به گزارش پردیسان آنلاین، به‌دنبال ادعای اخیر یک مقام روسیه برپایه وجود نیترات فراتر از حد مجاز در هندوانه‌های صادراتی ایران، واکنش‌های گسترده‌ای در داخل و خارج از کشور به‌وجود آمده است، سازمان ملی استاندارد ایران این ادعا را رد کرده و تاکید کرد که کیفیت هندوانه‌های ایرانی مطابق با استانداردهای بین‌المللی است.
بر اساس گزارش‌های رسمی، میانگین غلظت نیترات در هندوانه‌های ایرانی کمتر از ۱۰ میلی‌گرم در کیلوگرم اعلام شده، در حالی که حد مجاز بین‌المللی این ماده در هندوانه بین ۶۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم در کیلوگرم تعیین شده است، مدیر کل دفتر سبزی‌ها و گیاهان جالیزی وزارت جهاد کشاورزی نیز تاکید کرد که این میزان به‌مراتب پایین‌تر از آستانه خطر است و استفاده از کودهای شیمیایی در برخی مناطق عامل اصلی افزایش موقتی نیترات است و این در حالی است که منتقدان می‌گویند دلیل دقیق ادعای روسیه هنوز شفاف نیست.
روابط تغذیه‌ای در گیاه هندوانه و مدیریت بهینه کودها
سید کمال شور بلال، کارشناس کشاورزی به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: هندوانه همچون سایر محصولات کشاورزی، دارای ویژگی‌ها و شرایط خاص رشدی است که تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد، حالا شاید در برخی موارد همچون نمونه‌ای که به دست آورده است، مشخص نباشد که هندوانه از چه منطقه‌ای بوده و به چه منظوری کشت شده است و چه نوع شرایطی داشته است، به‌عنوان نمونه، ممکن است میزان نیترات موجود در آن بالا باشد، اما باید گفت که احتمال وجود چنین مقدار بالایی از نیترات را در محصولات صادراتی بسیار اندک می‌دانم، چون این‌گونه محصولات تحت استانداردهای دقیق کنترلی قرار می‌گیرند و کشاورزانی که قصد صادرات دارند، این ریسک را نمی‌پذیرند.
وی می‌افزاید: بوته هندوانه در دوره‌های مختلف رشد نیازهای متفاوتی دارد و در واقع، این گیاه برای رسیدن به مرحله رشد مناسب و عملکرد بهینه، نیازمند مدیریت صحیح تغذیه‌ای است. نیتروژن، به‌عنوان یکی از عناصر ضروری، نقش مهمی در رشد رویشی گیاه دارد، اما باید گفت که در مراحل پایانی، به‌ویژه در زمان رسیدن میوه، نیاز گیاه به نیتروژن کاهش پیدا می‌کند. در این مراحل، استفاده از عناصری همچون فسفر و پتاسیم اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، چرا که به رنگ‌دهی، کیفیت و انبارداری میوه کمک می‌کنند.
کارشناس کشاورزی تصریح می‌کند: نیترات به صورت طبیعی در تمام گیاهان وجود دارد، اما میزان آن متفاوت است و در هندوانه نیز مقدار کمی نیترات وجود دارد، اما این مقدار باید در حد مجاز (کمتر از ۱۰ میلی‌گرم در لیتر) باشد، افزایش نیترات در میوه می‌تواند نشانه استفاده نادرست یا بیش از حد از کودهای نیتروژنه باشد، امری که نه‌تنها برای سلامت انسان مضر است، بلکه برای گیاه نیز مناسب نیست.
شوربلال تاکید می‌کند: دوره رشد هندوانه، به‌طور معمول در شش مرحله مختلف انجام می‌شود؛ نخست، مرحله انتقال نشاء؛ دوم، مرحله رشد شاخه‌های قوی و توسعه سیستم ریشه‌ای و سپس مراحل بعدی شامل تشکیل گل، گل‌دهی، تشکیل میوه و رسیدن میوه، در دو تا سه مرحله اول، استفاده از نیتروژن به‌منظور تقویت ساختار رویشی گیاه منطقی است، اما پس از مرحله گل‌دهی، استفاده از نیتروژن باید به شدت کاهش پیدا کند و توجه بیشتر به عناصری همچون فسفر، پتاسیم و آهن معطوف شود.
وی ادامه می‌دهد: نیتروژن به‌طور کلی در ساختار گیاه حضور دارد؛ ساختار شیمیایی کلروفیل، ماده سبز رنگ گیاهان، دارای یک حلقه پورفیرینی است که چهار اتم نیتروژن در آن وجود دارد، بنابراین نیتروژن برای رشد و نمو گیاه ضروری است، اما باید با توجه به نیازهای رشدی و فیزیولوژیکی گیاه مصرف شود و در صورت استفاده نادرست و بیش از حد از کودهای نیتروژنه، به‌ویژه در مراحل پایانی رشد، می‌تواند موجب تجمع نیترات در میوه شود که این امر هم از نظر سلامتی انسان و هم از دید کیفیت محصول مشکلاتی را به همراه داشته باشد.
کارشناس کشاورزی بیان می‌کند: باید به این نکته توجه کرد که گیاهان مختلف همچون سبزیجات برگی و گیاهان غده‌ای، ظرفیت ذخیره و تبدیل نیترات را دارند، هندوانه نیز به‌طور طبیعی دارای مقداری نیترات است، اما این مقدار باید در حد قابل قبولی باقی بماند و اگر کشاورز به درستی و با رعایت زمان‌بندی و مقدار مناسب کوددهی عمل کند، این مسئله کنترل خواهد شد.
شور بلال خاطر نشان می‌کند: مدیریت صحیح تغذیه گیاه هندوانه، نه‌تنها به بهبود کیفیت محصول و افزایش قابلیت رقابت آن در بازار داخلی و صادراتی کمک می‌کند، بلکه از مخاطرات سلامتی ناشی از تجمع نیترات جلوگیری می‌کند، بنابراین استفاده اصولی از کودها، با توجه به نیازهای رشدی گیاه در مراحل مختلف، ضروری است و نباید تنها به یک عامل واحد همچون نیتروژن اکتفا کرد.
تأثیر عناصر غذایی بر سلامت گیاه و کیفیت محصولات کشاورزی
سید عرفان موسوی، پژوهشگر و استاد دانشگاه به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: در دنیای کشاورزی، گیاهان همچون انسان‌ها نیازمند تغذیه مناسب و متعادل هستند و این تغذیه شامل عناصر مختلفی است که به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند: عناصر ماکرو و عناصر میکرو، عناصر ماکرو، عناصری هستند که گیاه به مقدار زیادی از آن‌ها نیاز دارد، در حالی که عناصر میکرو در مقادیر بسیار کمتری مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما نقش بسزایی در فرایندهای فیزیولوژیکی گیاه دارند.
وی می‌افزاید: سه عنصر اصلی دسته ماکرو عبارتند از، نیتروژن، فسفر و پتاسیم؛ این سه عنصر نقش بنیادینی در رشد گیاه، توسعه ریشه، تشکیل گل و میوه و در نهایت عملکرد بالای محصول دارند و عناصر میکرو نیز شامل موادی همچون آهن، روی، منگنز و سایر عناصر ضروری هستند که در صورت کمبود، مشکلات رشدی خاصی در گیاه بروز می‌دهند.
پژوهشگر و استاد دانشگاه تصریح می‌کند: هر یک از این عناصر کمبود خود را به شیوه‌های خاصی در گیاه ظاهر می‌کنند، به‌عنوان نمونه، کمبود آهن منجر به کلروز (زردی) در مرکز برگ می‌شود، در حالی که لبه‌های برگ هنوز سبز باقی می‌مانند، در مقابل، کمبود نیتروژن موجب زردی کلی برگ‌ها و کاهش رشد گیاه می‌شود، این نشانه‌ها به کشاورزان و متخصصان کمک می‌کنند تا نوع و میزان کود مناسب را تعیین کنند. البته در برخی مواقع، تشخیص دقیق نیاز گیاه مستلزم آزمایش‌های بیشتری از جمله تحلیل برگ و خاک است.
موسوی تاکید می‌کند: بیشترین مصرف کودهای شیمیایی در ایران مربوط به اوره (نیتروژن) و فسفات است. این کودها تحت پوشش دولتی و توسط شرکت خدمات حمایتی وزارت جهاد کشاورزی توزیع می‌شوند و این شرکت نقش مهمی در مدیریت بازار کشاورزی، تأمین کود، تنظیم قیمت محصولات و حتی تأمین کالاهای اساسی همچون روغن، گوشت و مرغ ایفا می‌کند، اما پتاسیم به‌طور کلی کمتر مصرف می‌شود، در حالی که این عنصر در مراحل پایانی رشد گیاه، به‌ویژه در رسیدن میوه و افزایش کیفیت آن، نقش بسزایی دارد. در مجموع کشاورزان بیشتر با نام‌های عامیانه کودها آشنا هستند، همچون کود سیاه (اشاره به اوره) و کود سفید (فسفات).
وی بیان می‌کند: نیتروژن در دو فرم عمده نیتراتی و آمینی وجود دارد. فرم آمینی، بهترین نوع نیتروژن برای گیاه است؛ چراکه به صورت مستقیم وارد فرایندهای سلولی گیاه می‌شود، در مقابل، نیترات فرم نمکی داشته و به سرعت از طریق ریشه جذب می‌شود. این سرعت جذب موجب می‌شود تا اثر نیتروژن به سرعت در رشد گیاه و افزایش اندازه میوه مشهود شود.
پژوهشگر و استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: اوره به‌عنوان یکی از منابع رایج نیتروژن در کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد، این کود با وجود قیمت مناسب و دسترسی آسان، دارای محدودیت‌هایی است؛ بخشی از اوره در خاک به آمونیاک تبدیل شده و از طریق تبخیر وارد محیط زیست می‌شود و گازهای گلخانه‌ای ایجاد می‌کند، همچنین جذب کمتر آن توسط گیاه موجب می‌شود که مقداری از آن در خاک باقی بماند یا به آب‌های زیرزمینی نفوذ کند.
موسوی عنوان می‌کند: در عمل مصرف بیش از حد کودهای نیتروژن به‌ویژه در مراحل پایانی رشد گیاه می‌تواند موجب افزایش نیترات در میوه شود، این امر هم بر کیفیت محصول و هم بر سلامت انسان تأثیر می‌گذارد، به عنوان نمونه میوه‌های بزرگ و شیک که ظاهری جذاب دارند، گاهی اوقات دارای میزان نیترات بالاتری هستند، در حالی که میوه‌های کوچک‌تر ممکن است از کیفیت سلامتی بهتری برخوردار باشند.
وی می‌افزود: نیترات در بدن انسان می‌تواند موجب بروز مشکلاتی همچون اختلال در عملکرد سیستم گوارشی و در بلندمدت، افزایش ریسک سرطان‌های دستگاه گوارشی شود، همچنین در صنایع غذایی نیز همچون سوسیس، کالباس و سایر محصولات فراوری شده، نیترات به مقدار قابل توجهی وجود دارد، که باید مورد توجه قرار گیرد.
پژوهشگر و استاد دانشگاه تاکید می‌کند: در کنار تأثیرات سلامتی، مصرف نامتعادل کودهای شیمیایی، به‌ویژه نیتروژن، می‌تواند موجب شور شدن خاک و تخریب ساختار آن شود. این موضوع به کاهش باروری خاک و در نتیجه کاهش بهره‌وری در بلندمدت منجر می‌شود. راهکار اصلی برای مقابله با این مشکل، استفاده هوشمندانه و برنامه‌ریزی شده از کودها و تلفیق آن با روش‌های زراعی پایدار است.
موسوی خاطر نشان می‌کند: در مجموع، مدیریت صحیح تغذیه گیاهان، نه‌تنها به افزایش کیفیت و کمیت محصول کمک می‌کند، بلکه سلامت انسان و محیط زیست را نیز تضمین می‌کند. استفاده اصولی از کودها، با توجه به نیازهای رشدی گیاه در مراحل مختلف، الزامی است، همچنین آموزش کشاورزان در مورد نحوه تشخیص نیازهای غذایی گیاه، اهمیت بسیاری دارد و در دنیای امروز، کشاورزی نباید تنها به معنای افزایش عملکرد باشد، بلکه باید توجه ویژه‌ای به سلامت محصول، حفظ منابع طبیعی و رعایت استانداردهای زیست‌محیطی نیز داشته باشد. تنها در این صورت است که بتوان به کشاورزی پایدار و تولید محصولات سالم و صادراتی دست پیدا کرد.
به گزارش پردیسان آنلاین، در کشاورزی پایدار، مدیریت صحیح تغذیه گیاهان نقش کلیدی در افزایش کیفیت و کمیت محصولات دارد؛ هندوانه نیز همچون سایر محصولات کشاورزی، در طول دوره رشد خود به عناصر غذایی مختلفی همچون نیتروژن، فسفر و پتاسیم نیاز دارد که نوع و زمان مصرف آن‌ها باید با توجه به مرحله رشد گیاه تعیین شود و استفاده نادرست یا بیش از حد از کودهای نیتروژن، به‌ویژه در مراحل پایانی رشد، می‌تواند منجر به تجمع نیترات در میوه شود که هم برای سلامت انسان مضر است و هم موجب کاهش کیفیت محصول می‌شود، بنابراین کشاورزان باید ضمن رعایت استانداردهای تغذیه گیاهی، از کاربرد نامتعادل کودها خودداری کنند.
همچنین مسائل زیست‌محیطی ناشی از مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی، به‌ویژه نیتروژن، نباید نادیده گرفته شود، این کودها می‌توانند موجب آلودگی آب‌های زیرزمینی، انتشار گازهای گلخانه‌ای و شور شدن خاک شوند که در بلندمدت منجر به کاهش باروری خاک و بهره‌وری کشاورزی می‌شود، بنابراین رویکرد به کشاورزی پایدار با تلفیق استفاده هوشمندانه از کودها و روش‌های طبیعی تأمین مواد غذایی گیاهی ضروری است. آموزش کشاورزان درباره تشخیص نیازهای غذایی گیاه، استفاده از آزمایش‌های خاک و برگ و برنامه‌ریزی دقیق در مصرف کودها، می‌تواند به مدیریت بهتر منابع و حفظ محیط زیست کمک کند.
کشاورزی نباید تنها به معنای افزایش عملکرد باشد، بلکه باید شامل تولید محصولات سالم، حفظ منابع طبیعی و رعایت استانداردهای صادراتی باشد. محصولاتی که با رعایت الزامات بهداشتی و زیست‌محیطی تولید شوند، علاوه‌بر افزایش قابلیت رقابت در بازار داخلی و جهانی، سلامت جامعه را نیز تضمین می‌کنند بنابراین توسعه کشاورزی معطوف به سلامت، تنها از طریق مدیریت علمی، آموزش مستمر و پایبندی به اصول پایداری امکان‌پذیر خواهد بود.
