به گزارش پردیسان آنلاین، برنامه هفتم توسعه ایران (۱۴۰۷–۱۴۰۳)، به‌عنوان چهارمین سند چشم‌انداز بیست‌ساله کشور، با تأکید بر رشد اقتصادی پایدار، حفظ محیط زیست و افزایش بهره‌وری منابع، به مسائل آبی به‌ویژه در بخش کشاورزی توجه ویژه‌ای دارد. این بخش، که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب در ایران محسوب می‌شود، بیش از ۹۰ درصد منابع آب شیرین کشور را به خود اختصاص می‌دهد. با این حال، مدیریت ناکارآمد و کاهش ذخایر آبی، نیاز به بازنگری در سیاست‌های کشاورزی و بهبود رویکردهای موجود را ایجاب می‌کند، در این میان برنامه هفتم توسعه با استفاده از رویکردهایی نوین و مبتنی بر علم و فناوری، قصد دارد چالش‌های این حوزه را مورد توجه قرار دهد، در ادامه به بررسی جنبه‌های مختلف مدیریت آب کشاورزی در این برنامه می‌پردازیم.
وضعیت کنونی و چالش‌های مدیریت آب کشاورزی
یکی از مهم‌ترین مشکلات بخش کشاورزی شدت مصرف آب و کارایی پایین سیستم‌های آبیاری است. بر اساس آمار موجود، میانگین بهره‌وری آب در این بخش تنها ۳۵ درصد است که نشان‌دهنده هدررفت عظیم منابع است، علاوه‌بر این، اتکای بیش از حد به آب‌های زیرزمینی منجر به افت سطح آن‌ها و بروز پدیده فرونشست زمین در مناطق مختلف شده است. این مشکلات نشان‌دهنده نیاز فوری به اصلاح نظام آبیاری و بهبود شیوه‌های کشت در کشور است. برنامه هفتم با اشاره به این مسائل، لزوم اصلاح الگوی کشت، بهبود فناوری‌های آبیاری و تغییر ساختار مصرف را مطرح می‌کند، به همین دلیل، داشتن برنامه‌ریزی صحیح در این زمینه می‌تواند به بهبود محیط زیست و تأمین آب پایدار کمک کند.
راهکارهای پیشنهادی در برنامه هفتم
برنامه هفتم توسعه با هدف کاهش فشار بر منابع آبی، مجموعه‌ای از راهکارهای کلیدی را پیش‌بینی کرده است، دولت مکلف است از طریق تشویق کشاورزان به استفاده از سیستم‌های آبیاری تحت فشار، قطره‌ای و بارانی، به ارتقای بهره‌وری آب بپردازد، این روش‌ها می‌تواند به‌طور قابل توجهی مصرف آب را کاهش و بهره‌وری را افزایش دهد.
برنامه بر لزوم کاهش شدت مصرف انرژی در فرایندهای آبیاری و انتقال آب تأکید دارد که این کار از طریق مکانیزه کردن تأسیسات و بهینه‌سازی مصرف برق صورت می‌پذیرد. این برنامه نه‌تنها به‌دنبال کاهش هزینه‌ها است، بلکه می‌تواند به کاهش انتشار گازهای گل‌خانه‌ای کمک کند؛ برنامه هفتم بر اساس ماده ۴۰ قانون، حفظ منابع آبی و جلوگیری از افت سطح آب‌های زیرزمینی را به‌عنوان وظیفه دولت مطرح می‌کند. این امر می‌تواند با جلوگیری از حفاری چاه‌های غیرمجاز و توزیع عادلانه آب بین استان‌ها پیگیری شود.
احداث سدهای جدید و احیای طرح‌های آبیاری و زهکشی نیمه‌تمام از جمله پروژه‌هایی است که در برنامه هفتم برای تأمین آب کشاورزی و شرب پیش‌بینی شده است. این پروژه‌ها می‌تواند به تأمین نیازهای آبی کشاورزی کمک کند و از بحران‌های آبی آینده جلوگیری کند.
اهداف کمی برنامه
برنامه هفتم برای نخستین بار، اهداف کمی مشخصی برای کاهش مصرف آب کشاورزی تعیین کرده است. بر اساس اسناد موجود، مصرف آب این بخش باید تا پایان سال ۱۴۰۷ به ۶۵ میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند که در مقایسه با میزان فعلی (حدود ۸۰ میلیارد مترمکعب) کاهش ۱۸ درصدی را نشان می‌دهد، همچنین بر اساس سند دانش‌بنیان امنیت غذایی، این رقم باید تا مدتی بعد از پایان برنامه به ۵۱ میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند، برای دستیابی به این هدف که از محصولات پرمصرف آبی همچون برنج و گندم به محصولاتی با نیاز آبی کمتر و ارزش افزوده بالاتر، همچون حبوبات و گیاهان دارویی، با ظرفیت منابع آبی هر منطقه و مشارکت کشاورزان در مدیریت طرح‌ها، که این امر می‌تواند به تخصیص بهینه منابع منجر شود.
چالش‌های پیش‌رو و انتقادات
عده‌ای از کارشناسان به ناکارآمدی سیاست‌های گذشته در حوزه آب کشاورزی اشاره می‌کنند، به‌عنوان مثال در برنامه‌های پیشین، احداث بعضی سدها و شبکه‌های آبیاری نیمه‌تمام باقی مانده‌اند و بهره‌برداری صحیح از آن‌ها صورت نگرفته است، همچنین مقاومت برخی گروه‌های کشاورز در برابر تغییر الگوی کشت و وابستگی آن‌ها به یارانه‌های آب و برق، مانع جدی بر سر راه اجرایی شدن برنامه است، علاوه‌بر این کمبود بودجه و نیاز به سرمایه‌گذاری گسترده در فناوری‌های نوین آبیاری نیز از دیگر چالش‌های این برنامه به‌شمار می‌رود.
چارچوب حقوقی و حمایت‌های دولت
برنامه هفتم با ارائه چارچوب حقوقی جامع، تلاش کرده است موانع اجرایی را کاهش دهد. برای مثال، ماده ۴۰ این قانون، معافیت‌های مالیاتی برای فعالیت‌های مرتبط با بهبود بهره‌وری آب را در نظر گرفته است و دولت موظف شده است طی شش ماه از تصویب قانون، دستورالعمل‌های اجرایی لازم را برای پیاده‌سازی بندهای مرتبط با آب تدوین کند. این اقدامات نشان‌دهنده جدیت دولت در پیگیری اهداف برنامه است، در این راستا لازم است همکاری و هماهنگی بیشتری بین نهادها و ارگان‌های دولتی به‌وجود آید تا تلاش‌ها به‌صورت مؤثرتری جمع‌آوری شوند و نتایج بهتری کسب شود.
جایگاه برنامه هفتم در مسیر توسعه پایدار
برنامه هفتم توسعه ایران با تأکید بر توسعه پایدار، آب را به‌عنوان یک عنصر کلیدی برای امنیت غذایی و اقتصادی کشور مطرح می‌کند. کاهش مصرف آب کشاورزی نه‌تنها به حفظ منابع آبی کمک می‌کند، بلکه با کاهش واردات غلات و افزایش تولید محصولات با ارزش، به بهبود تراز تجاری نیز منجر خواهد شد. به‌طور ویژه، این برنامه به دنبال ایجاد تعادل بین نیازهای کشاورزی و نیازهای شرب است و سعی در کاهش تعارضات منطقه‌ای بر سر منابع آب دارد.
اهمیت آموزش و توانمندسازی کشاورزان
آموزش و توانمندسازی کشاورزان به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های کلیدی در اجرای موفقیت‌آمیز برنامه هفتم، می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی داشته باشد. برگزاری کارگاه‌های آموزشی و سمینارهای تخصصی در زمینه استفاده بهینه از آب و تکنولوژی‌های نوین، نیاز است تا کشاورزان اطلاعات لازم را برای تغییر رفتارهای زراعی خود کسب کنند و به‌طور مؤثری در راستای اهداف برنامه هفتم حرکت کند.
به گزارش پردیسان آنلاین، برنامه هفتم توسعه ایران با رویکردی جامع به مسائل آب کشاورزی پرداخته و با تعیین اهداف کمی، ارائه راهکارهای عملیاتی و تأکید بر مشارکت بخش‌های مختلف، گامی مهم در راستای اصلاح ساختار مصرف آب برداشته است، با این حال موفقیت این برنامه وابسته به هماهنگی بین نهادهای دولتی، افزایش آگاهی و توانمندی کشاورزان و تخصیص منابع مالی کافی است، در غیر این صورت این برنامه ممکن است به سرنوشت برخی برنامه‌های پیشین مبتلا شود و نتواند به اهداف تعیین‌شده دست پیدا کند.
