به گزارش پردیسان آنلاین، در آستانه ورود به دهه جدید توسعه شهری، مفهوم شهر هوشمند دیگر تنها واژه‌ای فانتزی یا شعار مدیریتی نیست؛ بلکه به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای بقا، رشد و پویایی شهرهای ایران تبدیل شده است، از خیابان‌های پرترافیک کلان‌شهرها گرفته تا محلات کوچک و تاریخی، همه‌چیز در حال دگرگونی است؛ دگرگونی‌ای که نه‌تنها زیرساخت‌ها را متحول می‌کند، بلکه نوع نگاه به زندگی شهری، ارتباطات انسانی، محیط‌زیست، اقتصاد، حمل‌ونقل، فرهنگ و حتی حکمرانی را نیز بازتعریف می‌کند.
در سال‌های اخیر، روند جهانی توسعه شهرهای هوشمند با سرعتی چشمگیر در حال گسترش است و ایران نیز از این موج جهانی عقب نمانده است و در بسیاری از شهرهای کشور، از جمله اصفهان، مشهد، تهران، شیراز و تبریز، طرح‌های گسترده‌ای در حوزه هوشمندسازی شهری آغاز شده‌اند که هرکدام به نوعی در مسیر تحول دیجیتال گام برمی‌دارند.
هوشمندسازی شهر تنها به معنای نصب چند حسگر یا اپلیکیشن نیست، بلکه تحولی فراگیر در مدل مدیریت شهری است که به مدد فناوری‌های نوین نظیر اینترنت اشیا (IoT)، داده‌های بزرگ (Big Data)، هوش مصنوعی (AI)، یادگیری ماشین و شبکه‌های ارتباطی نسل پنجم (5G) به واقعیتی ملموس تبدیل می‌شود.
شهر هوشمند در نگاه نوین، شهری است که در آن تمام اجزای زندگی از مدیریت ترافیک گرفته تا جمع‌آوری پسماند، از ارائه خدمات اجتماعی تا گردشگری، از زیرساخت‌های انرژی تا امنیت شهری در یک شبکه یکپارچه و هوشمند با یکدیگر در ارتباط هستند و این ارتباط نه تنها باعث افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها می‌شود، بلکه به ارتقای کیفیت زندگی شهروندان نیز منجر خواهد شد، برای مثال تصور کنید سامانه‌ای بتواند با تحلیل داده‌های ترافیکی در لحظه، مسیر بهینه حرکت خودروها را پیشنهاد دهد یا با پیش‌بینی میزان آلودگی هوا، سیاست‌های زیست‌محیطی لحظه‌ای تدوین شود؛ چنین آینده‌ای دیگر دور از دسترس نیست.
ایران با برخورداری از ظرفیت بالای نیروی انسانی متخصص، زیرساخت‌های ارتباطی گسترده و رشد سریع استارتاپ‌های فناورانه، در موقعیتی ممتاز برای جهش به سمت شهرهای هوشمند قرار دارد و سازمان‌های فناورانه شهرداری‌ها، از جمله سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری‌ها (فاوا)، نقش محوری در این مسیر ایفا می‌کنند.
با راه‌اندازی سامانه‌های یکپارچه خدمات شهری، اپلیکیشن‌های جامع شهروندی همچون اصفهان من، و توسعه سیستم‌های داده‌محور، زمینه‌ای فراهم شده تا تصمیم‌سازی‌های شهری بیش از گذشته علمی، شفاف و بر اساس مشارکت واقعی شهروندان انجام شود، اما آینده شهرهای هوشمند ایران تنها به فناوری وابسته نیست؛ بلکه به میزان آمادگی فرهنگی، اجتماعی و نهادی کشور برای پذیرش این تحول بستگی دارد.
شهر هوشمند بدون شهروند آگاه، مشارکت‌جو و مسئول‌پذیر معنا ندارد که در این میان، آموزش دیجیتال، فرهنگ‌سازی عمومی و ایجاد اعتماد اجتماعی نسبت به داده‌ها و فناوری‌های نوین از جمله ضروری‌ترین گام‌ها به شمار می‌آید و باید بپذیریم که آینده شهرها نه در دست مدیران تکنولوژی‌محور، بلکه در گرو همزیستی سازنده انسان و فناوری است؛ جایی که تکنولوژی در خدمت انسان باشد.
از منظر اقتصادی، شهرهای هوشمند ایران می‌توانند موتور محرک توسعه پایدار باشند و اتصال هوشمند میان کسب‌وکارها، شهروندان و نهادهای شهری، بستری برای رشد اقتصاد دیجیتال فراهم می‌آورد؛ اقتصادی که بر پایه داده و نوآوری شکل گرفته و می‌تواند فرصت‌های شغلی جدید، کاهش هزینه‌های عمومی و افزایش شفافیت مالی را به همراه داشته باشد که با استفاده از سامانه‌های هوشمند، امکان پایش لحظه‌ای منابع، کنترل هزینه‌های انرژی و حتی طراحی سیاست‌های اقتصادی مبتنی بر رفتار مصرفی شهروندان به وجود خواهد آمد.
در حوزه محیط‌زیست، هوشمندسازی می‌تواند ناجی شهرهای در معرض بحران زیست‌محیطی ایران باشد و از مدیریت هوشمند مصرف آب گرفته تا استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در روشنایی شهری و کنترل آلودگی هوا با داده‌های بلادرنگ، همه این اقدامات بخشی از چشم‌انداز آینده‌ای هستند که می‌تواند شهرها را از آلودگی، هدررفت منابع و ناکارآمدی مدیریتی نجات دهد.
از سوی دیگر، حکمرانی هوشمند یا Smart Governance به عنوان یکی از ارکان اساسی شهرهای آینده، نقش تعیین‌کننده‌ای در تحقق عدالت شهری دارد و با دیجیتالی شدن فرایندهای اداری، شفافیت در تصمیم‌گیری‌ها افزایش می‌یابد، فساد اداری کاهش پیدا می‌کند و ارتباط میان مردم و مدیران شهری مستقیم‌تر و بی‌واسطه‌تر می‌شود که در این الگو، داده‌ها به عنوان منبع قدرت و ابزار تصمیم‌سازی شناخته می‌شوند و سیاست‌گذاران می‌توانند با تحلیل هوشمند اطلاعات، پاسخ‌گوی نیازهای واقعی شهر باشند.
شهر هوشمند یک رویکرد بنیادین است
سعید فردانی، دستیار ویژه شهردار در امور هوشمندسازی و مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری اصفهان به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: در کشور، مفهوم هوشمندسازی در حال گذار از یک نام به یک رسم مشخص است و فضای دانشی آن به‌تدریج به عرصه اجرایی و عملیاتی وارد می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: هنر مدیران و کارشناسان شهری آن است که از ظرفیت‌های علمی استفاده کرده، دانش را به عمل تبدیل کنند و از بازخورد عمل برای بهبود دانش و توسعه مهارت بهره ببرند.
دستیار ویژه شهردار در امور هوشمندسازی و مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری اصفهان با اشاره به جایگاه ایران در حوزه هوش مصنوعی تاکید می‌کند: طبق آمار، رتبه ایران در زمینه دانش هوش مصنوعی حدود ۷۰ به بالا است، اما از نظر عملیاتی‌سازی و پیاده‌سازی، در رتبه ۱۷ جهانی قرار داریم که نشان می‌دهد در حوزه دانش رشد خوبی داشته‌ایم اما در زمینه اجرای عملی هنوز فاصله داریم.
فردانی می‌گوید: سیاست‌گذاران و مدیران در سه سطح ملی، استانی و محلی اکنون توجه ویژه‌ای به موضوع هوشمندسازی و استفاده از فناوری‌های تحول‌آفرین دارند و این موضوع به‌عنوان یکی از اولویت‌های کشور مطرح است.
وی با بیان اینکه یکی از اقدامات ملی مهم را طراحی الگوی ارزیابی بلوغ تحول دیجیتال و هوشمندسازی در مدیریت شهری است، خاطرنشان می‌کند: حدود یک سال است که در کمیسیون فاوا و شهر هوشمند کلان‌شهرهای ایران روی این الگو کار می‌کنیم تا شهرها بتوانند به‌صورت هماهنگ، هم‌افزا و هم‌سو حرکت کنند.
فردانی می‌گوید: اگر هوشمندسازی در سطح کشور و شهرها به‌صورت یکپارچه انجام نشود، ممکن است در آینده با چالش‌هایی روبه‌رو شویم؛ به‌عنوان مثال یکی از چالش‌های فعلی کشور، عدم هماهنگی کارت‌های شهروندی میان شهرهای مختلف است؛ کارت شهروندی اصفهان در تهران یا مشهد قابل استفاده نیست و هدف الگوی ملی این است که این ناهماهنگی‌ها رفع شود و نظام ارزیابی واحدی در سراسر کشور شکل گیرد.
وی با اشاره به نهایی‌شدن این الگو در جلسه آبان‌ماه کمیسیون فاوا اضافه می‌کند: قرار است ابعاد و شاخص‌های این مدل قطعی شود تا شهرها بتوانند طبق آن ارزیابی شوند و تجربیات خود را به اشتراک بگذارند.
دستیار ویژه شهردار در امور هوشمندسازی و مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری اصفهان با اشاره به دستاوردهای ملموس کشور در زمینه شهر هوشمند اظهار می‌کند: پروژه ملی فیبر نوری به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های حیاتی شهر هوشمند در حال اجرا است و از دولت قبل آغاز شده و در دولت کنونی نیز با جدیت ادامه دارد و توافق‌نامه‌هایی بین اپراتورها، شرکت مخابرات و شهرداری‌ها منعقد شده و عملیات اجرایی در حال انجام است.
فردانی می‌گوید: در استان اصفهان نیز با همکاری استاندار، سه اولویت کلان شامل هوش مصنوعی، انرژی‌های تجدیدپذیر و گردشگری تعریف شده که به‌تازگی موضوع خانواده‌محوری نیز به آن افزوده شده است که اصفهان در مسیر تبدیل شدن به یکی از قطب‌های هوش مصنوعی کشور گام‌های مؤثری برداشته است.
وی ادامه می‌دهد: در زمینه فرهنگ‌سازی عمومی پیرامون هوش مصنوعی، چهار وبینار تخصصی در شهریورماه برگزار شد و برنامه داریم هر ماه همایشی تحت عنوان من و هوش مصنوعی برگزار کنیم تا شهروندان بتوانند از سطح آگاهی تا توانمندسازی و فرهنگ‌سازی در این عرصه رشد کنند و هدف ما این است که دانش این حوزه از طریق مأموریت‌های ماهانه به‌صورت کاربردی در زندگی شهروندان تجربه شود.
دستیار ویژه شهردار در امور هوشمندسازی و مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری اصفهان با اشاره به دو دستاورد بزرگ شهر اصفهان در زمینه هوشمندسازی خاطرنشان می‌کند: ما در اصفهان دو لبه اصلی داریم؛ یکی لبه شهروندی با عنوان «اصفهان من» و دیگری لبه مدیریت شهری با عنوان «سکوی اصفهان هوشمند» لبه شهروندی مربوط به خدمات مستقیم به مردم است و در حال‌حاضر بیش از ۲۰۰ خدمت در سایت و بیش از ۶۰ خدمت در اپلیکیشن ارائه می‌شود که از سوی دیگر، سکوی اصفهان هوشمند محیط مدیریت شهری را هوشمند کرده است تا از طریق تجهیزات اینترنت اشیا، حسگرها و الگوریتم‌های هوش مصنوعی، اطلاعات شهری به‌صورت لحظه‌ای تحلیل شود.
فردانی می‌گوید: به‌عنوان مثال در سامانه‌های ترافیکی، زمان‌بندی چراغ‌های راهنمایی بر اساس تراکم خودروها به‌صورت پویا تنظیم می‌شود یا در آبیاری فضای سبز، رطوبت خاک سنجیده شده و تصمیم آبیاری به‌صورت متمرکز و هوشمند اتخاذ می‌شود و در حوزه حمل‌ونقل نیز سامانه اوتیما با استفاده از یادگیری ماشین زمان حرکت اتوبوس‌ها را پیش‌بینی می‌کند.
وی اضافه می‌کند: رویکرد مدیریت شهری اصفهان انسان‌محور است و افزود: شهر هوشمند فقط مجموعه‌ای از فناوری‌ها نیست، بلکه شهری است که فناوری را برای خدمت به انسان توسعه می‌دهد و هدف نهایی ما رضایت و رفاه شهروند است.
دستیار ویژه شهردار در امور هوشمندسازی و مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری اصفهان با اشاره به اقدامات ویژه برای افزایش تعامل شهروندان با سامانه‌های هوشمند شهری و راه‌اندازی باشگاه اصفهان هوشمند خاطرنشان می‌کند: در این باشگاه سه مرحله آگاه‌سازی، توانمندسازی و فرهنگ‌سازی دنبال می‌شود و هدف‌گذاری کرده‌ایم تا پایان سال، ۱۰ هزار نفر در این طرح شرکت کنند.
در حال حاضر بیش از ۴۰ خدمت شهری در مناطق پانزده‌گانه به‌صورت غیرحضوری ارائه می‌شود
فردانی با اشاره به اجرای پروژه خلاقانه دیگری با عنوان «شهر پُرِگنجه» می‌گوید: از نوروز ۱۴۰۴ آغاز شده و با استفاده از بازی‌وارسازی (گیمیفیکیشن)، شهروندان را در مأموریت‌های شهری مشارکت می‌دهد، همچنین طرح جدیدی قرار است با تصویب شورای شهر، شهروندانی که از QR کد به‌جای کارت حمل‌ونقل استفاده می‌کنند، از تخفیف ویژه برخوردار شوند.
وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر بیش از ۴۰ خدمت شهری در مناطق پانزده‌گانه به‌صورت غیرحضوری ارائه می‌شود و هدف مدیریت شهری این است که در آینده‌ای نزدیک تمام خدمات به‌صورت دیجیتال و بدون نیاز به مراجعه حضوری انجام شود.
دستیار ویژه شهردار در امور هوشمندسازی و مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری اصفهان درباره چالش‌های پیش‌روی هوشمندسازی تاکید می‌کند: مهم‌ترین چالش، نبود یکپارچگی ساختاری میان دستگاه‌های مختلف در محدوده شهر است و نهادهای متعدد از جمله شهرداری، شرکت‌های خدماتی و سازمان‌های آموزشی هرکدام برنامه‌های جداگانه‌ای دارند که اگر هماهنگ نشوند، شهروند دچار سردرگمی در میان اپلیکیشن‌های متعدد خواهد شد.
فردانی می‌گوید: چالش دیگر، مقاومت در برابر تغییر و تحول است. شهر هوشمند یک پروژه نیست، بلکه یک رویکرد بنیادین است که ساختارها را از ریشه دگرگون می‌کند و همان‌گونه که پدیده‌هایی همچون اسنپ ماهیت حمل‌ونقل شهری را متحول کردند، در شهر هوشمند نیز تغییراتی بنیادین رخ می‌دهد و باید از قبل برای آموزش و توانمندسازی کارکنان آماده بود.
وی می‌افزاید: ایران در مسیر هوشمندسازی با چالش تجربه اول روبه‌رو است زیرا هیچ الگوی مشابهی در دنیا برای ساختارهای اداری کشور وجود ندارد و راهکار این وضعیت را حرکت گام‌به‌گام، دریافت بازخوردهای سریع و اصلاح مداوم است.
دستیار ویژه شهردار در امور هوشمندسازی و مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری اصفهان با اشاره به چشم‌انداز آینده تصریح می‌کند: هوشمندسازی دیگر یک گزینه تزئینی نیست، بلکه ضرورتی برای اداره شهرها است و پیش‌بینی ما این است که تا پنج سال آینده زیرساخت‌ها و سرویس‌ها در شهرها به بلوغ برسند و یکپارچگی پلتفرم‌ها و تبادل داده میان دستگاه‌ها شکل بگیرد و در این افق زمانی، اکثر شهرها دارای مراکز کنترل و فرماندهی هوشمند خواهند شد؛ مراکزی که به‌صورت لحظه‌ای همه اطلاعات، سنسورها و رویدادها را مدیریت می‌کنند و در تصمیم‌گیری، مدیریت بحران و سیاست‌گذاری شهری نقشی کلیدی خواهند داشت.
فردانی اظهار می‌کند: آینده شهرها هوشمند است، اما نه فقط از جنس فناوری؛ بلکه از جنس خرد جمعی، انسان‌گرایی و تصمیم‌های آگاهانه برای بهتر زیستن در شهر است.
آینده شهرها در گرو تلفیق فناوری، دانش و انسان‌محوری است
محمدرضا سمیعی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور با اشاره به موضوع هوشمندسازی شهرها و تأثیر آن بر بهبود کیفیت زندگی شهری به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: شهرهای بزرگ امروزی با چالش‌های متعددی از جمله تراکم جمعیت، تفاوت‌های فرهنگی، مصرف بالای انرژی و منابع طبیعی، و مشکلات زیست‌محیطی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی روبه‌رو هستند؛ مسائلی که سبب پیچیدگی روزافزون اداره شهرهای جدید شده و اندیشمندان و متخصصان حوزه مدیریت شهری را واداشته تا در جست‌وجوی راه‌حل‌هایی مؤثر برای غلبه بر این مشکلات باشند.
وی با بیان اینکه یکی از برجسته‌ترین و کارآمدترین راه‌حل‌های نوین در این زمینه را هوشمندسازی شهرها است، ادامه می‌دهد: در این مسیر، مفهوم شهر هوشمند به عنوان مهم‌ترین بُعد و نتیجه هوشمندسازی معرفی می‌شود که هدف اصلی از ایجاد شهرهای هوشمند، مصرف بهینه انرژی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و مقابله با پدیده گرمایش زمین است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور تاکید می‌کند: تفاوت اصلی میان شبکه‌های هوشمند و شبکه‌های سنتی در حوزه انرژی، امکان مشارکت آگاهانه شهروندان در مدیریت مصرف انرژی است؛ موضوعی که تنها از طریق توسعه و پیاده‌سازی شهرهای هوشمند می‌تواند به شکل عملی تحقق یابد.
سمیعی می‌گوید: شهر هوشمند در واقع مجموعه‌ای از تکنولوژی‌ها، زیرساخت‌ها و خدمات متصل در قالب یک شبکه شهری است که به بهبود کیفیت زندگی ساکنان کمک می‌کند و در سال‌های اخیر این مفهوم به‌قدری گسترش یافته که به جز جدایی‌ناپذیر تمامی ساختمان‌های مسکونی و غیرمسکونی تبدیل شده است.
وی با اشاره به پیشینه تاریخی این مفهوم اضافه می‌کند: تفکر ایجاد شهرهای هوشمند، به دوران پیش از اختراع کامپیوتر بازمی‌گردد و انسان همواره در پی آن بوده تا سکونتگاه خود را به گونه‌ای طراحی کند که زندگی را آسان‌تر و ایمن‌تر سازد.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور خاطرنشان می‌کند: در گذشته نیز اشکالی از هوشمندسازی وجود داشته است؛ از جمله انتقال انبارهای سوخت به درون شهرها برای سهولت دسترسی مردم، یا استفاده از مصالحی چون کاه‌گل و پنجره‌های کوچک در مناطق کوهستانی برای جلوگیری از نفوذ سرما و حفظ گرما، که همگی بر اساس محاسبات عقلانی، ایمنی، آسایش و دسترسی بهتر طراحی می‌شدند.
سمیعی می‌گوید: با توسعه رایانه‌ها و شبکه‌های ارتباطی، تعریف هوشمندسازی تغییر یافت و از اشکال سنتی و تجربی به سیستم‌های کامپیوتری و ارتباطات الکتریکی ارتقا پیدا کرد که به تدریج هماهنگی میان سیستم‌های روشنایی، امنیتی و دمایی آغاز شد و سپس با ورود کلیدها و حسگرهای دیجیتال، خانه‌ها و ساختمان‌ها به سمت تعامل هوشمند و خودکارسازی کامل حرکت کردند.
وی با تأکید بر نقش پاسخگویی سریع و دقیق در بناهای هوشمند ادامه می‌دهد: یک بنای هوشمند باید بتواند با تکیه بر داده‌های پردازش‌شده، به نیازهای کاربران خود در زمان مناسب پاسخ دهد و در این میان، تجهیزات دریافت و ارسال اطلاعات با رصد مداوم تغییرات محیط داخلی و خارجی، تصمیم‌گیری‌های خودکار را ممکن می‌سازند.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور تاکید می‌کند: از مؤلفه‌های اصلی یک بنای هوشمند، توانایی یادگیری است و چنین بناهایی با استفاده از داده‌های رفتاری و محیطی، می‌توانند خود را با نیازهای ساکنان وفق دهند و کیفیت زندگی را به طور مستمر بهبود بخشند.
سمیعی می‌گوید: پیش از ساخت هر بنای هوشمند، برنامه‌ریزی دقیق سیستم‌ها و شناسایی اهداف عملکردی آن‌ها اهمیت فراوان دارد، زیرا تنها در سایه طراحی هدفمند است که می‌توان به شهرهایی پایدار، کارآمد و انسانی دست یافت.
وی می‌افزاید: آینده شهرها در گرو تلفیق فناوری، دانش، و انسان‌محوری است؛ جایی که مدیریت داده‌ها، انرژی و رفتار شهروندان در یک شبکه هوشمند و منسجم، چهره‌ای نوین از تمدن شهری قرن بیست‌ویکم را رقم خواهد زد.
به گزارش پردیسان آنلاین، چشم‌انداز آینده شهرهای هوشمند ایران چشم‌اندازی است از همزیستی میان انسان، فناوری و طبیعت؛ شهری که در آن داده‌ها سخن می‌گویند، ساختمان‌ها می‌اندیشند، خیابان‌ها می‌فهمند و شهروندان در مرکز تمام تصمیم‌ها قرار دارند.
این آینده نه در آینده‌ای دور، بلکه در همین مسیر در حال شکل‌گیری است، مسیری که اگر با برنامه‌ریزی دقیق، نگاه آینده‌نگر و مشارکت جمعی همراه شود، می‌تواند چهره شهرهای ایران را برای همیشه دگرگون کند.
