به گزارش خبرنگار پردیسان آنلاین در خراسان شمالی، با اتمام ماه مبارک رمضان، در حقیقت مؤمنین از رزمایش و تمرین عبودیت نمره قبولی دریافت می‌دارند و با روحی طراوت یافته و شاداب به میدان اصلی حیات انسانی یعنی میدان جهاد اکبر و مبارزه با هوای نفس وارد می‌شوند. به همین نسبت باید ماه شوال را ماه شروع کارزار و مبارزه و استمرار تحکیم رابطه و انس با الله از طریق مهم‌ترین مأموریت انسانی‌مان یعنی جهاد اکبر بدانیم.

مطابق آموزه‌های دینی، آدمی در مسیر تکاملی خود، با دشمنی درونی به نام هوای نفس در ستیز است. دشمنی که سوق‌دهنده انسان به بدی و زشتی است: «إِنَّ النفس لَأَمَّارَهٌ بِالسُّوءِ» (یوسف/۵۳). هوای نفس «آن دسته از گرایش‌هایی است که مانع ترقّی روح انسان و تقرّب به سوی خداست»(ره‌توشه، آیت‌الله مصباح یزدی، ج ۱، ص ۱۱۸). پیامبر اسلام (ص) به دشمنی نفس تصریح فرموده است: «اَعْدَی عَدُوِّکَ نفسکَ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیْکَ: دشمن‌ترین دشمنانت نفس توست که میان دو پهلوی توست» (بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۶۴).

قرآن کریم راه‌هایی را برای مبارزه به هوای نفس معرفی می‌فرماید که برخی از آن‌ها عبارت است از:

۱. آخرت‌باوری و ابدیت‌اندیشی

فلسفه دین و ارسال رُسُل این است که انسان متقاعد شود زندگی دنیا اصلی نیست، بلکه مقدّمه‌ای است برای سرای دیگر (پندهای امام صادق (ع) به ره‌جویان صادق، آیت‌الله مصباح یزدی، ص ۲۳۰). ازاین‌رو آیات متعدّدی هشدار می‌دهند که حیات آدمی منحصر به زندگی چندروزه دنیا نیست و فراروی زندگی دنیا، حیات اخروی و ابدی وجود دارد:

«وَمَا هَذِهِ الْحَیَاهُ الدُّنْیَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَهَ لَهِیَ الْحَیَوَانُ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ: این زندگی دنیا چیزی جز سرگرمی و بازی نیست و زندگی واقعی سرای آخرت است، اگر می‌دانستند» (العنکبوت/۶۴).

«تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَهُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَهُ لِلْمُتَّقِینَ: (آری)، این سرای آخرت را (تنها) برای کسانی قرار می‌دهیم که اراده برتری‌جویی در زمین و فساد را ندارند و عاقبت نیک برای پرهیزگاران است» (القصص/۸۳).

«أَرَضِیتُم بِالْحَیَاهِ الدُّنْیَا مِنَ الآخِرَهِ فَمَا مَتَاعُ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا فِی الآخِرَهِ إِلاَّ قَلِیلٌ: … آیا به زندگی دنیا به جای آخرت راضی شده‌اید؟! با اینکه متاع زندگی دنیا در برابر آخرت جز اندکی نیست» (التّوبه/۳۸).

«مَتَاعُ الدَّنْیَا قَلِیلٌ وَالآخِرَهُ خَیْرٌ لِّمَنِ اتَّقَی: سرمایه زندگی دنیا ناچیز است و سرای آخرت برای کسی که پرهیزگار باشد، بهتر است…» (النّساء/۷۷).

۲. پیامَدْاندیشی در خصوص تبعیت از هوای نفس

آگاهی به نفع هر امری، آدمی را وادار به انجام آن و آگاهی به ضرر هر چیزی او را به ترک آن وادار می‌کند؛ به‌عنوان‌مثال آگاهی و اطّلاع به ثمره مشورت، انسان را وادار می‌کند که در انجام کارها با دیگران مشورت نماید و اطّلاع از خوردن سَم که نتیجه آن هلاکت است، او را از خوردن آن منع می‌نماید. خداوند در قرآن کریم بر اساس همین اصل و امر وجدانی برای رهایی بشر از منجلاب هواهای نفسانی، سرانجام تبعیّت از آن را بیان می‌فرماید:

بیان سرنوشت بد بلعم باعورا که نتیجه هوی‌پرستی بود: «وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَاهُ بِهَا وَلَکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَی الأَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ: و اگر می‌خواستیم، (مقام) او را با این آیات (و علوم و دانش‌ها) بالا می‌بردیم؛ (امّا اجبار، برخلاف سنّت ماست؛ پس او را به حال خود رها کردیم) و او به پستی گرایید و از هوای نَفس پیروی کرد…» (الأعراف/۱۷۶).

هوی‌پرستی منشأ گمراهی: «فَإِن لَّمْ یَسْتَجِیبُوا لَکَ فَاعْلَمْ أَنَّمَا یَتَّبِعُونَ أَهْوَاءَهُمْ وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَیْرِ هُدًی مِّنَ اللَّهِ: (ای موسی) اگر این پیشنهاد تو را نپذیرند، بدان که آنان تنها از هوس‌های خود پیروی می‌کنند! و آیا گمراه‌تر از آن کس که پیروی هوای نفس خویش کرده و هیچ هدایت الهی را نپذیرفته، کسی پیدا می‌شود؟!…» (القصص/۵۰).

«یَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَهً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُم بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَی فَیُضِلَّکَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ: ای داوود! ما تو را خلیفه و (نماینده خود) در زمین قرار دادیم. پس در میان مردم به‌حق داوری کن و از هوای نفس پیروی مکن که تو را از راه خدا منحرف سازد…» (ص/۲۶)؛

«وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا: و از کسانی که قلب آنان را از یاد خود غافل ساختیم، اطاعت مکن؛ همان‌ها که از هوای نفس پیروی کردند و کارهایشان افراطی است» (الکهف/۲۸)؛

«فَلاَ یَصُدَّنَّکَ عَنْهَا مَنْ لاَ یُؤْمِنُ بِهَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَتَرْدَی: پس مبادا کسی که به آن ایمان ندارد و از هوس‌های خویش پیروی می‌کند، تو را از آن بازدارد که هلاک خواهی شد!» (طه/۱۶).

۳. حضورباوری خداوند در زندگی

آیاتی که تصریح به حاضر و ناظر بودن خداوند بر اعمال آدمی دارد:

«وَقُلِ اعْمَلُواْ فَسَیَرَی اللّهُ عَمَلَکُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ: بگو: عمل کنید! خداوند و فرستاده او و مؤمنان، اعمال شما را می‌بینند» (التّوبه/۱۰۵).

«یَعْلَمُ خَائِنَهَ الْأَعْیُنِ وَمَا تُخْفِی الصُّدُورُ: او چشم‌هایی را که به خیانت می‌گردد و آنچه را سینه‌ها پنهان می‌دارند، می‌داند» (غافر/۱۰؛ نیز: آل‌عمران/۵، البقره/۲۳۵، النّور/۲۹، الأنفال/۷۰، المائده/۹۴، الأنعام/۳، التّوبه/۷۸، الأحزاب/۵۱، التّغابن/۴ و العلق/۱۴).

«وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نفسهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ: ما انسان را آفریدیم و وسوسه‌های نفس او را می‌دانیم و ما به او از رگ قلبش نزدیک‌تریم» (ق/۱۶).

۴. پندپذیری و موعظه‌شنوایی

جهل و غفلت باعث تیره‌بختی انسان است و به همین جهت آنچه این دو عامل بدبختی (جهل و غفلت) را رفع نماید، برای حیات انسانی بسیار ضروری و مبارک است. «علم» جهل‌زُدا است و «موعظه» غفلت‌زُدا. از مهارت‌های رفتاری ارائه‌شده در قرآن برای غلبه و چیره گشتن بر هوای نفس، پندپذیری است.

آیاتی که قرآن اخبار گذشتگان، تورات و انجیل را کتاب موعظه معرفی فرموده است (ر.ک؛ هود/۱۲۰، الأعراف/۱۴۵ و المائده/۴۶). همچنین، خداوند متعال در وصف قرآن می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْکُم مَّوْعِظَهٌ مِّن رَّبِّکُمْ» (یونس/۵۷، النّور/۳۴ و آل‌عمران/۱۳۸).

۵. مراقبه و تقوا (خویشتن‌بانی)

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ عَلَیْکُمْ أَنفُسَکُمْ…: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! مراقب خود باشید…» (المائده/۱۰۵). روح و مغز مراقبه و تقوا، ارتباط با خدا است. برقراری ارتباط با خدا از مهارت‌های معنوی ارائه‌شده در قرآن برای غلبه نمودن بر هوای نفس است، همچنان که طغیان انسان از توهم استغنا و بی‌نیازی از خداست: «إِنَّ الْإِنسَانَ لَیَطْغَی أَن رَّآهُ اسْتَغْنَی» (العلق/۷ ـ ۶). در برخی آیات به این ثمره مبارک ارتباط با خدا تصریح شده است:

«یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُواْ رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَالَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (البقره/۲۱).

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (البقره/۱۸۳). روزه گرفتن، غلبه یافتن بر نفس و مبارزه با آن است و نیز روزه مانع از خواسته‌های نفسانی از قبیل خوردن و آشامیدن و اشباع غریزه جنسی می‌شود.

«إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ»(العنکبوت/۴۵).

انتهای پیام/

هادی رحیمی کوهستان