باغ‌های ایرانی به‌عنوان یکی از نمادهای معماری و هنر اصیل ایران، همواره جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و تاریخ این مرز و بوم داشته‌اند. با توجه به اهمیت حفظ و احیای این میراث ارزشمند، شهرداری قم اقدام به احداث یک باغ ایرانی نموده است تا علاوه بر ایجاد فضایی زیبا و آرامش‌بخش برای شهروندان، گامی در جهت احیای هنر و معماری اصیل ایرانی برداشته باشد.
به گزارش پردیسان آنلاین؛ شهر قم، به عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای مذهبی ایران، در طول تاریخ از نظر فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی همواره مورد توجه بوده است. این شهر نه تنها به دلیل وجود حرم حضرت معصومه (س) و مراکز علمی و دینی، بلکه به دلیل طبیعت و باغ‌های سرسبزش نیز شناخته می‌شد. در سالیان گذشته، قم دارای باغ‌های فراوانی بود که نه تنها به زیبایی شهر کمک می‌کردند، بلکه نقش مهمی در تعدیل آب و هوا و تأمین منابع طبیعی داشتند. اما متأسفانه در دهه‌های اخیر، بسیاری از این باغ‌ها تخریب شده و تغییر کاربری داده‌اند. این موضوع نه تنها بر محیط زیست شهر تأثیر منفی گذاشته، بلکه چالش‌های اجتماعی و اقتصادی متعددی را نیز به همراه داشته است.
قم در سالیان گذشته با وجود آب و هوای خشک و کویری قم، به برکت رودخانۀ گذرنده از این شهر با نام تاریخی گلفشان، از این شهر با صفت باغ‌شهر یاد می‌شود. این باغ‌ها که وصف آنها در کتابچه‌های قاجاری آمده است تا این اواخر حیات داشتند و هوای شهر را در کنار مزارع تلطیف و مطبوع می‌کرند. متاسفانه در چند دهۀ اخیر تمامی این باغ‌ها به جز اندکی نابود شده اند. عکسهای هوایی سال‌های ۱۳۳۴ به بعد وضعیت و نابودی تدریجی آنها را به‌خوبی نشان می‌دهد.
تخریب و تغییر کاربری باغ‌های قم دلایل متعددی دارد که مهم‌ترین آن ها می توان به رشد جمعیت و گسترش شهرنشینی،کمبود منابع آب، کمبود منابع آب ، سودجویی اقتصادی اشاره کرد.
تخریب باغ‌های قم پیامدهای منفی متعددی به همراه داشته است که مهم‌ترین آنها تخریب محیط زیست،کاهش کیفیت زندگی،کاهش کیفیت زندگی،تشدید بحران آب نام برد.
باغ‌های هزار ساله قمی که از بین رفتند
باغ فین کاشان نزدیک‌ترین چهارباغ ایرانی به قم بوده است. در قم باغ‌های زیادی مانند باغ سالاریه ،باغ نارنجستان، باغ غیاث آباد، حاج عسکرخان، سیدون، باغ کرباسی، گنبد سبز، باغ دلگشا و ناظم آباد بوده است که همگی از بین رفته‌اند.
باغ سالاریه میراث سبز قم
یکی از نمادهای تاریخی و طبیعی شهر، باغ سالاریه است که در گذشته به عنوان یکی از باغ‌های سرسبز و زیبای قم شناخته می‌شد. این باغ که امروزه به یک دانشگاه واگذار شده است، نمونه‌ای از تغییر کاربری فضاهای سبز شهری است.
باغ سالاریه یکی از باغ‌های قدیمی و معروف قم بود که در دوران قاجار احداث شد. این باغ به دلیل طراحی زیبا، درختان سرسبز و فضای دلنشین، به عنوان یکی از مکان‌های تفریحی و استراحتی مورد توجه ساکنان شهر و مسافران قرار داشت. بر اساس متون تاریخی سابقه تاریخی باغ سالاریه حداقل به یک هزار و صد سال می رسد ولی متاُسفانه تنها یک عکس از کوشک زیبای باغ سالاریه در آن سال‌ها (اوایل دهه سی شمسی) موجود است که آن را نیز یک جهانگرد اروپایی (آلمانی) گرفته است.
حاج میرزا حسین و سیدمحمدباقر متولی باشی فضای سبز زیادی را در این باغ ایجاد کردند و استخر ذخیره آب و آب انبار برای آن ساخته و دور آن را چینه کشی کردند و هم چنین عمارت بسیار عالی را که لازمه باغ ایرانی بوده است در آن ساختند.
در سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۵ مقدار تقریبی باغ شصت هکتار بوده است و بخشی از آن از بین رفته و بخشی نیز فروخته شده است و از سال ۱۳۸۵ حدود دوازده هکتار از کل این باغ باقی مانده و بقیه نیز موجودیت خاصی ندارد.
برای جلوگیری از تخریب بیشتر این فضاها، نیاز به همکاری دولت، شهرداری و مردم است تا با اتخاذ راهکارهای مناسب، باغ‌های باقی‌مانده حفظ شده و در صورت امکان، باغ‌های تخریب‌شده احیا شوند. تنها در این صورت می‌توان امیدوار بود که شهر قم بتواند تعادل بین توسعه شهری و حفظ محیط زیست را برقرار کند.
تعریف باغ ایرانی
باغی که در آن آب جاری باشد و بنایی به عنوان کوشک در انتهای آن قرار بگیرد و چهار طرف آن را درختان میوه و سایه‌دار محصور کرده باشد، باغ ایرانی محسوب می‌شود. چهارباغ نیز باید در چهارطرف آن درختکاری شده باشد که نمونه آن باغ همایون و باغ ارم شیراز است.باغ‌های ایرانی با پیدایش قنات پیوند خورده‌اند و اولین باغ‌های ایرانی در مسیر خروجی قنات‌های شکل گرفته‌اند.
ساخت باغ ایرانی جدید در قم
شهرداری قم در راستای توسعه فضاهای سبز و افزایش سرانه فضای سبز شهروندان، پروژه‌ای بزرگ و چشم‌نواز به نام “باغ ایرانی” را در محدوده کوه خضر نبی (ع) در حال اجرا دارد. این پروژه که با هدف ایجاد یک فضای تفریحی، فرهنگی و طبیعی طراحی شده است، قرار است به یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری و محیطی شهر قم تبدیل شود.
باغ ایرانی در دامنه‌های کوه خضر نبی (ع) واقع شده است. این منطقه به دلیل داشتن چشم‌اندازهای طبیعی زیبا و هوای پاک، یکی از مناطق مناسب برای توسعه فضاهای سبز و تفریحی محسوب می‌شود. طراحی این باغ با الهام از معماری اصیل ایرانی و با حفظ هویت فرهنگی و تاریخی ایران انجام شده است. در این باغ، المان‌هایی مانند آبنماهای سنتی، راه‌های پیاده‌روی سنگ‌فرش شده، فضای سبز وسیع و گل‌کاری‌های متنوع در نظر گرفته شده است.
هم‌اکنون ساخت این پروژه در حال انجام است و پیش‌بینی می‌شود که در آینده‌ای نزدیک، بخش‌هایی از آن به بهره‌برداری برسد. شهرداری قم تلاش می‌کند تا با رعایت استانداردهای زیست‌محیطی و معماری، این باغ را به عنوان نمادی از زیبایی و اصالت ایرانی به شهروندان و گردشگران معرفی کند.
شهروندان قمی منتظر ساخت باغ ایرانی
خانم حسنی از ساکنان محله بنیاد می گوید: شهرداری قم در سال های احیر فضاهای سبز مناسبی ایجاد کرده است و از وقتی شنیدم شهرداری قم در حال ساخت یک باغ ایرانی است، خیلی خوشحال شدم. به‌خصوص فضایی که با فرهنگ و هنر ایرانی هماهنگ باشد. این باغ می‌تواند محلی برای تفریح خانواده‌ها و همچنین آموزش کودکان درباره معماری و هنر ایرانی باشد. منتظر هستم تا هرچه سریع‌تر این پروژه به پایان برسد و از آن دیدن کنم.
علی ارشدی دانشجوی معماری نیز معنقد است: به عنوان یک دانشجوی معماری، ساخت باغ ایرانی در قم برای من بسیار جالب است. باغ‌های ایرانی نماد هنر و معماری اصیل ما هستند و ترکیب عناصری مانند آب، درختان و معماری در آنها بسیار چشم‌نواز است. امیدوارم شهرداری در طراحی و اجرای این پروژه دقت کافی را داشته باشد تا یک اثر ماندگار و ارزشمند خلق شود. این باغ می‌تواند به یک جاذبه گردشگری در قم تبدیل شود.
خانم علیزاده که در حال مشاهده بازی کودکان خود می باشد به خبرنگار ما می گوید: من به عنوان یک مادر، همیشه به دنبال مکان‌های امن و زیبا برای تفریح فرزندانم هستم. ساخت باغ ایرانی در قم ایده‌ای عالی است، چون هم فضای سبز دارد و هم می‌تواند فرهنگ ایرانی را به کودکان ما آموزش دهد. امیدوارم در این باغ امکاناتی برای کودکان نیز در نظر گرفته شود تا خانواده‌ها بتوانند ساعات خوشی را در آنجا سپری کنند.
احداث باغ ایرانی با آبشارهای خاص در بوستان خضر نبی قم
علیرضا اقبالیان مدیر منطقه ۴ شهرداری قم در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار پردیسان آنلاین از ساخت باغ ایرانی با آبشارهای خاص در انتهای بوستان خضر نبی خبر داد و اظهار کرد: در سال جاری ۳۰ میلیارد تومان بودجه برای توسعه و تکمیل بوستان خضر لحاظ شد تا فازهای نهایی آن اجرایی شود.
وی افزود: برای این بوستان ایمن‌سازی و احداث راه‌های دسترسی حد فاصل بلوار شهید آوینی تا شهدای گمنام مدنظر است.
مدیر منطقه ۴ شهرداری قم با اشاره به احداث باغ ایرانی به صورت برکه‌ای با مجموعه آبشارها در بوستان خضر، ادامه داد: از انتهای بوستان خضر به ابتدای بوستان که معبر شماره ۱.۱ خیابان ایثار است یک مسیر دسترسی تعبیه و معبر ۲۰ متری طراحی شده است.
اقبالیان اضافه کرد: بحث روشنایی ورودی بوستان خضر با بودجه دو میلیارد تومانی در حال انجام است تا این مسیر با روشنایی کامل به بهره‌برداری برسد و در اختیار مردم قرار گیرد.
وی با بیان اینکه مسیر خروجی این بوستان به بلوار آوینی توسط اداره طراحی حوزه معاونت عمرانی در حال طراحی است تا در اختیار مردم قرار گیرد، گفت: پارکینگ‌ها از دو طرف در اختیار مردم قرار خواهند گرفت تا مراحل تکمیلی بوستان به پایان برسد.
پیشرفت ۹۰ درصدی پروژه «باغ ایرانی» در قم
مدیر منطقه ۴ شهرداری قم از پیشرفت ۹۰ درصدی پروژه خبر داد و گفت: طی توافق‌هایی که بر اساس طرح تفصیلی در بخش آموزشی انجام می‌شود، کاربری‌های آموزشی جدا شده است و این اراضی تا جای ممکن واگذار نخواهد شد تا راهی برای احداث مدرسه از طریق دولت یا خیران ایجاد شود.
علیرضا اقبالیان اظهار کرد: پروژه باغ ایرانی پیشرفت ۹۰ درصدی دارد و تنها اتصال آن به معابر اطراف باقی مانده که اداره راه و شهرسازی بخشی از اراضی را به فنی‌وحرفه‌ای واگذار کرده است و نمی‌تواند به شهرداری بدهد.
وی افزود: ساکنان این منطقه نیز درخواست‌هایی از شهرداری داشتند و الزاماتی برای جلب رضایت آنها وجود داشت که در نهایت قرار شد این طرح تا محدوده اراضی واگذار شده به فنی‌وحرفه‌ای استان قم ادامه پیدا کند.
مدیر منطقه ۴ شهرداری قم افزود: بوستان خضر یکی از بوستان‌های بزرگ شهر قم بعد از بوستان علوی و به مساحت ۴۸ هکتار است.
