به گزارش پردیسان آنلاین از خراسان‌جنوبی، مسئله بودن یا نبودن آب همواره در طول تاریخ از مبناهای اساسی تشکیل حکومت‌ها بوده است، به‌گونه‌ای که برپا شدن اجتماعات و ساخته شدن روستاها و شهرها در کنار نهرهای آب صورت گرفته و وجود این عنصر حیاتی تکیه‌گاه حکومت‌ها برای ادامه حیات بوده است.
در خراسان جنوبی وجود آب‌انبارها، قنات‌ها و بندهای قدیمی نشان از تاریخ کهنی دارد که مردم در آن روزگار و به‌واسطه آن زندگی خود را می‌گذراندند چرا که این خطه کویری همواره از ابرهای باران‌زا محروم و کمبود ریزش‌های جوی دغدغه مردمانش بوده است.
آغاز لوله‌کشی آب بیرجند از قنات علی‌آباد
تأمین آب شهر از روشی مطمئن و سالم دغدغه بسیاری از مردم این دیار بود تا اینکه به ابتکار شوکت‌الملک و میرزا محمدولی خان اسدی و سایر بزرگان در پاییز ۱۳۰۲ شمسی در حسینیه قلعه مراسم لوله‌کشی بیرجند از قنات علی‌آباد برگزار شد، اولین بار در گفت‌وگوی محمدولی اسدی (مصباح‌السلطنه) مأمور دولت در خطه قهستان با شاهزاده معتضدی بود که ایده استقرار شبکه آبرسانی مطرح شد و مردم هزینه پروژه را پرداخت کردند.
معتضدی ایده را پذیرفت و پیشنهاد کرد طرح را به اطلاع شوکت‌الملک برسانند، او نیز جلسه‌ای را با حضور علما، تجار و معتمدان شهر برگزار کرد و خودش مبلغ ۵۰ هزار ریال و حاضران نیز در حد توان مبالغی را تعهد کردند.
پس از برپایی هسته اولیه آبلوله بیرجند کمیسیون «میاه» به ریاست شوکت‌الملک و عضویت چند نفر از اعانه‌دهندگان تشکیل شد که پس از بررسی تصمیم بر آن شد که قنات علی‌آباد در بیرجند خریداری و آب لوله‌کشی از آنجا تأمین شود، علت این انتخاب ارتفاع بالای قریه علی‌آباد نسبت به شهر و آب بسیار شیرین آن بود.
بنگاه مستقل خیریه آبلوله
بنگاه مستقل خیریه آبلوله بیرجند از جمله بزرگ‌ترین مؤسسات وقف عام در استان خراسان‌جنوبی و شاید ایران است که در تأمین آب به عنوان یکی از حیاتی‌ترین ماده موردنیاز مردم شهر بیرجند نقش بسزایی داشته است، این بنگاه، اولین سازمان آبرسانی در ایران است که در سال ۱۳۰۲ در شهر بیرجند شروع به فعالیت کرده است.
در روزگاران گذشته برای تأمین آب شهر بیرجند، آب انبارهایی توسط افراد خیر و نیکوکار ساخته شده بود که از آب قنوات و آبادی‌های دامنه کوه باقران پر می‌گشت و تنها منبع تأمین آب شرب اهالی در تابستان به حساب می‌آمد، در سال ۱۳۰۲ هجری شمسی ۳۰ نفر از خیرین بیرجند برای رفع مشکل آب شرب شهر تصمیم به خرید روستایی به نام علی‌آباد روی سینه گرفته و تا سال ۱۳۲۸ جمعاٌ ۱۲۲۰ سهم از ۱۴۴۰ سهم مالکیت آب و اراضی این روستا و دشت کاوه را خریداری و وقف بر تأمین آب شرب شهر کردند.
انتقال آب این روستا به شهر به وسیله لوله‌های چدنی و به طول ۹ کیلومتر انجام گرفت که بخشی از این لوله‌ها از هندوستان خریداری و به وسیله شتر از راه کویر به بیرجند حمل شد و مقداری نیز از کمپ انگلیسی‌ها از سفیدابه به بیرجند منتقل شد.
برای اینکه این صدقه جاریه پایدار بماند، خیرین مورد بحث با تأسیس مؤسسه‌ای به نام بنگاه مستقل آب لوله بیرجند اقدام به تدوین اساس نامه‌ای کردند و آن را در قالب یک شرکت وقفی عام به شماره یک در سال ۱۳۲۷ به ثبت رساندند و در ماده ۸ اساس‌نامه وقفی بودن آن مورد تاکید قرار گرفته است.
استفاده از آب انبارها به علت بهداشتی نبودن آنها سبب شیوع انواع بیماری‌ها می‌شد، از این رو در زمانی که هنوز هیچ یک از شهرهای ایران دارای آب لوله‌کشی نبود، اولین اندیشه‌های لوله‌کشی و آبرسانی بهداشتی در بیرجند جوانه زد.
این دوران‌مقارن با پایان جنگ جهانی اول بود و لوله‌هایی که ارتش انگلستان برای لوله‌کشی اردوگاه‌های نظامی خود به منطقه سفیدانه‌واقع در ۲۵۰ کیلومتری بیرجند و نقاط دیگر آورده و بلااستفاده باقی مانده بود، برای استفاده در این طرح مورد توجه‌قرار گرفت.
برای تأمین آب مورد نیاز نیز بعضی از مالکان قریه علی‌آباد سهم خود را از قنات علی‌آباد واگذار کردند و همچنین برای فراهم کردن سرمایه، تقریباً تمام متمولان شهر گرد هم آمده و هر کسی به فراخور تمکن مالی خود مبلغی‌کمک کرد.
