از متولد مارس تا برادر قاسم

سعیده اسدی

سردار مجاهد حاج قاسم سلیمانی در طول حیات خویش، همواره به‌‌‌‌‌‌عنوان الگویی کم‌‌‌نظیر در عرصه مجاهدت‌‌‌های میدانی و جهادی تعریف شده است و توامانی شجاعت در عرصه نظامی و مبارزاتی و بصیرت در عرصه سیاسی و دیپلماتیک سبب شد تا ایشان پس از شهادت نه به‌‌‌‌‌‌عنوان یک شخص و یا شخصیت، بلکه به‌‌‌‌‌‌عنوان مکتب، راه و رسمی برای همگان معرفی شود؛ مکتبی که ریشه در اسلام شیعی و همچنین رهنمودهای امامین انقلاب دارد و شهید سلیمانی با مجاهدت‌‌‌ها در زمان حیات و سپس شهادت به‌‌‌‌‌‌دست قسی‌‌‌ترین دشمنان زمان خود، عینیت‌‌‌بخش و پرچم‌‌‌دار چنین مکتبی شد.

جامعیت شخصیت شهید سلیمانی در عرصه نظامی، میدانی، اخلاقی، مدیریتی، مبارزاتی و دینی سبب شد تا ایشان عینیت حقیقی قهرمانانی باشد که پیش از این تنها در ادبیات فرهنگی اسطوره‌‌‌ای ایران جای داشتند؛ امّا امروزه این اسطوره چنان واقعیتی یافته است که می‌‌‌توان نشانه‌‌‌های ارادت و افتخار به ایشان را در هر گوشه‌‌‌ای از ایران، حتی کشورهای منطقه غرب‌‌‌ آسیا به عینه دید و شنید؛ چنین ویژگی‌‌‌هایی در کنار شهادت مظلومانه ایشان سبب شد تا ادبیاتی جدید که ریشه در مقاومت دارد، با محوریت شهید سلیمانی و بررسی ابعاد شخصیتی، اصول رفتاری و اخلاقی، گفتارها، خاطرات و همچنین مبانی مکتب ایشان نوشته و منتشر شود.

در همین راستا، در دو سال اخیر، میزان کتاب‌‌‌هایی که با موضوع شهید سلیمانی به چاپ‌‌‌‌‌‌رسیده به‌‌‌‌‌‌انداز‌‌‌ه‌‌‌ای است که نام‌‌‌‌‌‌بردن از همه آن‌‌‌‌‌‌ها در این مقال مختصر ممکن نخواهد بود، امّا سعی خواهد شد تا به برخی از این کتب که در راستای تبیین مبانی و اصول مکتب شهید سلیمانی بوده و یا معطوف به بررسی ابعاد جهادی حیات این سردار آسمانی و بررسی جامعه‌‌‌شناختی تشییع ایشان است، پرداخته شود.

۱٫ کتاب «شاخص‌‌‌های مکتب شهید سلیمانی»، نوشته علی شیرازی است که در ابتدا سعی‌‌‌‌‌‌کرده برای تبیین مکتب شهید سلیمانی به شناخت مکتب اسلام، تشریح مکتب پیامبر صلی‌‌‌الله‌‌‌‌‌‌علیه‌‌‌‌‌‌وآله و اولیای الهی بپردازد و با مداقه در مکتب سیدالشهداء، نمودهای این مکتب را در مکتب امام خمینی رحمه‌‌‌الله‌‌‌‌‌‌علیه، بنیان‌‌‌گذار انقلاب اسلامی بازشناسایی‌‌‌‌‌‌کرده و در سایه تبیین هر کدام از شاخص‌‌‌های امامین انقلاب، به تطبیق شاخص‌‌‌های مکتب شهید سلیمانی با مکتب امام خمینی رحمه‌‌‌الله‌‌‌‌‌‌علیه بپردازد. در این کتاب به مهم‌ترین شاخص‌‌‌های مکتب شهید سلیمانی (توحید، عشق به اسلام ناب محمدی صلی‌‌‌الله‌‌‌‌‌‌علیه‌‌‌‌‌‌وآله، ارادت به اهل بیت، معنویت، تلفیق معنویت و سیاست، عقلانیت، اعتماد صادقانه به نقش مردم، عدالت اجتماعی، مقاومت و ایستادگی و …) پرداخته‌‌‌‌‌‌شده و برای ارائه مصادیقِ هریک از این شاخص‌‌‌ها در ضمن مباحث به سخنان و گفتارهای سردار سلیمانی نیز اشاره شده است.

۲٫ کتاب «بیایید این‌‌‌گونه باشیم (مبانی و اصول مکتب شهید سلیمانی)»، نوشته دکتر محمدباقر بابایی طلاتپه است که در پنج فصل تلاش‌کرده تا ضمن پیروی از اندیشه مقام معظّم رهبری در مکتب نامیدن راه و رسم شهید سلیمانی، به ارائه مهم‌‌‌‌‌‌ترین راهبرد برای رسیدن به مقام اعلاء در دنیا و آخرت -که متشکل از بینش، روش و منش است- بپردازد. لذا، در فصل اوّل کتاب که متشکل از دو گفتار است، به تبیین چیستی، چرایی و چگونگی مکتب شهید سلیمانی پرداخته‌‌‌‌‌‌شده که ضمن تبیین و تحلیل گفتمانی این مکتب، دلایل شور و شعور مردم در تشییع این شهید بزرگوار مورد توجه قرار گرفته است و ضمن آن ارتباط این مکتب با مکتب اسلام و امامین انقلاب اسلامی بازنمایی شده است. همچنین در گفتار بعدی این فصل سعی‌شده تا ضمن بازکاوی مکتب شهید سلیمانی امکان تعمیم گزاره‌‌‌های این مکتب به‌‌‌‌‌‌صورت کلی برای دیگران نیز مود توجه قرار بگیرد. در فصل دوم این کتاب، در سه گفتار به بینش، روش و منش شهید سلیمانی، ورود ایشان به سپاه پاسداران و فرماندهی نیروی قدس، تحلیل زندگی ایشان و سبک مدیریتی و فرماندهی ایشان پرداخته شده است. در فصل سوم، برای اثبات صحت‌‌‌‌‌‌وسقم گزاره‌‌‌های حاکم بر رفتار شهید سلیمانی، دیدگاه مردم، رهبر معظّم انقلاب و برخی از هم‌‌‌رزمان ایشان نسبت به حاج قاسم مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم، شیوه شناختی مکتب سلیمانی مورد نگارش قرارگرفته تا روش و منطقی را که این مکتب به‌‌‌‌‌‌وسیله آن مورد مطالعه و پژوهش قرارگرفته، شناخته شود. در فصل پنجم و آخر این کتاب هم، در چهار گفتار به بررسی اصول اندیشه‌‌‌ای، اصول ارزشی، اصول الگویی و اصول نمادی مکتب سلیمانی پرداخته شده است.

۳٫ کتاب «آیت حق»، مشتمل بر مجموعه گفتارهایی از دکتر محمدباقر خرمشاد، دکتر پرویز امینی، دکتر رضا غلامی، دکتر سیدمجید امامی، دکتر فرزاد جهان‌‌‌بین و … است که با رویکرد تحلیلی به بررسی تشییع تاریخی سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی پرداخته است؛ این کتاب پس از آن تهیه شد که مرکز پژوهش‌‌‌های علوم انسانی ملاصدرا بر آن شد تا پس از گذشت ۲۵ روز از تشییع تاریخی و کم‌‌‌نظیر شهید سلیمانی، به بررسی جامعه‌‌‌شناختی و سیاسی آن در قالب نشستی تخصصی با حضور استادان و پژوهشگران برجسته حوزه جامعه‌‌‌شناختی بپردازد. لذا، در این کتاب مجموعه گفتار استادان مطرح کشور در قالب موضوعاتی همچون شهید سلیمانی، استاد تمام عرفان جهادی؛ حقیقت وجودی شهید سلیمانی؛ سیاست‌‌‌پژوهی شهادت حاج قاسم سلیمانی؛ هویت و معرفت جامعه ایرانی در مواجهه با شهادت سردار بدون مرز؛ دست قدرت خداوند در تشییع تاریخی سردار سلیمانی؛ نقش حاج قاسم در بازنمایی جایگاه سیاست منطقه‌‌‌ای ایران؛ صحنه حشر مهم‌‌‌‌‌‌ترین مبنا برای تبیین مفاهیم جمعی؛ تشییع حاج قاسم سلیمانی و بازتولید هویت معمایی جامعه ایران و تشییع سردار سلیمانی و تثبیت فرهنگ انقلاب اسلامی در غرب آسیاست. مطالعه این اثر می‌‌‌تواند به ارائه دیدگاهی تحلیلی برای مخاطبان در راستای بررسی تشییع سردار سلیمانی کمک کند.

۴٫ کتاب «برادر قاسم»، توسط ابوذر مهروان‌‌‌فر به نگارش درآمده و در یازده گفتار به بررسی موضوعاتی همچون ولایت و ولایتمداری، انقلاب اسلامی، دفاع مقدس، شهید و شهادت، شهدای دفاع مقدس، ایران و ملیت‌‌‌گرایی، جبهه مقاومت، تحولات غرب آسیا، مدافعان حرم، شهدای مدافع حرم و فرهنگ و هنر در ارتباط و معطوف به این شهید بزرگوار پرداخته شده است. نویسنده در این کتاب و در هر گفتار بر آن بوده است تا با جستاری در اندیشه راهبردی شهید سلیمانی، تصویری عینی از اندیشه سپهبد سلیمانی در حوزه‌‌‌های مختلف ارائه دهد؛ هر چند این کتاب در زمان حیات سردار سلیمانی در راستای پاسداشت رشادت‌‌‌های این سردار بزرگوار نوشته شده است، امّا پس از شهادت ایشان و در زمستان ۱۳۹۸ چاپ و منتشر شد.

۵٫ کتاب «متولد مارس»، از مجموعه کتاب‌‌‌های روزی روزگاری به قلم علی‌‌‌اکبر مزدآبادی است که در سه فصل به بیان خاطرات دوستان و هم‌‌‌رزمان شهید سلیمانی پرداخته است. نویسنده در مقدمه این کتاب با اشاره به نام کتاب چنین تعریفی را ارائه می‌‌‌دهد: «مارس را هم روح جنگ دانسته‌‌‌اند، هم روح محافظ صلح؛ او یکی از ارواح سه‌‌‌گانه اصلی مسلط بر الهیات دوران باستان بوده است. نام او را بر همان ماهی گذاشته‌‌‌اند که اوضاع بری و بحری برای اردوکشی و سپاه‌‌‌سازی مناسب باشد؛ یعنی آغاز فصل اعتدال.» چنان‌‌‌چه گفته شد، این کتاب در سه فصل تهیه‌‌‌‌‌‌شده و در هر فصل خاطرات و مطالبی درباره شهید سلیمانی از سوی شخصیت‌‌‌هایی همچون سیدحسن نصرالله، سردار امیرعلی حاجی‌‌‌زاده، حسین امیرعبدالهیان، عزت‌‌‌الله ضرغامی، امیر اسداللهی، پرویز فتاح، صادق آهنگران، حسین دهقان، برخی از فرزندان شهداء و … ایراد شده است. همچنین در فصل اوّل و در بخش «یک روایت ابلهانه»، روایتی از مک کریستال، فرمانده سابق عملیات‌‌‌های ویژه آمریکا در عراق و پترائوس، فرمانده سابق نیروهای آمریکایی در عراق بیان‌شده که دربردارنده تلاش مذبوحانه نیروهای آمریکایی برای ترور سردار سلیمانی است. در مجموع، این کتاب با ارائه خاطراتی ناب از شهید سلیمانی می‌‌‌تواند مقدمه‌‌‌ای برای شناخت این شهید بزرگوار باشد.

۶٫ کتاب «عقل سرخ»، کتابی است که به اهتمام سیدمجید امامی و آرزو نیکوئیان، زیر نظر حمید پارسانیا در قالب یادنامه‌‌‌ علوم اجتماعی ایران برای حاج قاسم و جهان پس از شهادت ایشان منتشر شده است. نام‌‌‌گذاری این کتاب که به‌‌‌‌‌‌معنای پیروزی نهایی خون بر شمشیر است، مشتمل بر مجموعه یادداشت‌‌‌ها و مقالاتی از سوی پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی است که در این مقالات با رویکردی جامعه‌‌‌شناختی به موضوعاتی همچون عناصر اصلی حیات اجتماعی از مکتب خمینی تا مکتب سلیمانی، شهادت و امتداد اجتماعی آن، علت عشق متفاوت مردم ایران به سردار سلیمانی بر اساس فرهنگ تشیع، اضلاع دین‌‌‌داری انقلابی در جهان‌‌‌بینی حاج قاسم سلیمانی، بازنمایی رسانه‌‌‌های غربی درباره شهید سلیمانی و … پرداخته شده است.

چنانچه گفته شد، نام‌‌‌‌‌‌بردن از لیست تمام کتاب‌‌‌هایی که در این حوزه به نگارش درآمده است طبیعتاً خارج از حوصله متن خواهد بود، امّا امید است نام و یاد شهید سلیمانی بیش از پیش در حوزه ادبیات و هنر برجسته شود و در آینده نیز کتاب‌‌‌های بیشتری با رویکرد تحلیلی و علمی به بررسی شیوه مدیریتی و اصول مبازراتی شهید سلیمانی و همچنین نگاه ایشان به حل مسائل و بحرا‌‌‌ن‌های سیاسی، منطقه‌‌‌ای و امنیتی به‌‌‌‌‌‌ویژه در حوزه بازدارندگی و امنیت‌زایی بپردازد.