به گزارش پردیسان آنلاین، رشد فزاینده جمعیت جهان و افزایش تقاضا برای مواد غذایی در دهه‌های اخیر سبب شد تا در امور کشاورزی و مواد غذایی شاهد یک گذر جدی و اجتناب‌ناپذیر از سنتی به پیشرفته و به‌کارگیری روش‌های نوین ژنتیک در تولید محصولات زراعی و دامی باشیم، اما تولید کالاهای تراریخته بسیاری از پژوهشگران حوزه مهندسی ژنتیک و محیط‌زیست را نگران ساخته است، چرا که محصولات تراریخته با وجود مزیت‌های مقاوم بودن نسبت به سموم و آفت‌ها، به علت دستکاری ژنتیکی می‌توانند برای سلامت انسان و محیط‌زیست بسیار خطرناک باشند.
در گذشته در اصلاح نباتات سنتی یا کلاسیک از طریق آزمون و خطا ارقام گیاهی با صفات ژنتیکی اصلاح شده و پایدار استفاده می‌شد و کشاورزان همواره به فناوری‌های نوین در افزایش محصول و مقاومت به تنش‌های زیستی همچون آفات، بیماری‌ها و تنش‌های زیستی خشکی و شوری نیاز داشتند، بنابراین گیاهان تراریخته توسعه پیدا کردند تا صفات متعدد بهبود ترکیبات غذایی گیاه، افزایش دوام نگهداری محصول در گیاهان ایجاد شود و از این طریق عملکرد گیاه به واسطه کاهش خسارت آفات و بیماری‌ها افزایش پیدا کند، اما به گفته پژوهشگران تولید این کالاها بدون نظارت و برنامه‌ریزی، در آینده سلامت جامعه را به خطر می‌اندازد و آلودگی گونه‌های گیاهی و جانوری، اختلال در چرخه طبیعی محیط‌زیست را به همراه دارد.
تولید محصولات تراریخته در حوزه کشاورزی و صنعت غذا به منظور تأمین نیاز غذایی افراد و روند رو به رشد جمعیت دنیا انجام می‌پذیرد، اما مخالفان و موافقان محصولات تراریخته به تحقیقاتی اشاره می‌کنند که نظرشان را ثابت می‌کند و هیچیک از طرفین هم دستش خالی نیست، از بعضی جهات شبیه ماجرای گرم شدن آب و هوای زمین در سال‌های اخیر است.
محصولات تراریخته و مقابله با کمبود منابع غذایی
محققان و مجامع علمی همگی اتفاق نظر دارند که محصولات تراریخته اگر قبل از عرضه به بازار مورد آزمایش دقیق قرار بگیرند در مقایسه با محصولات معمولی پرخطرتر نیستند، چرا که موافقان کاشت و مصرف این محصولات معتقدند با کاهش منابع آبی و خشکسالی‌های متوالی، افزایش جمعیت و بحران کمبود منابع غذایی می‌توان با تغییر در ژنوم گیاه آن را نسبت به کم‌آبی مقاوم ساخت و در نتیجه عملکرد و بازده محصول را افزایش داد و استفاده از سموم شیمیایی در تولید محصول به دلیل مقاومت گیاه به آفات را به حداقل رساند.
این در حالی است که مخالفان مصرف محصولات تراریخته بر این باورند که این کالاها می‌توانند دارای عوارض و خطرات پیش‌بینی نشده‌ای بر سلامت انسان و محیط‌زیست باشند و با استناد به ممنوعیت مصرف محصولات تراریخته برای گروه‌های حساس همچون کودکان و زنان باردار در بسیاری از کشورها به کشورهای ویژه پیشرفته، مصرف این محصولات را بدون خطر ندانسته‌اند و معتقدند مصرف آنها یکی از دلایل مقاومت بدن نسبت به آنتی بیوتیک‌ها هستند.
مقالات علمی و معتبر سال‌های اخیر نشان دهنده بیماری‌زایی این محصولات در ابعاد مختلف است، در یک آزمایش بلندمدت، مصرف ذرت‌های تراریخته توسط موش‌های آزمایشگاهی منجر به ایجاد تومورهای عجیب، صدمه به کبد و غده هیپوفیز و ایجاد ناهنجاری‌های ژنتیکی و مرگ‌ومیر نوزادان این موش‌ها شد. بنا بر گزارش‌ها، مصرف این محصولات منجر به بیماری‌های متعدد، ناباروری و بیماری‌های خاص نژادی، سرطان‌ها و بیماری‌های نوظهوری می‌شود، از این‌رو بیشتر کشورهای اروپایی بر تمام این محصولات برچسب زده‌اند که سبب روند نزولی خرید محصولات تراریخته شده است و در بعضی از کشورها برای حفاظت از محیط‌زیست و سلامت مردم جامعه، تولید و یا واردات کالاهای تراریخته به طور کل ممنوع است.
بر این اساس تدوین قانون ملی ایمنی زیستی در سال ۱۳۸۴ با پیوستن به پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا در دستور کار دولتمردان قرار گرفت و در نهایت در سال ۱۳۸۸ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، مطابق این قانون، شورایی فرابخشی به عنوان هماهنگ کننده سیاست‌ها و چندین دستگاه به عنوان مجری معرفی شدند.
به اعتقاد محققان حوزه بیوتکنولوژی قانون فعلی ایمنی زیستی جمهوری اسلامی ایران یکی از مترقی‌ترین قوانین ایمنی زیستی در جهان است، به گونه‌ای که ماده ۲ این قانون نه تنها تمام امور مربوط به تولید، رهاسازی، نقل و انتقال داخلی و فرامرزی، صادرات، واردات، عرضه، خرید، فروش، مصرف و استفاده از موجودات زنده تغییر شکل یافته ژنتیکی را با رعایت مفاد این قانون مجاز اعلام می‌کند، بلکه فراتر از آن دولت را مکلف به فراهم آوردن تمهیدات لازم برای انجام این امور می‌کند.
این در حالی است که به گفته علی سلاجقه، رئیس سابق سازمان حفاظت محیط زیست، قانون ایمنی زیستی که در سال ۸۸ و در قالب طرحی از سوی مجلس وقت برای رسیدگی به مخاطرات زیستی تصویب شده بود، پاسخگوی نیازهای فعلی کشور به لحاظ زیستی نیست، بنابراین لایحه با تاکید بر حفظ امنیت، سلامت غذایی و با مدنظر قرار دادن مخاطرات احتمالی محصولات تراریخته و آسیب‌های احتمالی آن بر محیط‌زیست به‌ویژه تنوع زیستی باید تهیه و تدوین شود.
وجود ۴ نوع ماده غذایی تراریخته در کشور
وحیده شایگان، رئیس اداره نظارت و ارزیابی غذاهای ویژه و بسته‌بندی فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو در لایو اینستاگرامی با موضوع «محصولات تراریخته»، گفته است: استفاده از واژه تراریخته اندکی ایجاد رعب و وحشت می‌کند، اما باید تاکید کنیم که ما در سازمان غذا و دارو، ایمنی اینگونه مواد غذایی را به مقدار ۱۰۰ درصد تضمین می‌کنیم.
وی با اشاره به اینکه در کشور ما تنها ۴ نوع ماده غذایی تراریخته وجود دارد، اظهار کرده است: در واقع تنها چهار نوع دانه روغنی کُلزا، ذرت، سویا و پنبه دانه در کشور وجود دارد که البته در چند سال اخیر مصرف و تولید پنبه‌دانه به آن صورت زیاد نبوده است، از سه دانه روغنی دیگر نیز بیشتر سویا و ذرت را در سطح عرضه می‌بینیم.
رئیس اداره نظارت و ارزیابی غذاهای ویژه و بسته بندی فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو، تاکید کرده است؛ از چهار محصول، دانه روغنی کلزا و پنبه‌دانه فقط مصارف روغنی دارند و اگر در روغنی این محصولات تراریخته استفاده شود باید برای رعایت حقوق مصرف کننده برچسب تراریخته برآن درج شود؛ اما با خیال راحت باید بگوییم که در آزمایشات مختلف مشاهده کردیم که مراحل مختلف فرایند تصفیه هیچ اثری از DNA تغییر ژنتیک یافته باقی نمی‌گذارد؛ ضمن اینکه این تغییرات ژنتیکی برای منظورهایی همچون مقاوم کردن گیاه در برابر آفات و استفاده کمتر از آفت‌کش‌ها به کار گرفته می‌شود.
به گفته وی، از سال ۱۹۹۶ میلادی تاکنون که این محصولات مصرف می‌شوند هیچ‌گونه موردی مضر برای سلامت نداشتند، به طور معمول بعضی نگرانی‌ها از این محصولات، محیط زیستی است، زیرا برخی کشورها تمایل دارند منابع ژنتیکی کشورشان متفاوت نشود، اما در کل نگرانی بابت مصرف این محصولات از جانب روغن‌ها نداریم، چرا که در روغن‌های خوراکی وقتی روغن خام از دانه روغنی استخراج می‌شود، مراحل مختلف تصفیه به گونه‌ای است که ذره‌ای از DNA تغییر ژنتیک یافته در روغن تصفیه شده نهایی باقی نمی‌ماند.
شایگان معتقد است که در دنیا بیش از ۳۱ محصول تراریخته مورد مصرف دام یا انسان قرار می‌گیرد، اما طبق قانون ایمنی زیستی جمهوری اسلامی ایران پایش برچسب‌گذاری چهار محصولات غذایی از وظایف ما است که آن را انجام می‌دهیم تا فرد حق انتخاب داشته باشد که بداند محصولات تراریخته یا غیرتراریخته را تهیه کند، در قالب برنامه پایش محصولات سطح عرضه، محصولات تراریخته را از گمرکات (مبدا) پایش می‌کنیم و رخدادهای آن را دنبال می‌کنیم که مبادا چیزی که به ما اعلام می‌شود با نتیجه آزمایشگاه مغایرت داشته باشد همه اینها به جهت اطمینان از سلامت اینگونه محصولات است.
دستکاری ژنتیکی در گیاهان عامل بیماری‌های نوظهور
حمیدرضا آقابابائیان، دکترای تخصصی حقوق، وکیل دادگستری و مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه امروزه بیوتروریسم کشاورزی با هدف سلامتی انسان با به خطر انداختن امنیت زنجیره غذایی بسیار گسترده است در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: هر عاملی که سبب تخریب اکوسیستم‌ها، کاهش تولید محصولات گیاهی و دامی، آلوده شدن محصولات آنها یا پخش و شیوع عوامل بیماری‌زا توسط گیاهان، احشام و محصولات آنها بشود، امنیت زنجیره غذایی جامعه را به خطر انداخته و جزو اقدامات آگروتروریستی یا تروریسم کشاورزی طبقه‌بندی می‌شوند.
وی می‌افزاید: کشورهایی که غذای اصلی مردم آنها، محصول خاصی همچون برنج و گندم است، دشمن می‌تواند با دستکاری ژنتیکی در گیاهان، محصولات آن را عواملی برای ایجاد بیماری‌ها از جمله سرطان، بدخیمی‌های لاعلاج و ناشناخته نوظهور به ویژه اوتیسم، آلزایمر، افزایش ناباروری و نازایی کند.
دکترای تخصصی حقوق، وکیل دادگستری و مدرس دانشگاه با بیان اینکه درباره اثرات منفی این محصولات، می‌توان به محصولات مقاوم به علف کش راند آپ اشاره کرد، عنوان می‌کند: واضح است که در اثر وجود علف‌های هرز، کشاورزان مجبور به استفاده از میزان بیشتری سم گلایفویست هستند که این سم با محصول ارتباط مستقیم دارد، از آنجا که سم گلایفوسیت توسط سازمان بهداشت جهانی کارسینو ژن سرطان‌زا شناخته شده است، همچنان فروش آن و بذرهای مقاوم به آن ادامه دارد.
آقابابائیان با اشاره به اینکه محیط‌زیست ارتباط مستقیم بر سلامتی جامعه دارد، چرا که هرگونه اثر تخریبی بر آن اثرات زیانبار بر حیات انسانی است، تصریح می‌کند: هرگونه اختلال در عناصر سازنده زیست بوم‌ها همچون تغییر در جمعیت حشرات و حیوانات یا گیاهان آن منطقه منجر به تهدیدی برای زندگی انسان و سایر موجودات آن محیط خواهد شد.
وی ادامه می‌دهد: برای نمونه، زنبور عسل و GMO؛ در اثر گرده افشانی گیاهان دستکاری شده ژنتیک حاوی سم BT به وجود می‌آیند که حشرات غیر هدف سم BT دچار آسیب شده و اختلال در تعادل تنوع زیستی در محیط‌زیست می‌شود، علاوه بر این آثار سویی بر صنایع مختلف کشاورزی و تولید عسل خواهد داشت، چرا که ثابت شده است این نوع محصولات بر توانایی زنبور برای پیدا کردن شهد گل‌ها اثر منفی می‌گذارند.
مدرس دانشگاه با بیان اینکه پیشرفت در علوم سلولی و مولکولی، مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی نگرانی بابت ایجاد بیماری‌ها را کمتر کرده است، بیان می‌کند: در حقیقت توان بالای علمی در دستکاری‌های ژنی عوامل بیماری‌زا، به ساخت سلاح‌های بیولوژیکی کمک کرده است و احتمال تولید پاتوژن‌هایی که خصوصیات کامل منحصر به فردی دارند، جامعه بشری را از طریق الحاق ژن مقاومت به آنتی بیوتیک و یا الحاق ژن بیماری‌زایی شدیدتر، احتمال ابتلاء به اپیدمی‌های بسیار بزرگ را در آینده ممکن ساخته است.
آقابابائیان خاطر نشان می‌کند: الحاق ژن مقاومت به آنتی بیوتیک به باکتری‌های پاتوژن سیاه زخم (باسیلوس آنتراسیس) و یا تولید ویروس نوترکیب ارتوپاکس که به طیف وسیعی از واکسن‌ها مقاوم است و یا فرانسیسلا تولارنسیس نام باکتری است که عامل بیماری تولارمی است و به گونه‌ای دستکاری شده بود که شدت واگیری و بیماری‌زایی آن افزایش پیدا کند که در نتیجه میزان خیلی پایین‌تری از این ارگانیسم هم می‌تواند سبب ایجاد بیماری شود.
به گزارش پردیسان آنلاین، بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک به عنوان فناوری‌های نوین خدمات ارزشمندی را در تمام عرصه‌های پزشکی، کشاورزی و دامپروری، صنایع، محیط‌زیست و منابع طبیعی ارائه کرده‌اند، زیرا یکی از مهم‌ترین کاربردهای زیست فناوری و مهندسی ژنتیک استفاده از آن برای اصلاح بذر و تولید محصولات نوین کشاورزی با ویژگی‌های خاص همچون افزایش تولید، مقاومت در برابر آفات، خشکی، شوری و عوامل دیگر با دستکاری ژنتیکی آن است، اما به دلیل آشکار نبودن زوایای پنهان این علم، عده‌ای از دانشمندان معتقدند افزایش تولیدات انبوه محصولات کشاورزی از طریق دستکاری ژنتیکی، مشکلات متعددی را برای سلامت انسان و چرخه طبیعت به همراه دارد، بنابراین با وجود ارتباط تنگاتنگ محصولات فراریخته با سلامت انسان و محیط‌زیست، بهتر است در واردات و تولید گسترده این محصولات بازنگری و تأمل بیشتری صورت بگیرد.
