به گزارش پردیسان آنلاین، با رشد سریع شهرنشینی و افزایش جمعیت در مناطق شهری، نیاز به برنامه‌ریزی شهری فراگیر و جامع بیش از پیش احساس می‌شود و یکی از جنبه‌های حیاتی برنامه‌ریزی فراگیر، توجه به نیازهای کودکان در سیستم‌های حمل‌ونقل شهری است و حمل‌ونقل دوستدار کودک رویکردی نوین است که به‌منظور ایجاد فضاهای شهری ایمن، قابل دسترس و مناسب برای کودکان طراحی شده است.
حمل‌ونقل دوستدار کودک به معنای طراحی و اجرای سیستم‌های حمل‌ونقل شهری به‌گونه‌ای است که نیازها و حقوق کودکان را در اولویت قرار دهد و این رویکرد شامل ایجاد فضاهای پیاده‌روی امن، مسیرهای دوچرخه‌سواری محافظت‌شده، کاهش سرعت ترافیک در مناطق نزدیک به مدارس و ایجاد فضاهای بازی در فضاهای عمومی می‌شود و هدف اصلی این رویکرد این است که کودکان بتوانند به‌طور مستقل و ایمن در شهر حرکت کنند و از فضاهای عمومی بهره‌مند شوند.
امروزه بیش از هر زمان دیگری، موضوع حمل‌ونقل شهری به‌عنوان یکی از ارکان اصلی کیفیت زندگی شهروندان مطرح است؛ اما در این میان، کودکان به‌عنوان گروهی حساس و آینده‌ساز، بیش از دیگران نیازمند توجه ویژه در طراحی و مدیریت سیستم‌های حمل‌ونقل هستند.
حمل‌ونقل دوستدار کودکان به معنای ایجاد بسترهایی است که در آن ایمنی، سلامت، آسایش و شادابی کودکان در اولویت قرار گیرد و این مفهوم نه‌تنها به طراحی مسیرهای ویژه، وسایل نقلیه امن و استاندارد مربوط می‌شود، بلکه به سیاست‌های کلان شهری، فرهنگ‌سازی اجتماعی و مشارکت خانواده‌ها نیز گره خورده است.
یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های والدین، امنیت فرزندان در مسیرهای رفت‌وآمد شهری است و کودکانی که برای رفتن به مدرسه، مراکز آموزشی یا فضاهای تفریحی از وسایل حمل‌ونقل عمومی یا مسیرهای پیاده استفاده می‌کنند، بیش از دیگران در معرض خطر تصادف، ازدحام و بی‌نظمی ترافیکی قرار دارند و حمل‌ونقل دوستدار کودکان به معنای طراحی خیابان‌هایی با پیاده‌روهای ایمن، سرعت‌گیرهای استاندارد، علائم هشداردهنده ویژه کودکان و مسیرهای اختصاصی برای دوچرخه و اسکیت است.
کارشناسان شهری بر این باورند که حمل‌ونقل کودک‌محور باید به گونه‌ای باشد که کودکان فرصت تحرک و بازی در مسیر را نیز تجربه کنند و مسیرهای پیاده‌روی رنگی، ایستگاه‌های اتوبوسی که با المان‌های شاد کودکانه طراحی شده‌اند، همچنین وسایل نقلیه‌ای که امکان تعامل اجتماعی را افزایش می‌دهند، می‌توانند در رشد روحی و جسمی کودکان بسیار مؤثر باشند.
یکی از جنبه‌های مهم حمل‌ونقل دوستدار کودکان، بعد آموزشی آن است و کودکان می‌توانند در جریان استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی، اصول نظم، رعایت حقوق دیگران و قوانین ترافیکی را بیاموزند، ایجاد کارگاه‌های آموزشی در مدارس، نصب تابلوهای آموزشی به زبان ساده و حتی بازی‌های تعاملی در مسیرهای عبور می‌تواند آنان را با فرهنگ صحیح رفت‌وآمد آشنا سازد.
سیستم حمل‌ونقل عمومی اگر به‌درستی طراحی شود، می‌تواند به ابزاری برای عدالت اجتماعی تبدیل شود و وقتی اتوبوس‌ها، متروها و تاکسی‌های شهری مجهز به امکانات ویژه برای کودکان باشند همچون صندلی ایمن، فضای بازی کوچک یا محیط آرام نه‌تنها آرامش خانواده‌ها تضمین می‌شود، بلکه کودکان از هر قشر و طبقه‌ای می‌توانند از خدمات برابر برخوردار شوند.
شهرهایی که به کودکان اهمیت بیشتری می‌دهند، در واقع آینده پایدارتری را برای همه شهروندان تضمین می‌کنند و کودک امروز، شهروند مسئول فردا خواهد بود و تجربه‌ای که از حمل‌ونقل ایمن و منظم به دست می‌آورد، بر نگرش او نسبت به قانون، نظم اجتماعی و حفاظت از محیط‌زیست تأثیر مستقیم خواهد داشت.
مدیرعامل یونیسف سوئیس و لیختن‌اشتاین در کتاب «برنامه‌ریزی و طراحی فضاهای زندگی دوستدار کودکان» سال ۲۰۲۰ توضیح می‌دهد که دیدگاه کودکانه مسائلی را روشن می‌کند که بزرگسالان قادر به دیدن آن‌ها نیستند و افزایش فضاهای سبز و مناطق تفریحی نه‌تنها برای کودکان بلکه برای بزرگسالان نیز فضایی برای تنفس و آرامش می‌دهد.
بعضی شهرها به پیشگامان این مدل برنامه‌ریزی تبدیل شده‌اند، خیابان‌های اطراف مدارس را ایمن کرده‌اند و مسیرهای دوچرخه و گذرگاه‌های عابرپیاده را بهبود داده است تا کودکان در مدارس، محیطی امن برای تردد فعال داشته باشند؛ این پروژه نتیجه ارتباط نزدیک با دانش‌آموزان، والدین و معلمان برای شناسایی موانع و رفع آن‌ها است.
موضوع دیگری که شهرهای امروز به آن می‌پردازند، اعمال محدودیت‌های سرعت در خیابان‌ها است؛ بسیاری از شهرهای پیشرو در جهان محدوده‌های سرعت تا حدود ۳۰ کیلومتر بر ساعت را در مناطق مسکونی و پیرامون مدارس اعمال کرده‌اند که این اقدام به‌طور قابل‌توجهی از میزان تصادفات و شدت آن‌ها کاسته است.
تشویق به استفاده از زیرساخت‌های محافظت‌شده دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی، بخش دیگری از استراتژی‌هایی است که در این زمینه به کار گرفته می‌شود و دسترسی آسان و امن به این مسیرها نه‌تنها رفت‌وآمد کودکان را ایمن می‌کند، بلکه به ترویج سبک زندگی فعال و کاهش وابستگی به خودرو کمک می‌کند که نتیجه آن هوای پاک‌تر و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است.
برنامه‌ریزی حمل‌ونقل دوستدار کودکان موجب تقویت زندگی اجتماعی در محله‌ها می‌شود و خیابان‌هایی که امکانات بازی و فعالیت‌های اجتماعی برای کودکان فراهم می‌کنند، به‌طور طبیعی مرکزی برای ارتباطات اجتماعی و در نتیجه عاملی برای تقویت حس همبستگی بین ساکنان می‌شوند و این امر به ایجاد جوامعی سالم‌تر، متحدتر و با کیفیت بالاتر زندگی منجر می‌شود.
مطالعات اخیر تأیید می‌کنند که رویکردهای کودک‌محور در برنامه‌ریزی شهری می‌تواند به کاهش نابرابری‌ها در دسترسی به امکانات شهری کمک کند و با اولویت دادن به نیازهای کودکان، شهرها به شکلی جامع‌تر به مسائل عدالت اجتماعی، محیط زیست و توسعه پایدار می‌پردازند و تضمین می‌کنند که فضای شهری جایی برای رشد و شکوفایی همه نسل‌ها باشد.
حمل‌ونقل شهری باید دوستدار کودکان باشد
محمد نورصالحی، رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه حمل‌ونقل شهری باید به‌گونه‌ای طراحی شود که کودکان و نوجوانان بتوانند با آرامش و ایمنی در شهر تردد کنند، به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: برای تحقق حمل‌ونقل دوستدار کودک در اصفهان باید دو شاخص مهم، یعنی ایمنی و امنیت و سهولت دسترسی مورد توجه جدی قرار گیرد.
وی ادامه می‌دهد: این ویژگی‌ها موجب می‌شود خانواده‌ها نسبت به امنیت و آسایش فرزندانشان در هنگام استفاده از ناوگان عمومی اطمینان پیدا کنند.
رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: سهولت دسترسی به حمل‌ونقل عمومی و تضمین امنیت سفر، به‌ویژه برای دانش‌آموزان دبستانی و دبیرستانی و دانشجویان، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
نورصالحی می‌گوید: باید شرایطی فراهم شود که نوجوانان و جوانان بتوانند بدون دغدغه از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کنند.
وی با اشاره به نقش سرویس مدارس در این زمینه اضافه می‌کند: شهرداری و آموزش و پرورش در حال حاضر بیشتر بر موضوع سرویس مدارس متمرکز هستند، زیرا این مطالبه جدی خانواده‌ها است، با این حال باید به موازات این موضوع، دسترسی آسان و ایمن به حمل‌ونقل عمومی برای دانش‌آموزان و دانشجویان فراهم شود تا خانواده‌ها علاوه بر سرویس مدارس، بتوانند گزینه حمل‌ونقل عمومی را نیز انتخاب کنند.
رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان خاطرنشان می‌کند: هدف مدیریت شهری این است که شهر اصفهان به سمت ایجاد یک سیستم حمل‌ونقل انسان‌محور و دوستدار کودک حرکت کند، سیستمی که پاسخگوی نیاز خانواده‌ها باشد و به ارتقای کیفیت زندگی شهری و کاهش دغدغه‌های والدین کمک کند.
تحقق شهر دوستدار کودک نیازمند ارتقای اعتماد اجتماعی است
جمشید لقایی، مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان با اشاره به سابقه طرح «شهر دوستدار کودک» در مدیریت شهری اصفهان اظهار می‌کند: این موضوع نخستین‌بار در دوره پنجم مدیریت شهری با پیگیری‌های معاونت شهرسازی مطرح شد و در همان زمان، واحدی مستقل با عنوان شهر دوستدار کودک شکل گرفت و دبیرخانه‌ای ویژه برای آن در معاونت شهرسازی ایجاد شد، همچنین تعدادی کارشناس نیز در این حوزه فعال شدند و به‌دنبال این فعالیت‌ها، لوگوی شهر دوستدار کودک برای اصفهان اخذ شد.
وی ادامه می‌دهد: اقدامات انجام‌شده در آن دوره، طیف وسیعی از موضوعات از جمله ایجاد فضاهای بازی در محیط‌های عمومی، مسائل مرتبط با حمل‌ونقل و تأمین ایمنی کودکان در ترددهای شهری را دربر می‌گرفت.
مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان تاکید می‌کند: اصل موضوع شهر دوستدار کودک بر پایه ایمنی و امکان تأمین نیازهای روزمره کودکان و نوجوانان به‌صورت مستقل است؛ به‌گونه‌ای که بتوانند رفت‌وآمد به مدرسه، دوچرخه‌سواری و سایر فعالیت‌ها را بدون نیاز به همراهی مداوم والدین انجام دهند.
لقایی با بیان اینکه بخشی از این الزامات در چارچوب آئین‌نامه‌های طراحی معابر شهری از پیش وجود داشته است، می‌گوید: در محدوده مدارس و بیمارستان‌ها، ابزارهای کاهنده سرعت، تابلوها، خط‌کشی‌ها و علائم هشدار نصب شده و این موارد بر اساس دستورالعمل‌های رسمی اجرا شده است.
وی اضافه می‌کند: در حوزه دوچرخه‌سواری نیز مسیرهایی در شهر ایجاد شد که هرچند بعضی از آن‌ها بعدها به‌دلایل مختلف جمع‌آوری شد، اما در زمان اجرا برای کودکان و بزرگسالان فضایی ایمن برای تردد دوچرخه فراهم می‌کرد، البته این مسیرها از پیوستگی لازم برخوردار نبود و موضوع دوچرخه‌سواری در اصفهان همواره با ملاحظات اجتماعی و سیاسی خاصی همراه بوده است.
مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان با اشاره به تجربه کشورهای اروپایی خاطرنشان می‌کند: در بسیاری از کشورها به‌ویژه در اسکاندیناوی، سطح اعتماد اجتماعی به اندازه‌ای بالا است که خانواده‌ها کودکان خود را بدون نگرانی در فضاهای عمومی رها می‌کنند؛ به‌طور مثال مادران هنگام خرید، نوزادان خود را در کالسکه بیرون مغازه می‌گذارند و مطمئن هستند که هیچ خطری آن‌ها را تهدید نمی‌کند، اما در ایران چنین شرایطی وجود ندارد و خانواده‌ها به‌هیچ‌وجه جرئت نمی‌کنند کودکان خود را بدون نظارت مستقیم رها کنند.
لقایی می‌گوید: این مسئله نشان می‌دهد تحقق واقعی شهر دوستدار کودک تنها به ایجاد پیاده‌روهای استاندارد و ابزارهای آرام‌سازی ترافیک محدود نمی‌شود، بلکه نیازمند ارتقای سطح اعتماد عمومی در جامعه است.
وی ادامه می‌دهد: تا زمانی که خانواده‌ها نگران امنیت اجتماعی فرزندان خود باشند، حتی بهترین زیرساخت‌ها نیز نمی‌تواند موجب شود کودکان به‌طور مستقل در شهر تردد کنند.
مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان تاکید می‌کند: نگرانی خانواده‌ها موجب شده است بسیاری از دانش‌آموزان حتی حداقل پیاده‌روی روزانه را تجربه نکنند و تمام مسیرهای مدرسه یا کلاس‌های آموزشی را با سرویس یا خودرو طی کنند.
لقایی می‌گوید: این امر در آینده می‌تواند معضلاتی همچون کم‌تحرکی و چاقی را در نسل جدید تشدید کند، بنابراین تحقق کامل شهر دوستدار کودک نیازمند مجموعه‌ای از اصلاحات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که در کنار اقدامات عمرانی و فنی مدیریت شهری، به ارتقای سطح اعتماد عمومی منجر شود.
وی خاطرنشان می‌کند: اصفهان تاکنون اقدامات متعددی در زمینه ارتقای ایمنی شهری و استانداردسازی معابر انجام داده است و ظرفیت‌های لازم برای توسعه شهر دوستدار کودک را دارد، اما رسیدن به نقطه ایده‌آل، مشروط به بهبود شرایط کلی جامعه و رشد سطح اعتماد میان شهروندان و نهادهای مدیریتی است.
به گزارش پردیسان آنلاین، حمل‌ونقل دوستدار کودکان فقط یک شعار زیبا نیست؛ بلکه ضرورتی استراتژیک برای ساختن شهری انسانی‌تر، شاداب‌تر و امن‌تر است و ایجاد خیابان‌های ایمن، ناوگان حمل‌ونقل استاندارد، فضاهای شاد و آموزشی در مسیرهای شهری و توجه به نیازهای خاص کودکان می‌تواند گامی بزرگ در مسیر توسعه پایدار و ارتقای کیفیت زندگی باشد؛ در حقیقت، شهری که برای کودکان ایمن و دوستدار زندگی باشد، برای همه شهروندان ایمن‌تر و دوست‌داشتنی‌تر خواهد بود.
تجربه موفق شهرهای دنیا نشان می‌دهد که تعهد سیاسی قوی با همکاری جوامع محلی می‌تواند معمار ساخت شهرهای امن‌تر و دوستدار کودکان باشد و دستیابی به این چشم‌انداز نیازمند تعهد همه‌جانبه دولت‌ها، سازمان‌های جامعه مدنی، برنامه‌ریزان شهری و شهروندان است تا با همکاری و استفاده از سیاست‌های تخصصی، طراحی‌های نوآورانه و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، شهرهایی شاداب، ایمن و قابل زندگی بسازند که کودکان و بزرگسالان به یک اندازه از آن لذت ببرند.
