به گزارش پردیسان آنلاین، جمهوری اسلامی ایران با در نظر گرفتن موقعیت ژئوپلیتیک و راهبردی منطقه قفقاز، همواره به دنبال تحکیم روابط دوستانه و سازنده با کشورهای این منطقه بوده است. پیوندهای عمیق تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی میان ایران و همسایگان شمالی، بستری غنی برای توسعه همکاری‌های متقابل در عرصه‌های گوناگون فراهم آورده است. این رویکرد مبتنی بر احترام متقابل و منافع مشترک، زمینه را برای ایجاد یک فضای صلح‌آمیز و پر رونق در منطقه فراهم می‌سازد. در راستای این سیاست کلان، ایران برنامه‌های مدونی را برای گسترش تعاملات اقتصادی و فرهنگی با کشورهای قفقاز به اجرا درآورده است. در حوزه گردشگری، تلاش‌های گسترده‌ای برای جذب گردشگران از این کشورها صورت گرفته و با توجه به اظهارات وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک شاهد افزایش چشمگیر حضور گردشگران نوروزی از آسیای میانه و قفقاز در ایران باشیم. این تبادلات فرهنگی، نقش بسزایی در تعمیق دوستی‌ها و تقویت درک متقابل میان ملت‌ها ایفا می‌کند.
ایران با درک اهمیت ثبات و امنیت در منطقه قفقاز جنوبی، همواره نقش سازنده‌ای در حفظ صلح و آرامش ایفا نموده است. تاکید بر حفظ تمامیت ارضی کشورها و مخالفت با هرگونه مداخله خارجی، از اصول اساسی سیاست خارجی ایران در این منطقه بوده است. مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل نیز با اشاره به تجربیات ارزشمند ایران در منطقه، بر ایستادگی در برابر هرگونه طرحی که به امنیت و استقلال کشورهای قفقاز آسیب برساند، تاکید کرده‌اند.
با توجه به این تعاملات مثبت و سازنده، چشم‌انداز روابط ایران با کشورهای قفقاز جنوبی روشن و امیدبخش است. تلاش‌های مستمر برای گسترش همکاری‌ها در زمینه‌های گوناگون، از جمله اقتصادی، فرهنگی، انرژی و حمل و نقل، نویدبخش آینده‌ای سرشار از فرصت‌های مشترک و توسعه پایدار برای تمامی کشورهای منطقه است. با تکیه بر رویکردی مبتنی بر احترام متقابل، اعتماد و منافع مشترک، می‌توان به ایجاد یک قفقاز آباد و امن، به عنوان الگویی برای همکاری‌های منطقه‌ای دست یافت.
دیپلماسی هوشمند؛ کلید تقویت روابط ایران با همسایگان شمالی
احسان موحدیان، کارشناس مسائل قفقاز به خبرنگار پردیسان آنلاین گفت: روابط ایران با منطقه قفقاز، با توجه به موقعیت استراتژیک این منطقه و همسایگی با ایران، همواره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. تحولات پس از فروپاشی شوروی، جنگ‌های منطقه‌ای و ظهور بازیگران جدید، این روابط را پیچیده‌تر از گذشته کرده است. در این میان، درک صحیح از چالش‌ها و فرصت‌ها، تدوین سیاست‌های هوشمندانه و اتخاذ رویکردهای متناسب، می‌تواند نقش بسزایی در تأمین منافع ملی ایران ایفا کند.
وی افزود: در دهه‌های نخست پس از فروپاشی شوروی، ایران نتوانست از فرصت‌های موجود در منطقه قفقاز به نحو مطلوب بهره‌برداری کند. بی‌توجهی به اهمیت گرجستان، عدم تعامل جدی با ارمنستان و نگرش نادرست نسبت به آذربایجان، باعث شد تا بازیگران دیگری همچون ترکیه و اسرائیل با سرمایه‌گذاری، آموزش و نفوذ رسانه‌ای، جایگاه خود را در این منطقه تثبیت کنند. این در حالی بود که ایران به دلیل پیوندهای تاریخی، فرهنگی و مذهبی، از مزیت‌های نسبی قابل توجهی در قفقاز برخوردار بود.
کارشناس مسائل قفقاز با اشاره به چالش‌ها تصریح کرد: تحولات اخیر در منطقه قفقاز، به ویژه جنگ دوم قره‌باغ و تصرف این منطقه توسط آذربایجان، چالش‌های جدیدی را برای ایران ایجاد کرده است. قطع احتمالی مسیرهای ارتباطی ایران، حضور نیروهای تکفیری و گروه‌های تجزیه‌طلب در مرزها از جمله این چالش‌ها هستند.
موحدیان اضافه کرد: تبلیغات هویت‌سازانه که توسط برخی کشورها در حال انجام است، نیز تهدیدی جدی برای وحدت ملی ایران محسوب می‌شود. تلاش برای پیوند دادن آذری‌های ایران به ترکیه، ترویج اندیشه‌های پان‌ترکیستی و استفاده از عنوان «ملت» برای اقوام ایرانی، همگی با هدف تضعیف همگرایی ملی و ایجاد شکاف در جامعه ایران صورت می‌گیرد.
آینده روابط: سناریوها و رویکردها
وی خاطرنشان کرد: با توجه به شرایط کنونی، روابط ایران با کشورهای قفقاز در آینده می‌تواند سناریوهای مختلفی را تجربه کند: سناریوی تداوم وضع موجود در این سناریو، روابط ایران با گرجستان همچنان محدود خواهد بود، روابط با ارمنستان به عنوان یک شریک استراتژیک حفظ خواهد شد و روابط با آذربایجان با چالش‌ها و تنش‌هایی همراه خواهد بود.
کارشناس مسائل قفقاز افزود: سناریوی تعمیق همکاری با ارمنستان، در این سناریو، ایران و ارمنستان با درک تهدیدات مشترک، همکاری‌های خود را در زمینه‌های مختلف از جمله اقتصادی، امنیتی و نظامی، گسترش خواهند داد. این همکاری می‌تواند به تقویت جایگاه ایران در منطقه و مقابله با تهدیدات خارجی کمک کند.
موحدیان بیان کرد: سناریوی بهبود روابط با آذربایجان، در این سناریو، ایران با اتخاذ رویکردهای هوشمندانه و دیپلماسی فعال، تلاش خواهد کرد تا سوءتفاهم‌ها را برطرف کرده و روابط خود با آذربایجان را بهبود ببخشد. این کار مستلزم درک متقابل، احترام به منافع طرفین و پرهیز از هرگونه اقدامی است که به تنش‌ها دامن بزند.
ایجاد زیرساخت‌های حمل و نقل برای توسعه همکاری‌های اقتصادی
وی با اشاره به راهکارها برای رفع چالش‌ها تصریح کرد: برای دستیابی به یک سیاست خارجی موفق در قفقاز، ایران باید اقداماتی را در دستور کار قرار دهد همچون تدوین یک استراتژی جامع و مدون برای روابط با قفقاز با در نظر گرفتن منافع ملی، چالش‌ها و فرصت‌های موجود، ضروری است و یا تنوع‌بخشی به روابط ایران نباید تنها به یک کشور در منطقه قفقاز متکی باشد. تعامل فعال با گرجستان و ارمنستان، می‌تواند به ایجاد توازن و کاهش آسیب‌پذیری نیز کمک کند.
کارشناس مسائل قفقاز ادامه داد: تقویت پیوندهای فرهنگی از جمله: تقویت پیوندهای فرهنگی با کشورهای منطقه، از طریق تبادل دانشجو، برگزاری برنامه‌های فرهنگی و هنری و حمایت از رسانه‌های مستقل می‌تواند به افزایش شناخت و همدلی بین ملت‌ها کمک کند، همچنین تقویت رسانه‌های داخلی، حمایت از رسانه‌های فارسی‌زبان در خارج از کشور و ارائه روایت صحیح از تاریخ و فرهنگ ایران از جمله اقدامات برای تقویت روابط است، همچنین برای همکاری‌های اقتصادی باید توسعه همکاری‌های اقتصادی با کشورهای منطقه از طریق سرمایه‌گذاری مشترک، تسهیل تجارت و ایجاد زیرساخت‌های حمل و نقل در دستور کار قرار گیرد.
موحدیان خاطر نشان کرد: لازم به تاکید است که مناطق قره‌باغ، سیونیک و نخجوان از اهمیت استراتژیک ویژه‌ای برای ایران برخوردارند. ایران نباید اجازه دهد این مناطق به کانون بحران و تهدید برای امنیت ملی خود تبدیل شوند و با به‌کارگیری سیاست‌های هوشمندانه، استفاده از ابزارهای دیپلماسی و اقتصادی و توجه به منافع ملی ایران می‌تواند نقش سازنده‌ای در منطقه قفقاز ایفا کرده و به تأمین امنیت و ثبات این منطقه کمک کند.
به گزارش پردیسان آنلاین، با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک و راهبردی ایران در منطقه قفقاز و روابط تاریخی و فرهنگی عمیق با کشورهای این منطقه، تهدیدها و فرصت‌های پیش رو ایجاب می‌کند که ایران استراتژی‌های هوشمندانه‌ای را برای مدیریت این روابط تدوین کند. چالش‌هایی همچون تحولات اخیر در قره‌باغ و تأثیرات منفی ناشی از تبلیغات هویت‌سازانه می‌توانند به امنیت و تمامیت ارضی ایران آسیب بزنند. به همین دلیل، ضرورت دارد که ایران بر تقویت همکاری‌های اقتصادی، فرهنگی و امنیتی خود با همسایگان شمالی‌اش تأکید کند و با استفاده از دیپلماسی فعال، یک رویکرد متوازن و منعطف در برابر تغییرات گوناگون در این منطقه داشته باشد.
در این راستا، تقویت روابط با ارمنستان که به عنوان یک شریک استراتژیک شناخته می‌شود، می‌تواند به افزایش امنیت منطقه‌ای و کاهش تنش‌ها کمک کند. همچنین، بهبود روابط با آذربایجان، با درک مشترک و احترام به منافع دو طرف، می‌تواند به رفع سوءتفاهم‌ها و تقویت همگرایی فرهنگی و اقتصادی منجر شود. این تعاملات مثبت نه تنها به تقویت جایگاه ایران در قفقاز کمک خواهد کرد، بلکه برقراری ارتباطات بهتر میان کشورها به‌ویژه در زمینه‌های تجاری و امنیتی را نیز تسهیل خواهد کرد.
در نهایت، با توجه به اهمیت ویژه مناطق قره‌باغ، سیونیک و نخجوان برای امنیت ملی ایران، به‌کارگیری سیاست‌های هوشمندانه و استفاده از ابزارهای دیپلماسی و اقتصادی، بسیار حیاتی است. ایران باید از فرصت‌ها برای تقویت موقعیت خود استفاده کند و از تبدیل این مناطق به کانون بحران پیشگیری کند و با تلاش‌های مستمر برای گسترش همکاری‌های سازنده و درک نیازهای متقابل، آینده‌ای امیدبخش و سرشار از فرصت‌های مشترک برای ایران و کشورهای قفقاز متصور است.
