به گزارش پردیسان آنلاین، در حالی که تحولات ژئواستراتژیک در منطقه قفقاز جنوبی با سرعت چشم‌گیری در حال انجام است، موضوع راه‌اندازی کریدور زنگزور بار دیگر توجه ایران را به خود جلب کرده و این پروژه که هدف آن اتصال زمینی میان جمهوری آذربایجان، منطقه نخجوان و جنوب خاک جمهوری ارمنستان است، از سوی ده‌ها تحلیل‌گر ایرانی به‌عنوان «پروژه‌ای با ابعاد امنیتی و ژئوپلیتیکی فراتر از یک مسیر ترانزیتی ساده» توصیف می‌شود.
از دید تهران، این گذرگاه می‌تواند به صورت بالقوه منجر به تضعیف نقش ایران در مسیرهای ترانزیتی شمال-جنوب شود و چندین چالش امنیتی و اقتصادی را برای آن پدید آورد؛ از قطع ارتباط زمینی ایران با ارمنستان گرفته تا کاهش نفوذ تجاری کشور در قفقاز و اروپا.
در گزارش‌های رسمی و تحلیل‌های رسانه‌ای داخل کشور، موضوع حضور مستقیم یا غیرمستقیم نیروهای خارجی (به‌ویژه آمریکا و کشورهای عضو ناتو) در مسیر این کریدور نیز مشروط به افزایش نگرانی‌های ایران شده است، با این حال تهران اعلام کرده است که آماده همکاری منطقه‌ای است، به‌ویژه در چارچوب تأکید بر احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی کشورهای همسایه، و بر این باور است که هر طرحی که بدون مشارکت واقعی ایران یا در سایه کاهش نقش آن هدایت شود، نمی‌تواند به ثبات بلندمدت منتهی می‌شود.
کریدورهای ایران در سایه زنگزور؛ زمان تصمیم فرا رسیده است
محمد مهدی کریمی قهی، کارشناس ترانزیت در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار کرد: در حالی که چرخ‌های پروژه زنگزور با حمایت ترکیه و آمریکا در قفقاز به حرکت درآمده‌اند، دو مسیر راهبردی ایران یعنی کریدور شمال-جنوب و کریدور خلیج فارس-دریای سیاه هنوز در پیچ‌وخم وعده‌ها و تفاهم‌نامه‌ها متوقف مانده‌اند؛ رقابت بر سر نقشه آینده تجارت منطقه وارد مرحله‌ای تعیین‌کننده شده است.
وی افزود: سه ماه از توافق پر سر و صدای کریدور زنگزور میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان می‌گذرد؛ طرحی که با حمایت مستقیم آمریکا و پشتیبانی همه‌جانبه ترکیه به پروژه‌ای ژئوپلیتیکی برای بازتعریف مسیرهای ترانزیتی قفقاز تبدیل شده است و در حالی‌که ماشین‌آلات عمرانی در خاک ارمنستان و آذربایجان مشغول کارند، دو طرح بزرگ ایران هنوز روی نقشه مانده‌اند.
کارشناس ترانزیت تصریح کرد: زنگزور در ظاهر، مسیری تجاری برای اتصال شرق و غرب است، اما در واقع، نقشه‌ای است برای عبور دادن ترانزیت کالای منطقه بدون حضور ایران، با فعال شدن این کریدور، ترکیه می‌تواند از خاک آذربایجان به طور مستقیم به آسیای مرکزی و چین دسترسی یابد و ایران را از حلقه اصلی ارتباطی اوراسیا کنار بزند.
کریمی افزود: در مقابل، تهران دو طرح مهم برای حفظ جایگاه خود پیشنهاد کرده است نخست، کریدور بین‌المللی شمال – جنوب که از دو دهه پیش میان ایران، روسیه و هند تعریف شده و بنادر جنوبی کشور را به اروپا متصل می‌کند؛ و دوم، کریدور خلیج فارس – دریای سیاه که می‌تواند ایران را از طریق ارمنستان و گرجستان به دریای سیاه و اروپا پیوند دهد.
وی تاکید کرد: واقعیت میدانی با نقشه‌ها هم‌خوانی ندارد. پروژه رشت-آستارا که حلقه مفقوده کریدور شمال-جنوب است، ماه‌هاست به کندی پیش می‌رود؛ وعده وام ۱.۶ میلیارد یورویی روسیه هنوز به‌طور کامل عملی نشده و تأمین منابع داخلی نیز در هاله‌ای از ابهام است؛ کارشناسان معتقدند حتی در خوش‌بینانه‌ترین حالت، بهره‌برداری از این مسیر تا چند سال آینده دور از انتظار است.
کریمی افزود: در سوی دیگر، کریدور خلیج فارس ۰ دریای سیاه با وجود مزیت اقتصادی و ژئوپلیتیکی فراوان، هنوز وارد فاز اجرایی نشده است و همچنین این طرح می‌تواند زمان و هزینه حمل کالا بین ایران و اروپا را تا ۳۰ درصد کاهش دهد و وابستگی ترانزیتی کشور به ترکیه و آذربایجان را کم کند، اما تاکنون از سطح نشست‌های دیپلماتیک فراتر نرفته است.
وی بیان کرد: به گفته کارشناسان حوزه ترانزیت، هر روز تأخیر در اجرای این دو پروژه به معنای واگذاری میدان به رقبای شمالی است. ترکیه و باکو با حمایت غرب در حال تصرف نقشه ترانزیتی منطقه‌اند، در حالی‌که ایران هنوز در مرحله تصمیم‌گیری است و اگر تهران در ماه‌های پیش‌رو نتواند منابع مالی و اراده سیاسی لازم را برای پیشبرد دو کریدور خود فراهم کند، خطر حذف از شبکه ترانزیتی اوراسیا بسیار واقعی است با این حال، ایران باید چابکی لازم را در برابر تحولات داشته باشد و همچون شرایط پیش آمده در تحریم قطر در سال ۲۰۱۷، گوی رقابت تجاری-ترانزیتی را به ترکیه واگذار نکند.
به گزارش پردیسان آنلاین، تحولات اخیر در منطقه قفقاز جنوبی، به‌ویژه در قالب پروژه زنگزور، نشان‌دهنده رقابت ژئوپلیتیکی و اقتصادی فشرده‌ای است که آینده نقش ایران در معادلات ترانزیتی منطقه را تعیین خواهد کرد، در شرایطی که ترکیه و جمهوری آذربایجان با حمایت آمریکا و برخی قدرت‌های غربی به سرعت در حال پیشبرد پروژه‌ای هستند که ایران را از مسیرهای ارتباطی شرق به غرب کنار می‌زند، دو طرح راهبردی ایران یعنی کریدور شمال-جنوب و کریدور خلیج فارس-دریای سیاه همچنان در مرحله اسناد و وعده‌ها متوقف مانده‌اند.
تأخیر در تکمیل زیرساخت‌هایی چون خط آهن رشت-آستارا و فقدان منابع مالی کافی، موجب شده است که فرصت تاریخی ایران برای تثبیت جایگاه خود به‌عنوان گره‌گاه ترانزیت اوراسیا در معرض تهدید قرار گیرد در مقابل، ترکیه با بهره‌گیری از تحرکات دیپلماتیک، منابع خارجی و حمایت سیاسی غرب، در حال تبدیل شدن به محور اصلی ترانزیت منطقه است.
در چنین شرایطی، ایران برای حفظ و تقویت جایگاه خود ناگزیر است با نگاهی راهبردی و تصمیم‌گیری سریع، پروژه‌های ترانزیتی خود را از بن‌بست اداری و مالی خارج کند، تسریع در تکمیل کریدور شمال-جنوب، فعال‌سازی عملی مسیر خلیج فارس-دریای سیاه، و گسترش همکاری با کشورهای همسو مانند روسیه، هند، ارمنستان و گرجستان، می‌تواند ضمن خنثی‌سازی اثرات پروژه زنگزور، ایران را به جایگاه طبیعی خود به‌عنوان محور پیوند شرق و غرب بازگرداند، آینده نقشه تجاری و ژئوپلیتیکی منطقه نه در توافق‌ها، بلکه در اراده و سرعت عمل کشورها رقم می‌خورد؛ و اگر ایران در این رقابت زمان را از دست دهد، ممکن است برای سال‌ها از مسیر اصلی ترانزیت اوراسیا کنار گذاشته شود.
