از رشد و تولدی دوباره است. اصلا تولد انسان با درد و شکنجه شروع می‌شود. در خوشنویسی هم قلم‌تراشی نماد سختی، کار و تلاش و چوب نماد آتش و گرماست. این ۲ نماد در موسیقی و خوشنویسی موثر هستند.

پناهی ادامه داد: در یکی از آیین ها، استفاده از فلز برای خوشنویسی حرام بود چون فلز از جنس صلح نبود گرچه حالا این موضوع دیگر وجود ندارد؛ اما می‌خواهم بگویم این هنر مروج صلح‌طلبی و آرامش است.

این خوشنویس اظهار داشت: هنر بحثی است که مثل هر کار دیگری یک لایه اولیه دارد. ما در زندگی یاد می‌گیریم راه برویم، غذا بخوریم و… یعنی در کودکی هرچیزی با فیزیک شروع می‌شود و این امور یک مهارت محسوب می‌شوند اما وقتی انسان رشد می‌کند برای او سوال‌هایی ایجاد می‌شود که دیگر فیزیکی نیستند یعنی لایه های زندگی عمیق تر و روحی تر می‌شوند. در هنر هم باید همین مسیر را طی کرد یعنی تکنیکِ یک هنر، لایه کودکانه آن است و سپس رفته رفته وارد لایه‌های دیگر می شویم. وقتی به مدارجی می‌رسیم، آنگاه است که هنر ما بازتاب پیدا می‌کند. اگر وارد این لایه ها نشود فقط در حد تجربه و مهارت باقی می ماند.

من در اینجا (فرانسه) ۱۲۰ شاگرد دارم که تنها دو، سه نفر از آنها ایرانی هستند. البته در این کشور از هر اتفاق هنری استقبال می‌شود. بنابراین خوشنویسی ایران نیاز به تعریف امثال من ندارد. امیدوارم چیزی که می‌خواهم بگویم خودخواهی حساب نشود ولی وقتی هنر را به درستی و آگاهانه عرضه کنیم، بهتر و بیشتر به آن توجه می‌شود. من در اینجا روی انتخاب شعرهای ایرانی و ترجمه آنها دقت زیادی می‌کنم چون دوست دارم برای شاگردانم قابل فهم باشد ضمن اینکه آنها عاشق این مقولات هستند پس ما باید به صورت قطره‌چکانی این مطالب را به آنها آموزش بدهیم چون اگر سیل‌وار آموزش دهیم احتمالا نتوانند درک کنند. 

پناهی در پاسخ به این مطلب که خوشنویسی اصولا یک هنر آرام است، اظهار کرد: این موضوع یک توجیه تاریخی دارد. در گذشته به خوشنویسی هنر تعادل می گفتند. مگر جز این است که ما در هستی و زندگی تعادل می‌خواهیم؟ بنابراین خوشنویسی هنر تعادل است. همین تعادل البته دلیل های فنی، آموزشی، روانشناسی دارد. من در موسیقی و نقاشی هم سابقه حرفه‌ای دارم. سایر هنرها از نظر حسی، انعطاف‌پذیری دارند. برای مثال وقتی خوشحال یا ناراحتیم این ما هستیم که به ساز می گوییم چه چیزی و چگونه بنوازد. به همین طریق هم احساسات خودمان را به بیرون منتقل می‌کنیم ولی خوشنویسی نه تنها این گونه نیست بلکه به شما تحمیل می‌کند چه چیزی باید ارائه کنید. اگر این تمرین را آگاهانه داشته باشیم می توانیم به زندگی بهتری برسیم؛ البته بعضی‌ها هم می‌گویند خوشنویسی یک نوع مدیتیشن است در حالی که این گونه نیست.

وی درباره وضعیت فرهنگی و خوشنویسی کشور گفت: چیزهایی که در سبد فرهنگی یک کشور وجود دارد لحظه‌ای به وجود نیامده بلکه یک جریان طولانی‌ و صیقلی باعث ایجاد پدیده‌های فرهنگ شده است به همین ترتیب کم کم یک ایده، یک تفکر و… ایجاد می‌شود بنابراین نگرانی ما برای از دست دادن اتفاقات فرهنگی درست نیست چون یک باره هم از بین نمی‌روند اما از سوی دیگر ما اگر خوشنویسی و دیگر هنرها را با آموزش و باورهای عمومی تقویت نکنیم، آسیب می‌بیند. اگر بتوانیم در ایران خوشنویسی را از نظر معیارهای زیبایی‌شناسی رشد دهیم؛ جنبه‌های مختلف زندگی هم به سمت دیگری می‌رود و پیشرفت می‌کند در واقع خوشنویسی می‌تواند هویت‌ساز باشد. البته نباید کار فرمالیته‌ای در این زمینه کنیم بلکه این امر باید با نگاه کارشناسانه صورت بگیرد.

ما در گذشته دوره‌های هنری داشتیم، چندی بعد موج هنری داشتیم حالا هم آنقدر سرعت زیاد شده که در واقع به پست مدرن رسیده‌ایم به طوری‌که هر کسی شأن و امضا و هر فردی نگاه خود به هنر را دارد که اتفاقا خوب است اما برخی فکر می‌کنند هر اثر یک موسیقای هنری است در حالی که ما نباید موضوع را تا این حد کوچک کنیم.

پناهی در پایان گفت: موسیقی جان خوشنویسی است همانطور که جان شعر، معماری، نقاشی است؛ بنابراین در موزیکالی‌گرافی موسیقی باید در خود اثر باشد نه اینکه آن را به اثر بچسبانیم. اگر می‌خواهیم یک هنر امروزی خلق کنیم باید یک مفهوم ذهنی و یک نگاه ویژه داشته باشیم ضمن اینکه بدون اصل و ریشه به جایی نمی‌رسیم.

پایان بخش این برنامه اجرای موسیقی توسط بیژن پرواز، استاد و نوازنده سه تار بود.

در ادامه نت‌گپ‌های  یونسکویی، امروز سه‌شنبه ۹ اردیبهشت، ساعت ۲۱.۳۰، یونس شکرخواه روزنامه نگار و استاد علوم ارتباطات با امیر روشن‌بخش، درباره فضای دیجیتال و سبک زندگی گفت‌وگو خواهد کرد.