به گزارش پردیسان آنلاین، ایران، کشوری با اقلیم خشک و نیمه‌خشک، همواره با چالش‌های عمیقی در زمینه مدیریت منابع آب دست و پنجه نرم کرده است. این چالش‌ها، که در سال‌های اخیر با افزایش بی‌رویه تقاضا، کاهش میزان بارش‌ها و اثرات فزاینده تغییرات اقلیمی شدت یافته‌اند، ضرورت سرمایه‌گذاری هدفمند و هوشمندانه در حوزه آب را به یک اولویت ملی و امری حیاتی برای توسعه پایدار و امنیت غذایی کشور تبدیل کرده‌اند. سرمایه‌گذاری در این حوزه، نه یک انتخاب اختیاری، بلکه یک الزام ضروری برای تضمین بقا و شکوفایی ایران در آینده‌ای نه چندان دور محسوب می‌شود. این مقاله، با تکیه بر گزارش‌های اقتصادی و فنی معتبر، به بررسی ابعاد مختلف این ضرورت، الزامات و راهکارهای تحقق آن می‌پردازد.
وضعیت منابع آب ایران: زنگ خطر برای آینده
آمار و ارقام رسمی، حکایت از مصرف بی‌رویه و ناپایدار آب در بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی دارند. به طور مشخص، بخش کشاورزی، با مصرف حدود ۸۵ درصد از کل منابع آب کشور، بزرگترین مصرف‌کننده آب در ایران به شمار می‌رود. این وابستگی شدید به آب، در حالی است که روش‌های سنتی آبیاری و عدم بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، منجر به تلفات گسترده و هدر رفتن حجم عظیمی از آب در این بخش شده است.
از سوی دیگر، بررسی‌های پژوهشی و مطالعات علمی نشان می‌دهند که بیش از ۷۰ درصد از آب‌های زیرزمینی کشور در شرایط بحرانی قرار دارند و با سرعت غیرقابل تصوری در حال تخلیه شدن هستند. این وضعیت، ناشی از برداشت‌های بی‌رویه و عدم مدیریت صحیح منابع آب زیرزمینی است که پیامدهای جبران‌ناپذیری برای آینده کشور خواهد داشت. کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، علاوه بر کاهش دسترسی به این منبع حیاتی، می‌تواند منجر به فرونشست زمین، کاهش کیفیت آب و از بین رفتن اکوسیستم‌های وابسته به آب شود.
این شرایط، نیاز به سرمایه‌گذاری فوری و گسترده در زیرساخت‌های ذخیره‌سازی، انتقال و مدیریت هوشمند آب را بیش از پیش آشکار می‌سازد. سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها، نه تنها به حفظ و صیانت از منابع آب موجود کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به افزایش بهره‌وری مصرف آب و کاهش وابستگی به منابع آب سطحی و زیرزمینی نیز منجر شود.
نقش حیاتی سرمایه‌گذاری در توسعه فناوری‌های نوین آبیاری
یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین دلایل سرمایه‌گذاری در حوزه آب، تأمین بودجه لازم برای پیاده‌سازی و گسترش فناوری‌های پیشرفته و نوین آبیاری است. استفاده از این فناوری‌ها، می‌تواند به طور چشمگیری میزان مصرف آب را کاهش داده و بهره‌وری کشاورزی را افزایش دهد و همچون، گسترش روش‌های آبیاری زیرسطحی، که با وجود مزایای فراوان، نیازمند سرمایه‌گذاری بالایی است (حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون تومان در هکتار)، می‌تواند میزان مصرف آب را تا ۴۰ درصد کاهش دهد و در عین حال، عملکرد و کیفیت محصولات کشاورزی را نیز بهبود ببخشد.
علاوه بر آبیاری زیرسطحی، فناوری‌های دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند نقش مؤثری در کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری داشته باشند. استفاده از حسگرها و سیستم‌های هوشمند برای پایش رطوبت خاک و تنظیم میزان آبیاری، استفاده از کودهای کم‌آب‌بر، کشت گیاهان مقاوم به کم‌آبی و مدیریت صحیح خاک، از جمله این فناوری‌ها هستند.
سرمایه‌گذاری در تصفیه‌خانه‌های آب و فاضلاب نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تصفیه و بازیافت آب، می‌تواند به کاهش وابستگی به منابع آب طبیعی کمک کند و آب مورد نیاز برای مصارف غیرشرب را تأمین نماید. استفاده از پساب تصفیه‌شده برای آبیاری فضای سبز، کشاورزی و مصارف صنعتی، می‌تواند به حفظ منابع آب شیرین و کاهش آلودگی محیط زیست کمک کند.
نقش برجسته بخش خصوصی در جذب سرمایه‌های مورد نیاز
سرمایه‌گذاری در حوزه آب، نباید صرفاً به بودجه دولتی محدود شود. مشارکت فعال بخش خصوصی، از طریق راه‌اندازی بازار بهره‌وری آب و ایجاد مشوق‌های مناسب، می‌تواند نقش کلیدی در جلب سرمایه‌های داخلی و خارجی و تأمین منابع مالی مورد نیاز برای توسعه زیرساخت‌های آبی کشور ایفا کند.
این رویکرد، نه تنها فشار مالی از دولت کاسته، بلکه با ایجاد رقابت سالم و پویا، کیفیت خدمات و بهره‌وری را نیز بهبود می‌بخشد و همچون قانون تشویق سرمایه‌گذاری در طرح‌های آب، الزاماتی را برای مشارکت سرمایه‌گذاران در استحصال، توزیع و مدیریت آب تعیین کرده است. این قانون، با ایجاد سازوکارهای مناسب و ارائه مشوق‌های مالی، می‌تواند بخش خصوصی را به سرمایه‌گذاری در حوزه آب ترغیب نماید.
بخش خصوصی، با استفاده از دانش فنی، تخصص و تجربه خود، می‌تواند نقش مؤثری در طراحی، ساخت، بهره‌برداری و نگهداری از زیرساخت‌های آبی کشور ایفا کند. همچنین، بخش خصوصی می‌تواند با ارائه خدمات مشاوره‌ای، آموزشی و فناوری، به بهبود مدیریت منابع آب و افزایش بهره‌وری مصرف آب در بخش‌های مختلف کمک نماید.
الزامات سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی آینده‌نگرانه
با توجه به تحلیل عمیق بحران آب در ایران، ضروری است تا برنامه‌ریزی‌ها با رویکردی آینده‌پژوهانه و مبتنی بر علم و فناوری انجام شود.
ایجاد شاخص‌های مدیریتی شفاف و قابل اندازه‌گیری، مانند شفافیت در انتشار آمار مصرف و کیفیت آب، می‌تواند به بهبود حکمرانی در این حوزه کمک کند. همچنین، تدوین استراتژی‌های جامع برای جمع‌آوری آب باران، استفاده از منابع غیرمتعارف همچون آب شور و مدیریت تقاضای آب، می‌تواند گامی مؤثر در جهت تأمین منابع پایدار و کاهش فشار بر منابع آب شیرین باشد.
سیاست‌گذاری در حوزه آب، باید با در نظر گرفتن ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی انجام شود. لازم است تا سیاست‌ها به گونه‌ای طراحی شوند که هم به توسعه اقتصادی کمک کنند، هم عدالت اجتماعی را برقرار سازند و هم از محیط زیست حفاظت نمایند.
نمونه‌های عملی سرمایه‌گذاری موفق در حوزه آب
در سال ۱۴۰۳، حدود ۱,۵۷۵ میلیارد تومان در پروژه‌های آب و خاک سرمایه‌گذاری شد که بخشی از آن صرف توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار و ذخیره‌سازی آب در مخازن زیرزمینی گردید. این پروژه‌ها، نشان می‌دهند که با برنامه‌ریزی دقیق، تخصیص منابع مناسب و مدیریت صحیح، می‌توان به نتایج ملموسی در کاهش اتلاف آب و افزایش تولید کشاورزی دست یافت.
علاوه بر این، شرکت‌های خصوصی با سرمایه‌گذاری در تصفیه آب صنعتی و بازیافت فاضلاب، نمونه‌هایی از موفقیت در این حوزه ارائه کرده‌اند. این شرکت‌ها، با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و ارائه خدمات با کیفیت، توانسته‌اند ضمن کسب سود، به حفظ منابع آب و کاهش آلودگی محیط زیست نیز کمک نمایند.
این نمونه‌های موفق، نشان می‌دهند که سرمایه‌گذاری در حوزه آب، نه تنها یک ضرورت، بلکه یک فرصت اقتصادی نیز محسوب می‌شود. با ایجاد فضای مناسب برای سرمایه‌گذاری، می‌توان ضمن تأمین نیازهای آبی کشور، به ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی نیز کمک نمود.
چالش‌های پیش‌رو و راهکارهای مقابله با آنها
ضروری است تا نهادهای ذی‌ربط با استفاده از فناوری‌های دیجیتال، پلتفرم‌هایی برای دسترسی عمومی به داده‌های آبی ایجاد کنند. این پلتفرم‌ها، باید شامل اطلاعات دقیق و به‌روز در مورد میزان منابع آب، کیفیت آب، میزان مصرف آب در بخش‌های مختلف و سایر اطلاعات مرتبط باشند. علاوه بر این، لازم است تا قوانین و مقررات مربوط به سرمایه‌گذاری در حوزه آب، شفاف و روشن شوند. این امر، می‌تواند به کاهش ابهامات و ریسک‌های سرمایه‌گذاری کمک کند و سرمایه‌گذاران را به سرمایه‌گذاری در این حوزه ترغیب کند.
به گزارش پردیسان آنلاین، سرمایه‌گذاری در حوزه آب، تنها راهکار عملی و مؤثر برای مقابله با بحران منابع آب در ایران است. این امر، نیازمند همکاری و هماهنگی بین دولت، بخش خصوصی، جامعه علمی و مردم است تا با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و سیاست‌های کارآمد، از منابع موجود به بهترین شکل استفاده شود.
همان‌طور که در منابع مختلف تأکید شده، تحقق این هدف، بدون تخصیص بودجه کلان همچون ۲۰۰۰ همت سرمایه‌گذاری و ایجاد زیرساخت‌های مدرن امکان‌پذیر نیست. در نهایت، باید به این نکته توجه داشت که امنیت آبی، نه تنها به توسعه اقتصادی، بلکه به بقای محیط زیست و سلامت جامعه نیز کمک شایانی خواهد کرد. سرمایه‌گذاری در حوزه آب، در واقع، سرمایه‌گذاری در آینده ایران است.
