به گزارش پردیسان آنلاین، پدیده گرمایش جهانی زمین محصول انتشار گازهای گلخانه است که کشورهای به ظاهر توسعه یافته با استفاده بی‌رویه از منابع انرژی فسیلی آن را با ناهنجاری‌های اقلیمی گسترش داده‌اند که از گرمای بی‌سابقه در ایران تا بارش برف در صحرای عربستان و سیل‌های بنیان کن در برزیل گرفته تا آب شدن یخچال‌های طبیعی و یخسارهای قطبی و افزایش سطح آب اقیانوس‌ها و قدرت طوفان‌های استوایی تا خشکسالی‌های ممتد در شمال خاورمیانه و مرکز آفریقا، تنها بخش کوچکی از آثار منفی انباشت گلخانه‌ها در جو زمین است.
بر اساس مستندات، نوسانات دمایی در طول جغرافیای دیرینه زمین آنقدر به کرات تکرار شده که در دوره‌ای از زمین شناسی آنچنان گازهای گلخانه‌ای زمین را در برگرفتند که مانع از تابش طبیعی نور خورشید به زمین شدند و طی چند قرن بزرگترین انقراض زمین‌شناسی پدیدار شده است، از این‌رو در دوره زمین‌شناسی بین پایان دوران نخست زمین شناسی و آغاز این دوران، عظیم‌ترین انقراض ممکن در کره زمین رخ داده است، بنابراین تلاش‌های بین‌المللی برای مهار گازهای گلخانه‌ای و انتشار آنها در اتمسفر، در طول دهه‌های گذشته شتاب گرفت که رایج‌ترین فناوری‌های حذف گازهای گلخانه‌ای در سطح جهانی، استفاده از انرژی زیستی (بیوانرژی) با جذب و ذخیره کربن، جنگل‌کاری، احیای جنگل و ترسیب کربن خاک است.
اصطلاح ترسیب کربن به جذب دی‌اکسید کربن اضافی موجود در هوا توسط گیاهان گفته می‌شود که می‌تواند ذخایر کربن خاک را افزایش و در برابر، انباشت فزاینده گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر را کاهش دهد و در عین حال، امنیت غذایی و مقاومت در برابر تغییرات اقلیمی و کاهش اثرات سو پدیده گرمایش زمین را ارتقا بخشد.
حدود ۲۴ سال پیش در سال ۲۰۰۰، یکی از پروژه‌های طراحی شده توسط دفتر عمران ملل متحد (UNDP) و صندوق جهانی محیط زیست (GEF) است که با اهداف اصلی بین‌المللی متناسب با مقیاس و عرصه‌های کاری به سه بخش کلی از جمله تراز جهانی، کاهش گازهای گلخانه‌ای، تراز منطقه‌ای و ملی، ایجاد و توسعه فضای سبز جنگلی و در تراز محلی با ایجاد شغل پایدار و معیشت مناسب برای توانمندسازی جوامع محلی برای کاهش فشار بر عرصه‌های طبیعی تعریف شده است.
بدین ترتیب، پروژه ترسیب کربن برای اولین بار در سال ۱۳۷۸ با همکاری برنامه عمران سازمان ملل متحد، تسهیلات زیست محیطی جهانی و سازمان برنامه و بودجه کشور اجرا شد و در سال ۱۳۸۰ این طرح در شیرآباد زاهدان کلید خورد، اما بعد از مدت کوتاهی متوقف شد، پس از آن در سال ۱۳۸۳ از سوی دفتر عمران ملل متحد (UNDP) سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور به عنوان مجری طرح، انتخاب شد تا آن را در کشور اجرایی کند.
اجرای این پروژه با هدف محرومیت‌زدایی، کارگروهی، مشارکت و توانمندسازی جوامع محلی و احیای مراتع و ارائه مدل‌سازی ترسیب کربن، اوایل سال ۱۳۸۲ در سربیشه خراسان جنوبی آغاز شد و طی سال ۱۳۹۰ به استان‌های کرمان و تهران رسید، سپس در سال ۱۳۹۲ در استان‌های البرز، سمنان، مرکزی و بوشهر نیز اجرا شد و سال ۱۳۹۶ در ۱۹ استان، تعمیم یافت.
در همین ارتباط، گروه‌های توسعه روستا و صندوق‌های اعتباری خرد برای کاهش فشار بر منابع طبیعی در روستاهای تحت پوشش این طرح ایجاد شد و به گفته مسئولان اجرایی طرح در کشور، مهمترین اهداف اجرای پروژه ترسیب کربن، افزایش افزایش روحیه مشارکت‌پذیری مردم، بهبود شاخص‌های زیست محیطی، بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی بهره‌برداران و کاهش خشکسالی و بلایای طبیعی است.
به‌طور کلی می‌توان گفت، اجرای طرح ترسیب کربن هدفی جهانی است، اما بهبود شرایط زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی نخستین هدف اجرای طرح در میان جوامع روستایی و محلی است که می‌تواند احیای مراتع را نیز برای کشور به همراه داشته باشد، چرا که یکی از مهمترین ویژگی‌های این طرح، کاهش آثار سو پدیده گرم شدن زمین، ظرفیت سازی جوامع محلی، توانمند سازی زنان و مردان از لحاظ اقتصادی و فرهنگی، تشکیل و توسعه صندوق‌های کوچک خرده اعتباری توسط مردم و واگذاری مدیریت آن به خودشان، استفاده از انرژی‌های نو و در نهایت مشارکت جوامع محلی در مدیریت و احیا عرصه‌های منابع طبیعی است که به دنبال آن درآمدزایی نیز برایشان رقم بخورد.
کاهش کربن مازاد اتمسفر با تولید چوب درختان
محمد کوشافر، فعال حوزه محیط زیست با اشاره به اینکه طرح ترسیب کربن از نظر علمی به نقش CO۲ در گرمایش جهانی بازمی‌گردد به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: امروزه فرایند سوخت‌های فسیلی به گازهای CO۲ تبدیل می‌شود که با قرارگیری در لایه‌های جو، مکانیسم گرمایش جهانی ایجاد می‌شود.
وی جایگزینی سوخت‌های فسیلی و مهار کربن آزاد شده در اتمسفر را یکی از راهکاری مهم و اساسی در کاهش CO۲ بر محیط زیست می‌داند و می‌افزاید: امروزه استفاده بهینه از درختان به عنوان چاره‌ای بر آلودگی هوا در شهرها، معطوف شده است، چرا که گیاهان طی فرایند فتوسنتز کربن با جذب دی اکسید کربن و تبدیل آن به اکسیژن به طور طبیعی کربن اضافی هوا را جذب می‌کنند.
عضو هیئت مدیره جمعیت پیام سبز در مورد میزان تأثیر درختان و گیاهان در کاهش آلودگی هوا در محیط‌های شهری تاکید می‌کند: معتقدیم با تولید چوب درختان، انتشار گازهای CO۲ یا کربن مازاد هوا طی مدت طولانی در گیاه حبس یا رسوب خواهد کرد و از پیامدهای پدیده گرمایش زمین و بهم خوردگی الگوهای بارش که امروزه شاهد آن هستیم، جلوگیری می‌کند.
وی با بیان اینکه ترسیب کربن به معنای رسوب دادن و تخلیه کربن موجود در جو اتمسفر است، ادامه می‌دهد: علاوه بر تأثیر درختان در کاهش CO۲ در هوا، بعضی از گیاهان با جذب دی‌اکسید کربن، آن را در ترشحات ریشه‌ای خاک نفوذ می‌دهد یا برای ساخت مواد عالی خودش استفاده می‌کند.
گونه‌شناسی از الزامات ترسیب کربن
استاد دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان در پاسخ به اینکه امروزه کشور با فرسایش خاکی، رشد بیابان‌زایی، کاهش بارندگی، کمبود منابع آبی، افزایش روند تبخیر و خشکی رودخانه‌ها روبه‌رو است آیا کاشت درخت راهکاری مناسب بر کاهش گرمایش و جذب دی‌اکسید کربن است؟ تصریح می‌کند: در این مسیر کاشت درختان، نیاز به آبی جدید ایجاد می‌کند، بنابراین گونه‌شناسی یکی از الزامات طرح ترسیب کربن است که از کدام گونه گیاهی برای جذب و حبس بیشتر کربن هوا با مصرف بهینه منابع آبی کشت شود تا بحران آبی را تشدید نشود.
وی خاطرنشان می‌کند: کاشت درخت و گونه‌های مقاوم با بیابان‌زایی از چندین جهت سبب کاهش فرسایش خاک می‌شود، در واقع درختان منابع آبی را حفظ کرده و فرسایش خاک را کاهش می‌دهند و با سایه‌اندازی می‌تواند سبب کاهش تبخیر از سطح خاک شود، اما در پیشبرد و توسعه این مسائل، نیاز آبی یک فاکتور بسیار مهم است.
اجرای پروژه ترسیب کربن در ۷ روستای اصفهان
اعظم محمدی، کارشناس امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان با اشاره به آغاز اجرای طرح ترسیب کربن از سال ۱۳۹۳ در اصفهان به خبرنگار پردیسان آنلاین، می‌گوید: این طرح در یکی از شهرستان اصفهان بود به صورت پایلوت در هفت روستاهای آن مناطق به ویژه قوچان، بلان، شریف‌آباد باقرآباد، کبریت، اشکهران و هاشم‌آباد در قالب اعتبارات ملی از محل پروژه ترسیب کربن اجرایی شد.
وی پروژه ترسیب کربن یک طرح بین‌المللی برای حفظ منابع طبیعی است، می‌افزاید: بهترین راهکار مقابله با بیابان‌زایی، توسعه پایدار و توانمندسازی جوامع محلی و استفاده از استعدادهای بومی و محلی است، بنابراین آگاهی و آموزش این قشر به عنوان متولیان اصلی، در احیای منابع طبیعی و جلوگیری از پدیده بیابان‌زایی تأثیر مستقیم دارد.
کارشناس امور بیابان با اشاره به هدف نهایی طرح ترسیب کربن در روستاهای منتخب و ارائه یک مدل زیستی برای کاهش روند فعالیت‌هایی با رسوب دادن کربن در جو، تاکید می‌کند: جریان رودخانه زاینده‌رود و حاصلخیزی اراضی کشاورزی کاربردی‌ترین فرایند کاهش و جذب کربن است، اما این روستاها طی سال‌های گذشته در راستای خشک شدن رودخانه و نداشتن دسترسی به آب کافی برای کشاورزی و نبود اشتغال با معضلات آلایندگی‌ها روبه‌رو شدند، بنابراین انگیزه مشارکت گروه‌های مردمی به منظور ایجاد کارگاه و کارخانه‌های کوچک، سبب ترغیب آنها به فعالیت‌های مشارکتی حفظ منابع طبیعی شد.
وی فعال کردن نقش مشارکت مردم و جوامع محلی برای بازسازی مراتع تخریب یافته در قالب تشکیل تعاونی‌های روستایی در منطقه را مهمترین اصل در اجرای این طرح عنوان می‌کند و می‌گوید: در قالب طرح ترسیب کربن، برای روستاهای آن مناطق صندوق‌های اعتباری خرد با کمک مردم و بر پایه مطالعات سند معیشت، دانش بومی، ظرفیت‌های بالفعل روستاها و مشاغل دوستدار محیط‌زیست تشکیل شد.
محمدی با بیان اینکه پروژه ترسیب کربن با هدف بهبود وضعیت زیست محیطی روستاها و توانمندسازی روستاییان آغاز شد، اضافه می‌کند: در این مسیر با راه‌اندازی یک شرکت تعاونی در روستاهای مذکور، اعتبارات لازم از طریق اداره منابع طبیعی استان و میزان ناچیزی هم با کمک سازمان ملل به صندوق‌های خرد تزریق شد با معرفی پروژه نهال‌کاری و مشاغل خانگی همچون پرورش شترمرغ، خیاطی، قالی‌بافی و سرمه‌دوزی، نظارت و روند وام‌دهی برعهده مردم محلی قرار گرفت.
توقف پروژه ترسیب کربن با نبود اعتبارات از سال ۹۶
وی با اشاره به اینکه اجرای پروژه ترسیب کربن در روستاهای مستعد اصفهان با تأمین اعتبارات تا سال ۱۳۹۶ با هدف به منظور احیا، مدیریت، توسعه و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی و توسعه روستایی اجرایی شد، تصریح می‌کند: از زمان آغاز طرح به مدت سه سال، اعتبارات پیش‌بینی شده به صندوق‌های خرد روستاها تزریق شد، اما این طرح با نداشتن تخصیص اعتبار از سال ۹۶ در روستاهای پایلوت متوقف شده است.
کارشناس امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان با بیان اینکه ارتقای هرچه بیشتر سرمایه‌های اجتماعی با کمک برنامه‌های ترویجی و به‌کارگیری ترکیبی از اقدامات حفاظت‌گرا و تنوع‌ساز معیشت می‌تواند نه تنها مشارکت جوامع روستایی را در پروژه‌های مدیریت منابع طبیعی تقویت کند، بلکه موفقیت آنها را نیز بیشتر خواهد کرد، خاطرنشان می‌کند: ضروری است این پروژه که به صورت جدی تقویت اکوسیستم روستایی را تحت‌تأثیر قرار داده است، با در نظر گرفتن مسائل بومی و نیازهای محلی مردم برای حفاظت از منابع طبیعی بازنگری شده و برای ادامه آن تصمیم‌گیری شود.
طبق گزارش عمران سازمان ملل متحد، کربن عمده‌ترین عنصر گازهای گلخانه‌ای است که ترسیب کربن با فرایند فتوسنتز و از طریق گیاهان، ساده‌ترین و ارزان‌ترین راهکار ممکن برای کاهش میزان این گاز اتمسفری است، چرا که پوشش گیاهی با بافت چوبی، توانایی ترسیب کربن بیشتری دارد و این در مراتع خشک بیشتر شامل گونه‌های رویشی بوته‌ای است، اکوسیستم‌های مرتعی توان بالایی در ترسیب کربن دارند، زیرا نیمی از خشکی‌های کره زمین را در برگرفته‌اند و ذخیره کربن آنها ۱۰ درصد کل ذخایر کربن بیوماس اکوسیستم‌های خاکی و ۳۰ درصد کل کربن آلی خاک را تشکیل می‌دهد.
بنابراین در مقیاس جهانی، مراتع حدود ۵۰۰ میلیارد تن کربن را در سال ترسیب می‌کنند، چرا که افزایش ترسیب کربن معادل افزایش بیوماس گیاهی، افزایش تولید، بهبود حاصلخیزی خاک، افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک و جلوگیری از فرسایش آبی و بادی است، به همین سبب ترسیب کربن علاوه بر اینکه ارزش‌های حفاظتی و پایه‌ای دارد، به دلیل افزایش تولید بیوماس، از نظر اقتصادی و زیست محیطی ارزشمند است و می‌تواند به عنوان منفعت و سود اضافه حاصل از فعالیت‌ها و عملیات احیای اراضی تخریب شده، مطرح شود.
