به گزارش سرویس ترجمه پردیسان آنلاین، در عصر شهرهای هوشمند و تحول دیجیتال، مشارکت شهروندان به یکی از ارکان اصلی حکمرانی شهری تبدیل شده است. این رویکرد نه‌تنها به ارتقای کیفیت خدمات عمومی منجر می‌شود، بلکه اعتماد اجتماعی، شفافیت و پاسخ‌گویی سازمان‌های شهری را نیز تقویت می‌کند. در بسیاری از شهرهای جهان، تجربه‌های موفقی در زمینه مشارکت فعال مردم در تصمیم‌گیری‌های محلی شکل گرفته‌اند که نشان می‌دهند توسعه پایدار شهری بدون حضور واقعی و مؤثر شهروندان ممکن نیست.
برای مثال در پاریس، پروژه «ایده‌های شهروندی» به مردم امکان داده است تا طرح‌های پیشنهادی خود را برای بهبود فضاهای عمومی ارائه دهند و از طریق رأی‌گیری عمومی، بودجه اجرای آن‌ها را تعیین کنند. در سئول، پایتخت کره جنوبی، پلتفرم موسوم به «mVoting» به شهروندان این امکان را داده است تا در تصمیم‌گیری‌های شهری از انتخاب مکان پارک‌ها گرفته تا اصلاح قوانین محلی، از طریق تلفن همراه مشارکت داشته باشند.
در کشورهای در حال توسعه نیز نمونه‌های قابل‌توجهی دیده می‌شود. شهر دارالسلام در تانزانیا یکی از نمونه‌های موفق مشارکت شهروندی در مدیریت شهری در کشورهای در حال توسعه به شمار می‌رود که با اجرای برنامه‌ای به نام «نقشه‌برداری مشارکتی» توانسته است شهروندان را به‌طور مستقیم در شناسایی مشکلات محله‌ای، اولویت‌بندی پروژه‌ها و طراحی خدمات شهری درگیر کند. ساکنان محله‌ها با استفاده از ابزارهای ساده دیجیتال و جلسات محلی، اطلاعاتی درباره وضعیت زیرساخت‌ها، نیازهای خدماتی و چالش‌های روزمره خود ثبت می‌کنند. این داده‌ها سپس با سیستم‌های GIS ترکیب می‌شوند و به شهرداری کمک می‌کند تا تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تری بر اساس واقعیت‌های محلی انجام دهد.
در پورتو آلگره برزیل، مدل بودجه‌ریزی مشارکتی از دهه ۱۹۸۰ اجرا شده و به شهروندان اجازه داده است تا درباره نحوه تخصیص بودجه شهری تصمیم‌گیری کنند. این تجربه، یکی از نخستین و موفق‌ترین نمونه‌های جهانی در زمینه مشارکت مستقیم مردم در امور مالی شهری بوده و الگویی برای بسیاری از شهرهای دیگر در آمریکای لاتین و آفریقا شده است. این نمونه‌ها نشان می‌دهند که مشارکت شهروندی، حتی در شرایط محدود منابع و زیرساخت‌های ضعیف، می‌تواند به بهبود ملموس خدمات شهری، افزایش اعتماد عمومی و تقویت حکمرانی محلی منجر شود.
حکمرانی مشارکتی در دهلی با مجامع محله‌ای و ابزارهای دیجیتال
شهر دهلی با اجرای مدل نوآورانه «محله سبها»، بستری فراهم کرده است تا شهروندان در سطح محله، درباره خدمات پایه شهری، تخصیص منابع و اجرای پروژه‌ها نقش مستقیم داشته باشند. این سازوکار با ترکیب فناوری‌های دیجیتال، جلسات حضوری و همکاری با سازمان‌های اجتماعی، توانسته است مشارکت فراگیر را در یکی از بزرگ‌ترین شهرهای جهان اجرایی کند.
این مدل مشارکتی که از ابتدای سال ۲۰۲۴ به‌صورت رسمی آغاز شده، بستری فراهم کرده است تا شهروندان در سطح محله، درباره اولویت‌ها، تخصیص بودجه و اجرای پروژه‌ها تصمیم‌گیری کنند. از جلسات حضوری تا اپلیکیشن‌های موبایلی، از رأی‌گیری عمومی تا نظارت بر پیمانکاران، دهلی در حال تجربه‌کردن مدلی از حکمرانی است که در آن مردم نه‌تنها شنیده می‌شوند، بلکه تصمیم‌ساز هستند.
مدل محله سبها در سطح ناحیه و منطقه، بستری برای تعامل مستقیم شهروندان با مسئولان شهری فراهم می‌کند و تمرکز آن بر خدمات پایه شهری همچون آب، بهداشت، امنیت، نگهداری راه‌ها و رفاه اجتماعی است. هر منطقه شهری به واحدهای کوچک‌تر تقسیم شده است و در هر واحد، مجامع محله‌ای با حضور سه تا پنج هزار نفر برگزار می‌شوند. جلسات هر دو ماه یک‌بار با حضور اعضای شورای شهر و مسئولان شهرداری برگزار می‌شود و شهروندان در این جلسات درباره تخصیص بودجه و اولویت‌های محلی تصمیم‌گیری می‌کنند.
دهلی برای افزایش دسترسی و مشارکت، از اپلیکیشن‌های موبایلی برای جمع‌آوری بازخورد و اتصال به داشبوردهای لحظه‌ای برای مسئولان شهری استفاده می‌کند. بهره‌گیری از پیامک برای دسترسی شهروندانی که گوشی هوشمند یا اینترنت پایدار ندارند، یکی از راهبردهای مهم برای کاهش شکاف دیجیتال در این راهکار است. ابزارهای نقشه‌برداری GIS برای ترکیب داده‌های شهروندی با اطلاعات زیرساختی و تصویری‌سازی مشکلات شهری به کار گرفته شده‌اند.
داده‌های جمع‌آوری‌شده در جلسات محله سبها که شامل بازخوردهای شهروندان، اولویت‌های خدماتی و شکایات زیرساختی و امورات محله‌ای است، به‌صورت ساختاریافته در فرایند بودجه‌ریزی مشارکتی ادغام می‌شوند تا شهروندان به‌صورت مستقیم در تخصیص منابع محلی نقش داشته باشند. برای افزایش اثربخشی مشارکت، برنامه‌های آموزشی سواد دیجیتال برای مدیران محلی برگزار شده است. این آموزش‌ها شامل نحوه استفاده از اپلیکیشن‌های شهری، تحلیل داده‌های شهروندی، کار با سیستم‌های GISو اصول شفافیت و پاسخ‌گویی در حکمرانی محلی است. هدف از این برنامه‌ها، توانمندسازی مدیران محلی برای مدیریت داده‌ها، تسهیل ارتباط با شهروندان و اجرای مؤثرتر پروژه‌ها بر اساس اطلاعات واقعی و مشارکت مردمی است.
شهرداری دهلی با همکاری سازمان‌های غیردولتی، گروه‌های فناوری مدنی و سازمان‌های اجتماعی، تلاش کرده است تا مشارکت گروه‌های محروم را افزایش دهد. سیستم‌های اطلاع‌رسانی عمومی و بسیج‌کنندگان محلی برای تشویق مشارکت فراگیر به کار گرفته شده‌اند. بیش از ۱۲۰۰ مجمع محله‌ای در سال ۲۰۲۴ فعال بودند که فراتر از ۸۰ درصد مناطق مسکونی شهری را پوشش می‌دادند. نرخ مشارکت شهروندان در این مجامع به‌طور متوسط ۶۵ درصد از جمعیت واجد شرایط بود.
این سطح از مشارکت نشان‌دهنده موفقیت مدل محله سبها در جلب اعتماد عمومی و فعال‌سازی ظرفیت‌های محلی برای تصمیم‌گیری شهری است. برخلاف مدل‌های متمرکز، در این ساختار، شهروندان نه‌تنها در بیان مشکلات، بلکه در اولویت‌بندی و تخصیص منابع نیز نقش مستقیم دارند. این امر موجب شده است که شکایات مربوط به زیرساخت‌های شهری ۲۸ درصد کاهش پیدا کند، چرا که پاسخ‌گویی شهرداری پس از دریافت بازخورد شهروندان به‌طور محسوسی سریع‌تر شده است.
در سال ۲۰۲۴ مبلغ ۳,۹۰۰ کرور روپیه هند معادل حدود ۴۵ میلیون دلار، از طریق بودجه‌ریزی مشارکتی به این مدل تخصیص پیدا کرد. این بودجه به‌صورت مستقیم در جلسات محله سبها مورد بحث و رأی‌گیری قرار گرفت و شهروندان درباره نحوه هزینه‌کرد آن تصمیم‌گیری کردند. در جلسات محله سبها، رأی‌گیری برای پروژه‌هایی که بودجه آن‌ها از سقف تعیین‌شده فراتر می‌رود، به‌صورت عمومی برگزار می‌شود. جلسات برای ناظران باز است، اما رأی‌گیری تنها توسط ساکنان ثبت‌شده انجام می‌شود.
یکی از ویژگی‌های مهم این مدل، مشروط بودن پرداخت به پیمانکاران به رأی رضایت شهروندان است؛ به این معنا که اگر ساکنان از کیفیت اجرای پروژه رضایت نداشته باشند، پرداخت نهایی انجام نمی‌شود. این سازوکار موجب افزایش شفافیت، کاهش فساد و ارتقای کیفیت خدمات شهری شده است.
یکی از ابتکارات موفق محله سبها، تهیه فهرست‌های مزایای تأمین اجتماعی از طریق ارزیابی جامعه‌محور بود. در این فرایند، شهروندان واجد شرایط برای دریافت مستمری سالمندان، زنان بی‌سرپرست و افراد دارای معلولیت در جلسات عمومی معرفی و بررسی می‌شوند. این روش موجب کاهش فساد، حذف موارد غیرواقعی و افزایش عدالت در پوشش خدمات شده است و رأی‌گیری عمومی برای تأیید نهایی فهرست‌ها، شفافیت فرایند را تضمین کرده و موجب شده است جامعه احساس مالکیت و اعتماد بیشتری نسبت به نظام رفاهی داشته باشد.
در منطقه تریلوکپوری که یکی از مناطق پرتراکم و کم‌برخوردار شرق دهلی است، جلسات منظم محله سبها به بستری مؤثر برای شناسایی و حل مشکلات زیرساختی تبدیل شد. شهروندان در این جلسات به‌صورت مستقیم با مسئولان شهرداری و اعضای شورای شهر درباره وضعیت نامناسب جاده‌ها، نبود سیستم زهکشی مناسب و کمبود روشنایی عمومی گفت‌وگو کردند. بر اساس اولویت‌های تعیین‌شده توسط ساکنان، پروژه‌های تعمیر و بازسازی خیابان‌ها، نصب چراغ‌های خیابانی خورشیدی و بهسازی سیستم فاضلاب در مدت کوتاهی اجرا شد. این اقدامات نه‌تنها کیفیت زندگی را بهبود بخشید، بلکه اعتماد عمومی به سازمان‌های شهری را نیز افزایش داد.
در منطقه ساندرناگری که با چالش‌های اجتماعی و اقتصادی متعددی روبه‌رو است، محله سبها به ابزاری برای توانمندسازی اجتماعی تبدیل شد. در جلسات برگزارشده، شهروندان به‌ویژه زنان و سالمندان، مشکلات مربوط به بهداشت عمومی، نبود سرویس‌های جمع‌آوری زباله و کمبود فضای سبز را مطرح کردند. با مشارکت مستقیم ساکنان، پروژه‌هایی برای نصب سطل‌های تفکیک زباله، ایجاد باغچه‌های محلی و راه‌اندازی کمپین‌های بهداشتی اجرا شد، همچنین با حضور افسران پلیس در جلسات، امنیت محلی تقویت شد و نرخ جرایم خرد کاهش پیدا کرد.
اجرای موفق این مدل در مناطق تریلوکپوری و ساندرناگری نشان می‌دهد که جلسات ماهانه محله سبها در این مناطق منجر به اجرای پروژه‌های تعمیر راه‌ها و بهبود بهداشت عمومی شده‌اند. این پروژه‌ها نه‌تنها کیفیت زندگی را ارتقای داده‌اند، بلکه اعتماد عمومی به سازمان‌های شهری را نیز افزایش داده‌اند، همچنین در زمینه خدمات اجتماعی، فهرست‌های مزایای تأمین اجتماعی همچون مستمری سالمندان و افراد دارای معلولیت با نظارت مستقیم جامعه تهیه شده که موجب کاهش فساد و افزایش عدالت در پوشش خدمات شده است.
اپلیکیشن «مای‌ترک» (MyTrack) برای نقشه‌برداری دیجیتال محله‌ها در این شهر توسعه یافته است. این اپلیکیشن شامل اطلاعاتی درباره چیدمان مسکونی، امکانات محلی، وضعیت پروژه‌ها و شکایات ثبت‌شده توسط شهروندان است. ادغام این اپلیکیشن با سیستم‌های GIS به مسئولان شهری امکان می‌دهد تا شکایات و پروژه‌ها را به‌صورت فضایی تحلیل کنند و تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تری داشته باشند. شهروندان از طریق این اپلیکیشن می‌توانند وضعیت اجرای پروژه‌ها را پیگیری کنند که این امر موجب افزایش شفافیت و پاسخ‌گویی می‌شود.
در زمینه امنیت محلی، حضور افسران پلیس در جلسات محله سبها تأثیر قابل‌توجهی در کاهش جرایم و افزایش احساس امنیت در محله‌ها داشته است. شهروندان می‌توانند به‌صورت مستقیم نگرانی‌های خود را با نیروهای انتظامی مطرح کنند و در طراحی برنامه‌های پیشگیرانه مشارکت داشته باشند. این تعامل موجب می‌شود پلیس محلی شناخت دقیق‌تری از نیازها و حساسیت‌های اجتماعی هر محله پیدا کند و اقدامات خود را بر اساس داده‌های واقعی و مشارکت مردمی تنظیم کند.
چالش‌های محله سبها
با وجود موفقیت‌های چشمگیر، اجرای مدل محله سبها با چالش‌هایی نیز همراه بوده است. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، نیاز به اراده سیاسی قوی برای حمایت مستمر از این سازوکار است. تعهد اعضای شورا و مسئولان محلی به حضور منظم و پاسخ‌گویی در جلسات، نقش کلیدی در موفقیت این مدل دارد، همچنین آموزش مستمر سواد دیجیتال برای شهروندان و مسئولان ضروری است تا استفاده مؤثر از ابزارهای مبتنی بر فناوری تضمین شود.
هماهنگی میان سازمان‌های مختلف دولتی برای ادغام داده‌ها و اجرای پروژه‌ها نیز از دیگر چالش‌های اجرایی است. موفقیت این مدل نیازمند همکاری نزدیک با سازمان‌های مردمی، گروه‌های داوطلب و بسیج محلی است. حفظ پایداری و امکان تکرار این مدل در سایر مناطق شهری نیز نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت و منابع کافی است.
پروژه‌های اجراشده در قالب محله سبها در دهلی نشان دادند که مشارکت شهروندی در سطح محله، اگر با سازوکارهای شفاف، فناوری‌های نوین و حمایت سازمانی همراه باشد، می‌تواند به بهبود ملموس خدمات شهری، افزایش اعتماد عمومی و ارتقای کیفیت زندگی منجر شود. این مدل توانسته است الگویی موفق از حکمرانی محلی ارائه دهد که قابلیت تکرار در سایر شهرهای هند و حتی فراتر از آن را دارد.
