به گزارش پردیسان آنلاین از آذربایجان شرقی، شهرهای تاریخی همچنان به‌عنوان شریان‌های زنده تمدن بشری جریان دارند، این شهرها تنها مجموعه‌ای از بناهای کهن نیستند، بلکه حافظان هویت، فرهنگ و خاطرات جمعی ملت‌ها به شمار می‌آیند.
وقتی در کوچه‌های باریک یزد قدم می‌زنیم یا در میدان نقش‌جهان اصفهان می‌ایستیم، تاریخ نه در کتاب‌ها، بلکه در دیوارها و سنگ‌فرش‌ها جاری است، همان‌گونه که در فلورانس، استانبول یا فاس، هر بنا و هر میدان، روایتی از شکوه و خلاقیت انسان در طول قرون را بازتاب می‌دهد با این حال این میراث زنده در برابر تهدیدهای گوناگون قرار دارد.
فرسایش زمان، توسعه بی‌برنامه، گردشگری بی‌رویه و تغییرات اقلیمی، هریک می‌تواند بخشی از این هویت را به خاموشی بکشاند، شهرهای تاریخی در عین حال که منبعی ارزشمند برای گردشگری و اقتصاد محلی هستند در معرض خطر از دست دادن اصالت و روح خود نیز قرار دارند.
اگر این روند ادامه پیدا کند، آنچه باقی می‌ماند تنها پوسته‌ای خالی از معنا خواهد بود؛ راه نجات این شهرها در ایجاد تعادلی پایدار میان توسعه معاصر و حفاظت از گذشته نهفته است و مرمت علمی و اصولی، مدیریت هوشمند گردشگری، آموزش و آگاهی‌بخشی به مردم و همکاری جهانی برای تبادل تجربه، می‌تواند ضامن بقای این میراث باشد.
شهرهای تاریخی باید نه به‌عنوان موزه‌هایی خاموش، بلکه به‌عنوان موجوداتی زنده و پویا دیده شوند که گذشته را روایت می‌کنند و آینده را الهام می‌بخشند؛ بافت‌های تاریخی و قدیمی شهر از جمله آثار ارزشمندی هستند که به‌مثابه پیشینه فرهنگ، معماری و اصالت یک شهر عمل می‌کنند و اهمیت این بافت‌ها را در گذر زمان نشان می‌دهند.
احمد میرزا کوچک خوشنویس در کتاب «بازنگری در تجربیات حفاظت از میراث جهانی، بعد از جنگ جهانی دوم» نوشته است: «بسیاری از اقدامات امروزیِ حفاظت و احیا بدون استفاده از تجربیات پیشین باعث هدر رفتن نیروها و سرمایه‌های ملی است.»
اشتراک‌گذاری تجارب میان شهرهای تاریخی نه تنها موجب غنای علمی و فرهنگی می‌شود بلکه هویت جهانی آن‌ها را تقویت و زمینه‌ای برای معرفی بهتر ارزش‌های تاریخی به مردم جهان فراهم می‌کند، در این راستا مفهوم خواهرخواندگی شهرها اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا پلی میان فرهنگ‌ها ایجاد می‌کند و ارتباط مستقیم میان شهروندان، هنرمندان و پژوهشگران را ممکن می‌سازد.
خواهرخواندگی علاوه بر تقویت همکاری‌های آموزشی و پژوهشی، فرصت‌های تازه‌ای برای توسعه اقتصادی و گردشگری فراهم می‌کند و صنایع‌دستی، هنر و تجارت محلی را به بازارهای جهانی پیوند می‌زند؛ این روابط فراتر از دیپلماسی رسمی دولت‌ها، نوعی دیپلماسی مردمی هستند که صلح، دوستی و همزیستی جهانی را ترویج می‌دهند.
در حقیقت، خواهرخواندگی و تبادل تجربه میان شهرهای تاریخی پلی میان گذشته و آینده، میان فرهنگ‌های محلی و هویت جهانی و میان مردم شهرها برای ساختن جهانی پایدار و صلح‌آمیز است.
کلانشهر تبریز یکی از کهن شهرهای ایران است که با توجه به ضرورت حفظ بافت‌های تاریخی به عنوان میراثی برای آیندگان، گام‌های اثربخش و استواری برداشته است تا هویت و اصالت این کلانشهر از گذشتگان، به یادگار بماند.
منطقه ۳ اصفهان و منطقه ۸ تبریز تفاهم‌نامه خواهرخواندگی یا پیمان دوستی امضا می‌کنند
مصطفی نباتی‌نژاد، رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی کلانشهر اصفهان به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: به جهت تجانس فرهنگی، تاریخی و گردشگری، دو شهر اصفهان و تبریز از تشابه فزاینده و برخوردار و از نظر خاستگاه تمدنی دارای معماری و شهرسازی همسان هستند، به‌ویژه تا آخرین دوران که اصفهان به عنوان پایتخت در دوره صفویه، بعد از دوره آل‌بویه و سلجوقیان، معرفی شده بود.
وی با تأکید بر تقویت روابط میان دو شهر ادامه می‌دهد: از منظر بافت تاریخی، هر دو شهر می‌توانند همکاری‌های مشترک داشته باشند که به این منظور، مناطق فرهنگی-تاریخی شهرهای اصفهان و تبریز از جمله منطقه ۳ اصفهان و منطقه ۸ تبریز تفاهم‌نامه‌ای در قالب خواهرخواندگی یا پیمان دوستی امضا می‌کنند تا امکان به اشتراک‌گذاری دانش و تجربیات میان دو شهر، فراهم شود.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی کلانشهر اصفهان از انجام اقداماتی در حوزه درآمد پایدار خبر می‌دهد و تأکید می‌کند: افزون بر درآمد پایدار به منظور بازآفرینی شهری و حل مسائل شهری، با دقیق‌سازی محدوده تاریخی که باید موجب رفع مشکلات شهروندان شود، پیشنهاداتی از سوی هیئت اصفهانی ارائه شد.
نباتی‌نژاد عنوان می‌کند: در مجمع شهرهای تاریخی ایران نیز به این موضوع پرداخته می‌شود و از شهر تبریز درخواست شد به این مجمع که سال گذشته، دبیرخانه دائمی آن شکل گرفت و شهر اصفهان نخستین میزبان این مجمع بود، بپیوندد.
وی عنوان می‌کند: طی حضور هیئتی از اعضای شورای اسلامی شهر فعال در کمیسیون‌های عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی، حقوقی، برنامه‌ریزی و پایش مصوبات، اقتصادی، سرمایه‌گذاری و گردشگری، سلامت، محیط زیست و خدمات شهری به همراه مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی کلانشهر اصفهان در شهر تبریز، جلسه‌ای در محل سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهرداری تبریز، برگزار و تبادل اطلاعات در حوزه درآمدهای پایدار انجام شد.
غلامرضا احمدی، رئیس شورای اسلامی کلانشهر تبریز درباره اهمیت فزاینده حفاظت و احیای بافت تاریخی تبریز به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: تبریز یکی از کهن‌ترین و تأثیرگذارترین مراکز فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ایران به علت برخورداری از ارزش تاریخی و فرهنگی، جایگاه جهانی و گردشگری، هویت شهری و حس تعلق اجتماعی، تأثیر اقتصادی و توسعه پایدار شهری در طول تاریخ بوده است.
وی درباره اقدامات دوره ششم شورای شهر تبریز در حوزه احیا و حفظ میراث تاریخی عنوان می‌کند: جمع‌آوری داده و اطلاعات خانه‌های تاریخی نظیر تهیه «پرونده تاریخی با تاریخچه مشخص» برای هر خانه تاریخی، مرمت و بهسازی خانه‌ها و خانه‌موزه‌ها، احیای موزه مشاغل تبریز، تملک اماکن تاریخی و اقدام به تبدیل محدوده و پیرامون خانه ستارخان به باغ‌موزه از جمله اقدامات مورد توجه است.
رئیس شورای اسلامی کلانشهر تبریز ادامه می‌دهد: ترمیم جداره‌ها و منظر شهری با رویکرد تاریخی و تصویب ضوابط و قوانین مرتبط با بافت تاریخی از جمله بررسی و تصویب «ضوابط اختصاصی بافت تاریخی تبریز» در شورای فنی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی انجام شده است.
احمدی درباره چالش‌های این حوزه عنوان می‌کند: برخی خانه‌ها پیش از این، به هیچ عنوان داده و سابقه مکتوب نداشته‌اند، بنابراین کار جمع‌آوری و مستندسازی هنوز کامل نشده و اقدامات در حوزه مرمت در برخی خانه‌ها، هنوز در مراحل ابتدایی است.
ساماندهی مقبرةالشعرا شاخص‌ترین اقدام شهرداری است
یعقوب هوشیار، شهردار تبریز نیز با بیان اینکه کهن‌شهر تبریز در تمام ادوار تاریخی نقش تأثیرگذاری در سیاست، اقتصاد و فرهنگ ایران و منطقه داشته است، به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: تا پیش از سال ۱۴۰۰ بافت تاریخی تبریز ۴۶۰ هکتار بود اما بعد از آن، مساحت بافت تاریخی توسط اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری به ۱۳۰۰ هکتار رسید. شهرداری تبریز در کنار اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و با جلب نظر تخصصی آن‌ها در این حوزه، اقدامات گسترده‌ای برای حفظ، احیا و بازآفرینی بافت و ابنیه تاریخی تبریز انجام داده است.
وی ادامه می‌دهد: احداث و سنگفرش محورهای گردشگری، تملک و احیای خانه‌های تاریخی، بازآفرینی ابنیه تاریخی، توسعه باغ‌موزه ستارخان، احیای خانه باقرخان، خانه کلکلته‌چی، مرمت عمارت ساعت، خانه نیکدل، خانه ختایی و سنگفرش معابر منتهی به ابنیه تاریخی از جمله اقدامات شاخص شهرداری تبریز در بافت تاریخی شهر است.
شهردار کلانشهر تبریز عنوان می‌کند: شاخص‌ترین اقدام شهرداری در این حوزه ساماندهی مقبرةالشعرا، مدفن بین از ۴۰۰ تن از شعرا و عرفای تبریز، آذربایجان و ایران است که هم‌اکنون تبدیل به مرجع گردشگری تبریز شده است. همچنین شهرداری تبریز در راستای حفظ بافت تاریخی شهر، اقدام به ارائه مشوق‌هایی در پروانه‌های ساخت، بهره‌برداری و مرمت ابنیه تاریخی کرده است که می‌توان به خانه سرخه‌ای اشاره کرد.
هوشیار با اشاره به اقدام شاخص شهرداری تبریز در معرفی کهن‌شهر تبریز، خاطرنشان می‌کند: گردآوری و انتشار مجموعه فاخر پنج جلدی «تبریزنامه» سیری در یادکرد تبریز در ادبیات مشرق زمین است که به‌تازگی در کنگره بین‌المللی بزرگداشت استاد شهریار از آن رونمایی شد، همچنین شهرداری تبریز در راستای رفع دغدغه دوستداران میراث فرهنگی و تاریخی این شهر، خود را متعهد به حفظ، احیا و بازآفرینی اماکن تاریخی و فرهنگی تبریز کرده است و در کنار آن معتقد است نام بلندآوازه تبریز در طول تاریخ به واسطه انسان‌هایی که در این شهر زیسته‌اند، ماندگار شده است.
احمد حمزه‌زاده، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان شرقی به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: اقدامات انجام شده در بافت تاریخی با اقدامات مجمع شهرهای تاریخی ایران، دو مقوله متفاوت است، زیرا انجام اقدامات در بافت تاریخی، یک موضوع حاکمیتی است.
وی ادامه می‌دهد: متولی بافت تاریخی تبریز، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بوده و در تمامی شهرهای تاریخی، ناظر اصلی بر میراث از سوی حاکمیت است. در سطح ملی ۱۶۸ شهر دارای بافت تاریخی معرفی شده است که در استان ما شهرهای تبریز، مراغه، مرند، اهر، تسوج، اسکو و بناب دارای بافت تاریخیِ مصوب هستند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان شرقی با بیان اینکه نخستین اقدام این اداره، تدقیق محدوده بافت تاریخی است، عنوان می‌کند: دومین گام، تعیین ضوابط بافت تاریخی است که افزون بر ضوابط ساخت‌وساز، ضوابط حفاظتی و سیما و منظر را نیز شامل می‌شود.
حمزه‌زاده، با تأکید بر اینکه مدیریت بافت تاریخی با اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیست، تاکید می‌کند: مدیریت شهری، مسئول مدیریت بافت‌های تاریخی بوده و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نقش نظارتی را ایفا می‌کند، به این منظور قانونگذار، ملزم کرده است که با همکاری و تحت نظر اداره کل راه و شهرسازی، طرح ویژه با دریافت نظرات اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، مدیریت شهری و ساکنان، توسط یک مشاور عملیاتی شود.
اگر بافت تاریخی در شهر نباشد به معنی این است که ریشه، نماد و هویت وجود ندارد و ما نتوانسته‌ایم در بافت‌ها، آرامش زندگی و ارزش افزوده اقتصادی ایجاد کنیم
وی ادامه می‌دهد: اکنون این طرح در شهر تبریز، در مرحله تدوین قرار دارد که تکالیف مدیریت شهری، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، اداره کل راه و شهرسازی و تمامی دستگاه‌های اجرایی از جمله دولتی و عمومی و حتی بخش خصوصی بعد از تدوین، جهت اجرا ابلاغ خواهد شد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان شرقی درباره انجام اقداماتی در حوزه حفاظت از بافت تاریخی عنوان می‌کند: اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با برخورداری از واحد یگان حفاظتی به طور روزانه، اقداماتی جهت در حوزه پایش و رصد به منظور حفاظت از بافت تاریخی انجام می‌دهد.
حمزه‌زاده با تأکید بر اهمیت تشکیل مجمع شهرهای تاریخی ایران تصریح می‌کند: این مجمع که به همت و ابتکار شهرداری اصفهان، با هدف تشکیل جلسه دادنِ ۱۶۸ شهر دارای بافت تاریخی شکل گرفته است موجب هماهنگی، همگرایی و هم‌فکریِ شهردارانِ شهرها می‌شود و درصدد است که با تدوین اساسنامه‌ای مشخص و مکمل، موجب همکاریِ بیش از پیشِ شهرداران این شهرها شود.
وی عنوان می‌کند: اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی برای امضای تفاهم‌نامه خواهرخواندگی میان منطقه ۸ تبریز و منطقه ۳ اصفهان و تقویت روابط میان دو شهر، آماده هرگونه همکاری در جهت پیشبرد اهداف در این حوزه است.
روح‌الله رشیدی، رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی کلانشهر تبریز به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: این مرکز برای حفظ هویت تبریز اقدامات قابل توجهی از جمله انجام طرح‌های پژوهشی در حوزه هویت تاریخی، معمارانه، شهرسازی و فرهنگی انجام داده است.
وی با بیان اینکه بخش قابل توجهی از طرح‌های پژوهشی در زمینه هویت تاریخی شهر تبریز انجام شده است، ادامه می‌دهد: موضوعاتی همچون مستندنگاری معماری و شهرسازی تبریز، بازار و آداب و سنن در پژوهش‌های مرکز دارای جایگاه ثابت است و تلاش شده است بعضی از آن‌ها در قالب کتاب، ارائه شود.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی کلانشهر تبریز می‌گوید: افزون بر تاریخ قدیم تبریز، به تاریخِ پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز پرداخته شده است تا بتوان ویژگی‌های هویتی تبریز را بازگو کرد.
مسعود برزگر جلالی، مدیرکل اسناد و کتابخانه ملی منطقه شمال‌غرب کشور به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: در این سازمان اسناد مدارک مرتبط با هویت تاریخی تبریز وجود دارد، به نحوی که قدمت بیشتر اسناد به دوران پهلوی بازمی‌گردد و متعلق به وزارت فرهنگ و هنر آن دوران است.
وی با اشاره به وجود اسنادی مبنی بر وضع بازار تاریخی تبریز، تشریح می‌کند: مدارکی دال بر گذر مورخان و سیاحان همچون مارکوپولو و ابن بطوطه از تبریز و بازار آن وجود دارد که از آن، دیدن کرده‌اند.
از اوایل دهه ۱۳۹۰ یک طرح ملی در بنیاد ایرانشناسی تحت عنوان «دانشنامه استان‌های ایران» در حال انجام است که یک دانشنامه ایرانشناسی بوده و به بررسی تمام ابعاد سیاسی، تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی و هنری استان‌های ایران به تفکیک، پرداخته است
مدیرکل اسناد و کتابخانه ملی منطقه شمال‌غرب کشور با بیان اینکه تبریز از قدیم‌الایام، مرکز بزرگ تجارت و دادوستد بوده، تأکید می‌کند: مجموعه بازار به اواخر دوره زندیه و به بعد از زلزله ۱۱۹۳ و ۱۱۹۴ هجری قمری بازمی‌گردد که به تدریج، توسعه یافته و به شکل کنونی درآمده است.
برزگر جلالی در خصوص همکاری این سازمان با اشخاص حقیقی و حقوقیِ مرتبط با تاریخ و هویت تاریخی تبریز و آذربایجان عنوان می‌کند: در مواقع نیازِ این اشخاص، اسناد در اختیار آن‌ها قرار داده شده است. حتی زمانی که برخی اسناد مورد نیاز در تبریز موجود نباشد، از تهران درخواست می‌شود که در اختیار این اشخاص، قرار گیرد.
احد نژاد ابراهیمی، عضو هیئت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: شکل‌گیری بافت تاریخی تبریز به سال ۱۳۶۹ بازمی‌گردد و مطابق مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی، تبریز جزو شهرهای تاریخی معرفی شد. سپس، تصمیم بر آن شد که یک طرح، کار شود. خروجی طرح، یک نقشه بود که ضوابط و مقررات آن هرگز به تصویب نهایی شورای عالی معماری و شهرسازی نرسید و تاکنون نیز، تصویب نهایی نشده است.
وی ادامه می‌دهد: این اقدامات، نشان می‌دهد که این بافت به لحاظ مدیریتی، چندان دارای اهمیت نیست که تاکنون ضوابط و مقررات این بافت، به تصویب نهایی نرسیده است. اکنون، این یک مسئله نیست بلکه یک بحران است.
عضو هیئت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز عنوان می‌کند: اگر بافت تاریخی در شهر نباشد، به معنی این است که ریشه، نماد و هویت وجود ندارد و ما نتوانسته‌ایم در بافت‌ها، آرامش زندگی و ارزش افزوده اقتصادی ایجاد کنیم.
حمیدرضا آریان‌فر، مدیر گروه تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران بنیاد ایرانشناسی به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: در راستای حفظ هویت تاریخی تبریز، یک طرح پژوهشی گسترده تحت عنوان «بازار بزرگ تبریز و بازارچه‌های پیرامونی آن در دویست سال اخیر» انجام شده است که ماحصل آن در قالب کتاب و در سال ۱۳۹۲ منتشر شده است.
وی ادامه می‌دهد: همچنین از اوایل دهه ۱۳۹۰ یک طرح ملی در بنیاد ایرانشناسی تحت عنوان «دانشنامه استان‌های ایران» در حال انجام است که یک دانشنامه ایرانشناسی بوده و به بررسی تمام ابعاد سیاسی، تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی و هنری استان‌های ایران به تفکیک، پرداخته است.
مدیر گروه تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران بنیاد ایرانشناسی با بیان اینکه آذربایجان شرقی یکی از استان‌هایی بود که در ابتدا به آن پرداخت، تشریح می‌کند: نتیجه آن، چند هزار صفحه از بخش‌های مختلف بود که توسط شعبه بنیاد ایرانشناسی در آذربایجان شرقی و سایر پژوهشگران محلی، انجام شد که در مرحله ویراستاری قرار دارد.
محمود رنجبر فخری، پژوهشگر تاریخ نیز درباره اهمیت بافت تاریخی تبریز به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: اگر بخواهیم بافت تاریخی تبریز را تشریح کنیم، این سوال به وجود می‌آید که منظور ما، کدام دوره است. در دوره ایلخانان، تبریز پایتخت کشوری از غرب چین تا دروازه‌های مصر و سواحل دریای سیاه بوده است.
وی ادامه می‌دهد: آنچه شهرداری منطقه تاریخی تعیین کرده و یا حتی بارویی که نجف‌قلی‌خان دنبلی کشید بافت تاریخی نیست و برای شناسایی و احیا آن به دو گام اساسی نیاز داریم.
پژوهشگر تاریخ عنوان می‌کند: انجام کاوش‌های باستانی و جلوگیری از ساخت‌وساز و تخریب ابنیه جدید مثل برج یا ساختمان‌هایی که در اطراف مقبره‌الشعرا ساخته شده‌اند، از جمله گام‌هایی برای برداشتن در مسیر احیای بافت تاریخی تبریز هستند.
به گزارش پردیسان آنلاین، حفاظت و احیای میراث تاریخی حفظ ریشه‌های فرهنگی و تاریخی مردم این سرزمین است، حفاظت و احیای میراث تاریخی تبریز نه‌تنها وظیفه‌ای فرهنگی و اخلاقی، بلکه اقدامی ضروری برای آینده شهر است.
کلانشهر تبریز با پشتوانه تاریخی غنی خود می‌تواند نمونه‌ای از شهر هوشمند تاریخی باشد، شهری که گذشته را پاس می‌دارد و همزمان با آینده حرکت می‌کند، همچنین به علت وجود قرابت فرهنگی، شهرسازی و معماری میان این کلانشهر و کلانشهر اصفهان، امضای تفاهم‌نامه خواهرخواندگی در حوزه بافت تاریخی، بیش از پیش می‌تواند به تقویت روابط میان دو شهر در حوزه فرهنگی-تاریخی کمک کند.
شهرهای تاریخی قلب تپنده تمدن بشری هستند؛ آن‌ها نه‌تنها گذشته را روایت می‌کنند، بلکه چراغ راه آینده‌اند. اگر امروز برای حفاظت از این میراث زنده اقدام نکنیم، فردا با شهری بی‌هویت و جهانی بی‌ریشه روبه‌رو خواهیم شد و وظیفه ماست که میان توسعه معاصر و حفظ تاریخ، پلی پایدار بسازیم تا این شهرها همچنان زنده بمانند و روایتگر داستان انسان باشند.
گزارش از سولماز کاظمی
