به گزارش پردیسان آنلاین، بازگشایی زاینده‌رود در آغاز بهار به زمین‌های کشاورزی کشاورزان شرق استان اصفهان جان دوباره‌ای داده است. از سیزدهم فروردین خروجی آب سد زاینده‌رود و برای کشت دوم پاییزه کشاورزان شرق استان اصفهان رهاسازی شد تا کشت غله در مزارع پایین‌دست به ثمر نشیند.
به گفته کشاورزان ۳۸ هزار خانوار در شرق اصفهان با کشاورزی ارتزاق می‌کنند. در آذر ۱۴۰۳ یک نوبت آب برای کشاورزان غرب و شرق اصفهان و به مدت ۱۲ روز برای کشت غلات رهاسازی شد و ۲۰ هزار هکتار از اراضی شرق اصفهان پاییز سال گذشته زیر کشت گندم، جو رفت. بهار امسال نیز از ۱۰۰ هزار هکتار وسعت زمین‌های کشاورزی شرق اصفهان امسال تنها ۳۰ درصد زیر کشت غله رفته است.
مهرداد محلوجی؛ رئیس بخش علوم زراعی مرکز تحقیقات استان اصفهان در این گفت‌وگو از محصولات قابل کشت در مزارع شرق اصفهان و ظرفیت‌های جریان زندگی در زاینده‌رود برای خودکفایی در تولید این محصولات سخن می‌گوید. متن کامل این مصاحبه را در ادامه می‌خوانید:
پردیسان آنلاین: چه محصولاتی که در شرق اصفهان کشت می‌شود و اهمیت کشاورزی در این منطقه برای تأمین امنیت غذایی چقدر است؟
محلوجی: کشت محصولات کشاورزی در استان اصفهان سطح گسترده دارد و در شرق اصفهان به دلیل اینکه رودخانه در مسیر خود چند بار آب را بازچرخانی می‌کند، شوری آب بیشتر است زیرا آب در زمین‌های زراعی غرب و منطقه مرکزی استان استفاده می‌شود و هنگامی که به سمت شرق می‌رود، شوری و ای‌سی آب بالا می‌رود. این آب در انتهای مزارع به زه‌کش‌هایی فرستاده می‌شود که آب زه‌کش ها به رودخانه اضافه می‌شود و یا در زه‌کش باقی می‌ماند. در زمانی که آب جاری باشد، از یک سو آب به مزرعه رسیده و استفاده می‌شود و تا زمانی که روی زمین و پای گیاه زراعی است، آب از زیر زمین دوباره از زه‌کش‌ها خارج می‌شود و در نهایت به رودخانه می‌آید چون شیب در منطقه به این شکل است که آب دوباره به رودخانه اضافه می‌شود و جلو می‌رود تا دوباره به سمت باغات می‌رسد بنابراین هرچه سه سمت شرق اصفهان و پایین‌دست حرکت کنیم، شوری آب بیشتر می‌شود.
خاک منطقه شرق شور است و آب نیز به آن اضافه می‌شود زیرا ای‌سی آب در منطقه غرب استان بسیار کم و آب شیرین است اما در منطقه شرق آب و خاک شور است و باید باید محصولات متحمل به شوری کشت شود. از جمله محصولات متحمل به شوری که بتواند شوری آب و خاک را تحمل کند شامل چغندرقند پنبه، جو و گلرنگ هستند. چغندر قند محصولی است که از نظر اساتید دانشگاهی جزو گیاهان صنعتی به شمار می‌آید چون در روند تولید شکر از آن استفاده می‌شود به همین دلیل یک محصول صنعتی است.
پنبه نیز یک گیاه صنعتی است زیرا از برگ تا محصول آن در خوراک و صنایع استفاده می‌شود. گیاه جو جزو غلات و گلرنگ در دسته گیاهان روغنی به شمار می‌آید به این ترتیب تنوع گیاهان صنعتی و غله‌ای که در شرق کشت می‌شود زیاد است البته در این منطقه گندم نیز تولید می‌شود.
همه این ارقام شامل گندم و جو که جزو غلات هستند و گیاه روغنی و صنعتی به نام پنبه همچنین چغندرقند، تحمل به شوری بالایی دارند و می‌توانند در شرق اصفهان کشت شوند. این موضوع از آن نظر دارای اهمیت است که در استان اصفهان سالیانه نزدیک به ۱۰۰ هزار هکتار کشت غلات انجام می‌شود که از این مقدار بسته به شرایط حدود ۲۰ هزار هکتار سهم کشت گندم و جو متحمل به شوری است که این مشکل بیشتر در شرق استان دیده می‌شود بنابراین حدود ۲۰ هزار هکتار از کشت غلات استان در اراضی شور که بیشتر در شرق قرار دارند انجام می‌شود گرچه در منطقه جنوب شرق نیز مساحتی از اراضی شور وجود دارد.
به این ترتیب در زمین‌های شرق اصفهان می‌توانیم گندم و جو کشت کنیم که تحمل به شوری جو برای کشت در این مزارع بیشتر است که قیمت گندم تضمینی و از سوی دولت اعلام می‌شود که قیمت خرید تضمینی گندم تا آخر اسفند سال ۴۰۳ به ۱۷ هزار و ۵۰۰ تومان می‌رسید در حالی که اکنون گندم در ۴۰۴ حدود ۲۰ هزار و ۵۰۰ تومان تعیین شده است و کشاورز می‌داند محصول گندم به قیمت ۲۰ هزار و ۵۰۰ تومان فروخته می‌شود اما جو قیمت تضمینی ندارد زیرا قیمت جو توافقی است که در هر استانی متفاوت است به همین دلیل کشاورزان مایل نیستند در کشت جاری ۱۴۰۴ این محصول را بکارند.
پردیسان آنلاین: قیمت خرید جو در استان اصفهان چقدر است؟
محلوجی: با توجه به اینکه در کارگروه سازمان جهاد کشاورزی که عضو هستم، قیمت تضمینی جو ۱۲ هزار و ۵۰۰ تومان است اما پس از آنکه دولت مقداری جو از روسیه و اوکراین به کشور وارد کرد و قیمت ارقام وارداتی نیز هشت تا ۹ هزار تومان است، دامداری‌هایی که به جو برای تغذیه دام‌های خود نیاز دارند به جای اینکه جو داخلی را به قیمت ۱۲ هزار و ۵۰۰ تومان خریداری کنند از جو وارداتی به قیمت هشت هزار تومان استفاده می‌کنند چون نیاز آنها عمده است و این باعث شد که کشت جو از رونق بیفتد به همین دلیل سطح زیر کشت جو امسال از آبان و آذر سال گذشته تا ۱۴۰۴ بسیار کاهش پیدا کرده است.
آمار ۲۰ ساله نشان می‌دهد ۱۰۰ هزار هکتار کشت گندم و جو در استان وجود دارد که در صورت تعیین قیمت خرید تضمینی مناسب مثل دو سال پیش که قیمت جو از گندم بیشتر شد، این عدد به ۶۰ هزار هکتار جو و ۴۰ هزار هکتار گندم تغییر پیدا می‌کند.
پردیسان آنلاین: امسال سطح زیر کشت جو چقدر کاهش پیدا کرده و سهم گندم چه میزان است؟
محلوجی: آمار دقیق سطح زیرکشت سال جاری در اختیار سازمان جهاد کشاورزی است چون ممکن است آمار سامانه کشاورزان دقیق نباشد زیرا کشاورزان برای دریافت کود این رقم را اعلام می‌کنند که ممکن است برای دریافت کود بیشتر سطح زیرکشت را بالاتر اعلام کنند اما از میزان تقاضا برای خرید بذر متوجه می‌شویم که سطح زیر کشت جو به میزان زیادی افت کرده است به این دلیل که پنج شرکت تولید بذر در استان اصفهان وجود دارد و میزان زیادی از بذرهایی تولیدی آنها بدون خریدار مانده است.
پردیسان آنلاین: کاهش سطح زیر کشت جو به دلیل واردات است یا کشت نشدن محصول؟
محلوجی: به دلیل کشت نشدن محصول است، زیرا کشاورزانی که جو کشت می‌کنند دیدند که در سال ۱۴۰۳ دولت از روسیه جو را به قیمت هشت ۹ هزار تومان وارد کرد در حالی که گندم ۱۷ هزار و ۵۰۰ بود، به همین کشاورزان امسال تصمیم گرفتند سطح زیرکشت گندم را نسبت به جو افزایش دهند و به نظر می‌رسد که حدود ۵۵ هزار تا ۶۰ هزار هکتار سطح زیرکشت گندم و بین ۲۰ تا ۳۵ هزار هکتار جو داشته باشیم زیرا رقم کلی ۱۰۰ هزار هکتار ثابت است اما ترکیب کشت با هم فرق می‌کند. در شرق استان می‌توانیم گندم و جو متحمل به شوری کشت کنیم که برخی از ارقام تحمل به شوری بالاتری دارند.
پردیسان آنلاین: ارقام بذرهای مقاوم به شوری نیز برای استفاده کشاورزان رونمایی شده است؟
محلوجی: از جمله ارقام متحمل به شوری جویی به نام طبس است که می‌توان آن را در اراضی شور نیز کشت کرد و سطح زیرکشت شرق اصفهان را به آن اختصاص داد. به طور کلی اراضی شرق باید به محصولات متحمل به شوری یعنی گندم و جو اختصاص پیدا کند البته تحمل به شوری جو نسبت به گندم بالاتر است، علاوه بر این برخی از ارقامی که پس از انجام کار تحقیقاتی میزان تحمل به شوری آنها نسبت به عرف گیاه بالاتر است نیز برای این منطقه مناسب است از جمله جو طبس یا گلشن که در سال‌های گذشته به کشاورزان معرفی کردیم یا جو رودشت که تحمل به شوری بالاتری دارد، کشت غلات جو و گندم به ویژه ارقام و واریته‌های متحمل به شوری آنها در شرق استان مناسب است.
سطح کلی زیر کشت در منطقه شرق حدود ۱۰۰ هزار هکتار است که در حدود ۲۰ هزار هکتار آن ارقام متحمل به شوری کشت می‌شود که به طور معمول در شرق استان انجام می‌شود. گیاه بعدی که مناسب برای کشت در پایین‌دست معرفی شده، پنبه است که ارقام متحمل به شوری آن از جمله رقم شایان به کشاورزان معرفی شده و سطح زیر کشت پنبه در شرق به حدود ۵۰۰ هکتار می‌رسد.
گیاه دیگری که مناسب منطقه شور بوده، گلرنگ است که سطح زیر کشت همچنین تنوع بالایی از نظر تاریخ کاشت در استان اصفهان دارد یعنی می‌توانیم یک کشت پاییزه گلرنگ یا بهاره اول انجام دهیم بدهیم که به عنوان مثال در اسفند صورت می‌گیرد یا کشت بهاره دوم را از فروردین و اوایل اردیبهشت انجام دهیم همچنین این کشت در تابستان نیز قابل اجرا خواهد بود.
پردیسان آنلاین: درباره گلرنگ بیشتر توضیح دهید.
محلوجی: قیمت گل آن در سال ۱۴۰۳ حدود ۵۰۰ هزار تومان بود که حتی به خارج از کشور صادر می‌شود اما به طور کلی سطح زیر کشت گلرنگ در استان اصفهان به حدود دو هزار هکتار می‌رسد که چون متحمل به شوری است در شرق اصفهان جایگاه مناسبی پیدا کرده و در غرب استان این گیاه کاشته نمی‌شود چون تحمل به شوری بالایی دارد و بیشتر مناسب شرق است. از دانه گلرنگ می‌توانیم برای تهیه روغن استفاده کنیم یا برخی از کشاورزان دانه‌ها را به عنوان غذای پرنده به کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌فرستند.
گل آن هم طعم دهنده غذا است به دلیل اینکه ماده رنگی کارتامین دارد، به عنوان رنگ غذا یا رنگ دهنده در صنایع ریسندگی استفاده می‌شود از روغن این دانه برای تهیه مواد جلا دهنده و رنگ‌های صنعتی استفاده می‌شود همچنین از دانه در کارخانه‌های روغن‌کشی یا به عنوان غذای پرنده می‌توانیم استفاده کنیم. این محصول تنوع تاریح کاشت دارد، گیاه روغنی مناسبی است که تحمل به شوری بالایی دارد و به نظر می‌رسد که امسال سطح زیرکشت گلرنگ در ایران به چهار هزار هکتار می‌رسد که دو هزار هکتار آن در استان اصفهان قرار دارد و این نشان می‌دهد که استان اصفهان در رتبه نخست کشور را در تولید گلرنگ قرار می‌گیرد.
گیاه دیگری که مناسب کشت در زمین‌های شور شرق اصفهان بوده، چغندرقند است اما با توجه به اینکه سن بسیاری از کشاورزان این منطقه بالا رفته و تطبیق نتایج تحقیقات در مزرعه نیز زمان‌بر است، به روال گذشته معتقدند که چغندرقند را باید در اسفند بکارند و آبان و آذر محصول را برداشت کنند، یعنی بین ۹ تا ۱۰ ماه محصول در زمین باشد در حالی که با وضعیت کنونی آب و مشکلاتی که برای آبیاری وجود دارد، بسیاری از کشاورزان مایل به کاشت این گیاه نیستند و از سوی دیگر این گیاه به دلیل تحمل به شوری بالا در این منطقه قابل کشت است راهکار این است که کارخانه‌های قند کشت مشارکتی یا قراردادی انجام دهند. ارقام پاییزه چغندرقند در شهرستان اردستان کشت می‌شود اما ممکن است کشاورزان قدیمی با ویژگی‌های ارقام جدید آشنا نباشند که از ابتدای پاییز قابل کشت و در اواخر شهریور یا مهر، خرداد و تیر قابل برداشت است.
ارقام قدیمی را کشاورزان در اسفند کشت و آذر برداشت می‌کردند و در طول ۱۰ ماه این محصول نیاز به آبیاری داشت در حالی که ممکن بود در برخی از ماه‌ها بارندگی مناسب نباشد و تولید چغندرقند وابسته به استفاده از آب رودخانه و چاه بود اما ارقام پاییزه چغندرقند در ابتدای پاییز کشت اواخر بهار و ابتدای تابستان برداشت می‌شوند به این ترتیب اگر مقداری آب در بستر رودخانه جاری باشد می‌توان زمین‌های شرق را زیرکشت این محصول برد که درآمد مناسبی برای کشاورزان دارد زیرا قیمت شکر در بازار افزایش پیدا کرده است.
به کشاورزان توصیه می‌کنیم که در مناطق شرق اصفهان چغندرقند پاییزه کشت شود علاوه بر این محصول، گندم، جو و گلرنگ پاییزه گلرنگ مناسب کشت در این منطقه است. باید به این موضوع توجه کنیم که کشت در هر منطقه باید تناوب باشد تا مشکلات زیست محیطی و کنترل علف‌های هرز نیز برطرف شوند. پنبه یک گیاه بهاره تابستانه است که در تناوب با این گیاهان مناسب است، تحمل به شوری زیادی دارد و قیمت آن در بازار مناسب است.
پردیسان آنلاین: آیا در شرق اصفهان بجز محصولاتی که اشاره کردید، برنج هم کشت می‌شود؟
محلوجی: خیر، برنج یک گیاه حساس به شوری است که در این منطقه قابل کشت نیست.
پردیسان آنلاین: چقدر از اراضی شرق زیر کشت امسال زیر کشت رفته است؟
محلوجی: حدود ۵۰۰ تا هزار هکتار چغندرقند، حدود ۲۰ هزار هکتار گندم و جو، دو هزار هکتار نیز گلرنگ کشت می‌شود که این گیاهان متحمل به شوری هستند البته در کنار آن سبزیجاتی مانند شوید نیز در حال کشت است که سطح گسترده‌ای را شامل می‌شود چون تحمل به شوری بالایی دارد و بعد با دستگاه‌هایی خشک و آماده صادرات می‌شود.
گلرنگ یک گیاه مناسب برای کشت در این منطقه است زیرا از دانه آن برای تهیه روغن گل برای مواد غذایی داخلی و صادراتی استفاده می‌شود به همین دلیل سال گذشته با اتاق بازرگانی رایزنی کردیم و قرار شد کارگاه‌های آموزشی در این زمینه برای کشاورزان و صادرکنندگان برگزار شود اما این کار پس از مدتی رها شد.
پردیسان آنلاین: برگزاری دوره‌های آموزشی برای تشویق کشاورزان به کشت جایگزین چه تأثیری داشته است؟
محلوجی: در سیستم تحقیقات یکی دو مزرعه داریم که گیاهان در آن کشت شده و با همکاری سازمان جهاد کشاورزی از کشاورزان دعوت می‌کنیم زمانی که گیاه در بهترین حالت خود در مزرعه است، از این مزارع بازدید کنند به عنوان مثال هنگامی که گلرنگ روی گل رفته به کشاورز معرفی می‌شود همچنین ارقام جدید گندم و جو که با آب و خاک شور پررورش پیدا می‌کنند، این کار به کشاورزان برای دسترسی به داده‌های جدید کمک می‌کند.
هفته انتقال یافته‌ها نیز برگزار می‌کنیم که معمولاً زمان آن قبل از کشت است، در استان اصفهان که در آبان و آذر کشت گندم و جو انجام می‌شود در اواخر مهر و اوایل آبان هفته انتقال یافته‌ها برگزار می‌کنیم که در مراکز آموزشی برگزار می‌شود یا کارهای دامی که کشاورزان را با نمونه گیاهانی مثل جو طبس آشنا می‌کنیم.
اقداماتی مانند روز مزرعه و هفته انتقال داده‌ها برای معرفی نتایج کارهای تحقیقاتی انجام می‌شوند همچنین همکاران ما در سمینارها و کنگره‌ها مقالاتی ارائه می‌دهند که قرار بود در اواخر اسفند نیز همایش گندم از مزرعه تا سفره در دانشگاه اصفهان برگزار شود اما به دلایل مشکلات انرژی به اواخر فروردین عقب افتاد. در کنار گیاهانی که برای کشت در منطقه شرق معرفی شدند، یک بحث تأمین علوفه نیز داریم با توجه به اینکه اصفهان در رتبه اول یا دوم تولید شیر در بین استان‌ها قرار می‌گیرد و تولید شیر نیازمند تأمین علوفه برای دام است. به طور معمول علوفه دام از ذرت و ارقام مختلف جو از جمله خصیل جو تأمین می‌شود.
برخی از ارقام جو مناسب تولید علوفه هستند که در پاییز کشت می‌کنیم. در اصفهان بین پانزدهم تا بیستم اردیبهشت این گیاه برداشت می‌شود که هنوز سبز است اما کشاورزان آن را به عنوان علوفه دامداران تولید می‌کنند. این ارقام جو ظرفیت تولید علوفه بسیار خوبی دارند به ویژه در مقایسه با ذرت علوفه‌ای که یک گیاه حساس به شوری است و در استان اصفهان در خرداد کاشته و مهر برداشت می‌شود، در تمام این دوره نیز متکی به آب رودخانه و چاه است زیرا به آب مناسب نیاز دارد و در نهایت از این ذرت حدود ۷۰ تن علوفه برداشت می‌کنند بنابراین ذرت علوفه‌ای یک محصول پرآب‌بر است در حالی که ارقام جدید جو از جمله خصیل شرایط بهتری دارد و در دو سه سال اخیر سطح زیر کشت آن نزدیک به ۱۰ هزار هکتار در استان اصفهان رسیده است.
پردیسان آنلاین: یعنی سطح زیرکشت جو علوفه‌ای در حال افزایش است؟
محلوجی: در سال‌های گذشته این محصول اصلاً کشت نمی‌شد یا سطح زیرکشت آن بسیار کم بود زیرا ارقام جدیدی که مناسب تأمین علوفه دام باشند معرفی نشده بود اما با معرفی این ارقام پرظرفیت، بسته به منطقه بین ۳۰ تا ۵۵ تن در هکتار می‌توان علوفه از آنها برداشت کرد. در صورتی که ۵۰ تن علوفه از جو و ۷۰ تن از ذرت برداشت کنیم، یک مقایسه اقتصادی نشان می‌دهد که جو با سه هزار متر مکعب آب همراه با یکی دو نوبت آب شور تولید علوفه مناسبی دارد و در ازای میزان آب مصرفی، بهره‌وری آب آن بسیار زیاد است تا جایی که در تولید جو خصیل هزار متر مکعب آب مصرف و به ازای یک متر مکعب آب بین ۳۰ تا ۵۰ تن برداشت می‌شود یعنی به ازای یک متر مکعب آب ۱۰ کیلو علوفه تولید می‌شود، این عدد در ذرت بین ۵۰ تا ۷۰ تن است. مصرف آب ذرت بستگی به نوع روش آبیاری دارد در آبیاری تیپ هفت هشت هزار متر مکعب و در صورت آبیاری غرقابی بین ۱۰ تا ۱۲ هزار متر مکعب مصرف می‌کند.
اگر این عددها را کنار هم بگذاریم می‌بینیم که به ازای یک متر مکعب آب در ذرت چهار پنج کیلو علوفه تولید می‌شود در حالی که ذرت به آب شیرین در تابستان نیاز دارد همچنین جو به سه هزار متر مکعب آب در زمستان نیاز دارد و بقیه کشت با بارندگی انجام می‌شود. اکنون که آب در رودخانه باز شده است کشاورز منطقه شرق می‌توانند یک آب از رودخانه به مزارع بدهند، یک نوبت آبیاری و از بارش بهاری نیز استفاده کنند به این ترتیب علوفه کم‌آب‌بری تولید می‌شود که در شرایط اقلیمی ایران به ویژه اصفهان محصول مناسبی است.
پردیسان آنلاین: بذر این گیاهان در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد؟
محلوجی: بله، مرکز تحقیقات موظف به انجام کار تحقیقاتی است که پس از مشخص شدن ارقام هسته اولیه مناسب تولید علوفه و گیاهان دیگر، بذر را تکثیر کرده و پرورش یک و دو را تولید می‌کند، پرورش سه و مادری به شرکت‌های بذری واگذار می‌شود که آن‌را تکثیر کنند و به کشاورزان بدهند.
