به گزارش پردیسان آنلاین، کشور ما به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر نفت و گاز جهان، پتانسیل چشمگیری برای نقش محوری در بازار انرژی جهانی دارد. با این حال، تحریم‌های بین‌المللی، محدودیت منابع داخلی و نیاز به فناوری‌های پیشرفته، صنعت نفت و گاز کشور را با چالش‌های سرمایه‌گذاری روبه‌رو کرده است. در این راستا، کارشناسان و پژوهشگران انرژی راهکارهایی ارائه می‌دهند که از جذب سرمایه خارجی و منطقه‌ای گرفته تا بهینه‌سازی مصرف انرژی و توسعه صنایع پایین‌دستی را در بر می‌گیرد.
در جغرافیای انرژی، ایران تنها یک تولیدکننده بزرگ نیست، بلکه یک نقطه اتصال استراتژیک میان منابع عظیم نفت و گاز آسیای مرکزی، خلیج فارس و بازارهای پرمصرف شرق و غرب محسوب می‌شود و در همین راستا موقعیت ژئوپولیتیک ایران این ظرفیت را دارد که به شاه‌راه ترانزیت انرژی در منطقه بدل شود؛ نقشی که با تکیه بر سرمایه‌گذاری هدفمند، توسعه زیرساخت‌ها و تعامل هوشمندانه با شرکای منطقه‌ای و بین‌المللی می‌تواند به بالفعل تبدیل شود.
با سرمایه‌خرد و پیمان‌های منطقه‌ای می‌توانیم از تحریم عبور کنیم
محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی در همین راستا به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: اگر حوزه نفت و گاز را به دو بخش بالادست و پایین دست تقسیم کنیم, در حوزه بالادست جذب سرمایه برای تحقق اهداف مشخص در برنامه هفتم توسعه برای ظرفیت سازی ۴.۲۵۰ میلیون بشکه در روز نیاز به سرمایه حداقل ۳۰ میلیارد دلاری است و برای افزایش ظرفیت گاز به میزان ۱.۲۴۰ میلیارد مترمکعب گاز غنی نیاز به حداقل ۵ میلیارد دلار است. این میزان سرمایه به‌طور کامل نمی‌تواند از منابع صندوق توسعه ملی یا منابع داخلی شرکت ملی نفت ایران تأمین شود، بنابراین نیاز به جذب سرمایه به روش‌های دیگر از جمله اوراق سلف نفتی است. به شرطی که بانک مرکزی و بانک‌های عامل حمایت لازم را به عمل آورند.
وی می‌افزاید: درباره جذب سرمایه از منابع خارجی در حوزه نفت با توجه به تحریم‌های گسترده بین‌المللی تنها می‌توان به جذب شرکت‌های متوسط و کوچک بین‌المللی که با شرکت‌های آمریکایی یا اروپایی قرارداد ندارند, اکتفا کرد و یا از طریق منابع مالی منطقه‌ای به جذب سرمایه خرد (حداکثر تا ۵۰۰ میلیون دلار) بسنده کرد.
کارشناس انرژی تصریح می‌کند: با توجه به اینکه ما در منطقه حساس ژئوپولتیکی و در کنار تولیدکنندگان عمده نفت و گاز قرار داریم، می‌توان در قالب پیمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی (بریکس یا شانگهای) و دو جانبه نسبت به گسترش روابط با همسایگان و تولید کنندگان و مصرف کنندگان انرژی در منطقه خلیج فارس و غرب آسیا اقدام کنیم. مزیت‌های جغرافیایی ما به نحوی است که می‌توانیم به عنوان پل عبور انرژی در منطقه ایفای نقش کنیم که در این راستا می‌توان گاز از شمال (روسیه و ترکمنستان) وارد کرد و تبدیل به برق کرد و به کشورهای مصرف کننده برق در همسایگی صادر کرد یا سوآپ گاز کرد و یا واردات گاز داشته باشیم و تبدیل به محصولات ارزشمند کرد.
مهرجو با اشاره به اینکه ما به عنوان یک کشور مصرف کننده اصلی فراورده‌های نفتی (بنزین و گازوئیل) مطرح هستیم، می‌افزاید: تقاضای سوخت مایع کشور با توجه به تعدد خودروها و نیروگاه‌های تولید برق رو به فزونی است و برای ایام مختلف سال به‌ویژه برای مدیریت تقاضای فصلی نسبت به ذخیره سازی این فراورده‌ها باید اقدام کرد.
وی عنوان می‌کند: نقش قراردادهای بلند مدت صادراتی در زمینه فعال کردن و وابسته کردن مشتریان عمده به توان تولیدی داخلی می‌تواند ایفای نقش کند، در این زمینه نگهداشت مشتری و یا بازارهای قدیمی به توان تولید داخل به مراتب کم هزینه تر از باز کردن بازارهای جدید (بازاریابی در مناطق جدید) می‌باشد.
کارشناس انرژی خاطرنشان می‌کند: با توجه به تحریم‌های بین‌المللی و اینکه بخش‌های خصوصی کمتر از دولتی‌ها و بخش‌های وابسته به دولت در معرض تحریم‌های بین‌المللی هستند، می‌توانند در شرایط تحریم و گشایش‌های اقتصادی با توجه به بهره‌وری بالاتر و چابکی نسبت به بخش دولتی در جذب سرمایه و انتقال فناوری برای صنعت نفت راهگشا باشند.
مهرجو یادآورمی‌شود: برای سال ۱۴۰۴ در صنعت پتروشیمی اجرای ۱۸ طرح جدید پتروشیمیایی و سرمایه گذاری بالغ بر ۵ میلیارد دلار نقش مهمی در تحقق اهداف کلان برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده است.
همچنین در زمینه توسعه زنجیره ارزش گاز و میعانات گازی و بالا بردن ارزش اقتصادی و جلوگیری از خام فروشی می‌تواند به رشد و توسعه کشور کمک شایانی را کند و امیدوارم که سال ۱۴۰۴ سال توسعه صنایع میان دستی و پایین دستی پتروشیمی باشد. به‌طور قطع با توجه به توان جذب سرمایه و اشتغالزایی در صنایع پایین دستی؛ صنایع پتروشیمی می‌توانند نقش بی بدیلی در توسعه اقتصادی ایفا کنند.
امکان افزایش ۵۰ درصدی تولید در حوزه نفت و گاز کشور
سید احسان حسینی، پژوهشگر انرژی در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: در بحث صنعت نفت، می‌توانیم موضوع را به شکل منسجمی صورت‌بندی کنیم. ابتدا اولویت‌های این صنعت را مشخص کنیم و سپس بگوییم که چطور می‌توان سرمایه‌گذاری لازم برای پیشرفت این صنعت را جذب کرد. این اولویت‌ها به دو بخش تقسیم می‌شوند؛ اولویت اول، توسعه میادین نفتی و گازی است.
وی می‌افزاید: در حال حاضر، ظرفیت تولید نفت ما حدود ۳.۶ میلیون بشکه در روز است و این عدد می‌تواند در آینده‌ای نزدیک تا حدود ۵ میلیون بشکه در روز افزایش پیدا کند، در حوزه گاز نیز، اکنون روزانه یک میلیارد متر مکعب گاز تولید می‌کنیم که این عدد قابلیت افزایش تا یک و نیم میلیارد متر مکعب در روز را دارد، بنابراین، هم در حوزه نفت و هم در حوزه گاز، افزایش تولید تا حدود ۵۰ درصد نسبت به وضعیت فعلی امکان‌پذیر است.
پژوهشگر انرژی تصریح می‌کند: این توسعه نیازمند سرمایه‌گذاری بسیار بالایی است. طبق برآوردهای وزارت نفت، تنها برای توسعه میادین گازی رقمی معادل ۶۰ میلیارد دلار پیش‌بینی شده است و این یعنی اگر بخواهیم این افزایش تولید را در طی ۸ سال محقق کنیم، باید سالانه حدود ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری صورت گیرد.
حسینی ادامه می‌دهد: اگر حتی در بهترین حالت فرض کنیم که سالانه ۴۰ میلیارد دلار درآمدزایی از بخش نفت داشته باشیم و سهم شرکت ملی نفت از این درآمد نیز ۱۵ درصد باشد، تنها ۶ میلیارد دلار در اختیار این شرکت قرار خواهد گرفت، در حالی که نیازمندی سالانه ما ۲۰ میلیارد دلار است. بنابراین، واضح است که این منبع داخلی قادر به تأمین کل سرمایه‌گذاری مورد نیاز نیست.
وی با اشاره به راهکار برای جذب سرمایه گذاری خارجی تاکید می‌کند: یکی از راهکارهای اصلی جذب سرمایه‌گذاری خارجی به‌ویژه در بخش بالادستی صنعت نفت است، که به طور عمده کشورهایی همچون چین تمایل دارند که در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند یا حتی فاینانس نفتی با نسبت یک به سه ارائه دهند و در پروژه‌های کشور ما مشارکت کنند.
پژوهشگر انرژی بیان می‌کند: باید توجه داشت که این نوع سرمایه‌گذاری تنها در قالب یک رابطه راهبردی امکان‌پذیر است، یعنی نمی‌توان فقط سرمایه‌گذاری را جذب کرد، بلکه باید چشم‌انداز مشترکی با کشورهای مربوطه تعریف کرد. تحریم‌ها وضعیت را سخت کرده‌اند، اما بی‌برنامگی و بی استراتژی در تعاملات با کشورهای مختلف نیز نقش بزرگی در این مسئله دارد؛ ایران توانایی ایجاد روابط راهبردی با کشورهایی همچون چین، روسیه، کشورهای همسایه و سایر هم‌پیمانان را دارد، اما این امر نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و تعامل هوشمندانه است.
ایران؛ چهارمین تولیدکننده بزرگ نفت و گاز در جهان
حسینی ادامه می‌دهد: نکته دیگری که مطرح می‌شود، بحث پروژه‌های بهینه‌سازی است، البته این موضوع نه تنها به خودی خود اولویت بالایی دارد، بلکه به افزایش تولید نفت و گاز نیز کمک می‌کند؛ ایران در حال حاضر روزانه معادل ۹ میلیون بشکه انرژی فسیلی (نفت و گاز) تولید می‌کند، این عدد ایران را به چهارمین تولیدکننده بزرگ نفت و گاز در جهان پس از آمریکا، روسیه و عربستان تبدیل کرده است.
وی عنوان می‌کند: بخش بزرگی از این انرژی در داخل کشور هدر می‌رود و اتلاف می‌شود، در نتیجه، ما قادر به صادرات آن نیستیم و این منجر به از دست دادن درآمدهای بالقوه می‌شود و اگر پروژه‌های بهینه‌سازی راه‌اندازی شوند، این انرژی هدررفته آزاد خواهد شد و می‌تواند صادر شود و این کار نه تنها منجر به درآمدهای بیشتری برای شرکت ملی نفت می‌شود، بلکه فرصت‌های بیشتری برای سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی نیز فراهم خواهد کرد.
پژوهشگر انرژی ادامه می‌دهد: برای اجرای این پروژه‌ها، باید اقدامات مالی لازم نیز انجام شوند و در این زمینه، ماده ۴۶ قانون برنامه هفتم توسعه، مکانیزم خاصی را برای اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی پیش‌بینی کرده است، این مکانیزم شامل صدور گواهی‌های صرفه‌جویی است که به سرمایه‌گذاران مطمئن می‌کند که منافع انرژی آزاد شده به آن‌ها بازخواهد گشت.
حسینی خاطرنشان می‌کند: به عنوان نمونه، اگر یک سرمایه‌گذار در زمینه تعویض بخاری‌ها سرمایه‌گذاری کند، مقداری گاز صرفه‌جویی خواهد شد و این گاز می‌تواند در بازار بورس انرژی به فروش برسد، قیمت گاز که در گذشته ۱۵۰ تومان در متر مکعب بود، اکنون به ۱۷ هزار تومان رسیده است، این امر سودآوری بسیار بالایی برای سرمایه‌گذار فراهم می‌کند و با قیمت‌های جهانی نیز همخوانی دارد، صنایع دلاری نیز تمایل دارند با قیمت بالا گاز بخرند تا تولید خود را حفظ کنند.
وی خاطرنشان می‌کند: این مدل سرمایه‌گذاری باعث می‌شود که بخش‌هایی همچون پتروشیمی که دارای سرمایه هستند، در زمینه بهینه‌سازی فعالیت کنند و این موضوع به این دلیل است که هزینه بهینه‌سازی تنها یک‌سوم تا یک‌ششم هزینه افزایش مستقیم تولید است، در نتیجه، این روش به مراتب مقرون‌به‌صرفه‌تر و کارآمدتر است و علاوه بر این، درآمدهای حاصل از صادرات این انرژی آزاد شده می‌تواند دوباره برای تأمین مالی پروژه‌های بهینه‌سازی و همچنین پروژه‌های بالادستی نفتی به کار گرفته شود.
پژوهشگر انرژی با اشاره به چالش‌ها و راهکار جذب سرمایه گذار خارجی بیان می‌کند: در بحث جذب سرمایه‌گذاری خارجی، محدودیت‌هایی وجود دارد که البته مسیر را به طور کامل نمی‌بندند، اما می‌توانند ایجاد چالش کنند؛ شاهد این مسئله، دوره‌های قبلی تحریم‌ها هستیم که چین پیشنهاد بسته‌های چند ده‌میلیارد دلاری را برای تأمین مالی پروژه‌های نفتی ایران ارائه داد، در همان شرایط سخت، بسیاری از میادین همچون میدان قلب کارون با کمک این سرمایه‌ها توسعه یافتند.
حسینی می‌افزاید: در واقع برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی باید منافع مشترک تعریف شود، چرا که سرمایه‌گذار خارجی باید بفهمد که این پروژه چه مزیت راهبردی برای او دارد و این پروژه‌ها باید دارای لایه‌های امنیتی، سیاسی و اقتصادی باشند، یعنی نمی‌توان یک پروژه را تنها اقتصادی تعریف کرد، بلکه باید در قالب یک همکاری چندبعدی قرار گیرد.
وی بیان می‌کند: در دوره‌های قبل، شاهد افزایش سرمایه‌گذاری خارجی بودیم که حتی در مقایسه با دوره برجام، دو برابر شده بود. البته این ارقام هنوز در حد مطلوب نیستند.
پژوهشگر انرژی با اشاره به چشم‌انداز آینده صنعت نفت و پتروشیمی تاکید می‌کند: این دو صنعت با چالش‌های بسیاری روبرو هستند و در صورت ادامه روندهای فعلی، وضعیت آن‌ها بدتر خواهد شد، برای مثال، در سال‌های گذشته، مشکلات گاز و برق تنها در فصول پیک مشهود بود، اما اکنون این مشکلات در تمام فصول سال احساس می‌شود، بدون اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی و بدون منابع مالی کافی، دیگر امکان سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها وجود ندارد.
حسینی ادامه می‌دهد: در حال حاضر کشور ما دارای پتانسیل بالایی برای درآمدهای نفتی و اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی است، اما تا زمانی که ساختارهای قدیمی و معیوب ادامه داشته باشند، این صنعت ضعیف‌تر خواهد شد، بنابراین، تقویت و نوآوری در مدیریت مالی، برنامه‌ریزی استراتژیک و توسعه روابط بین‌المللی ضروری است.
به گزارش پردیسان آنلاین، صنعت نفت و گاز کشور در آستانه تحولی استراتژیک قرار دارد. با توجه به ذخایر عظیم نفت و گاز و ظرفیت‌های بالقوه در زنجیره ارزش این بخش، راهکارهایی همچون جذب سرمایه خارجی، بهینه‌سازی مصرف و توسعه صنایع پایین‌دستی می‌تواند موتور محرکه رشد اقتصادی کشور باشد. با این حال، موفقیت در این مسیر نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، نوآوری در مکانیزم‌های مالی (مانند اوراق سلف نفتی) و تقویت روابط منطقه‌ای و بین‌المللی است. اگر ایران بتواند چالش‌های تحریمی و ساختاری را با رویکردی یکپارچه مدیریت کند، می‌تواند نه تنها موقعیت خود را در بازار جهانی تثبیت کند، بلکه به عنوان یک مرکز انرژی منطقه‌ای عمل کند و از این طریق امنیت انرژی و ثروت‌آفرینی پایدار را تضمین کند.
