به گزارش خبرنگار پردیسان آنلاین، سراسر استان هرمزگان سیاه‌پوش و بیرق عزا در هر کوی و برزن برافراشته شده است. این روزها در مساجد، حسینیه‌ها، تکایا و بقاع متبرکه شهرها و روستاهای هرمزگان شوری برپا است و شاهد برگزاری مراسم دهه اول محرم هستیم. آئین‌های عزاداری سنتی (بومی) در هرمزگان سابقه طولانی دارد و مردم این دیار از زمان‌های دور پایبند به برگزاری آن هستند.

آئین‌های عزاداری هرمزگان نسل به نسل منتقل شده است و جوانان و نوجوانان هر ساله با شور و شوق خاصی این مراسم را برگزار می‌کنند. سینه‌زنی (واحد)، روضه‌خوانی، زنجیرزنی، تعزیه‌خوانی، سنگ‌زنی (چک‌چکو)، تابوت‌گردانی، علم‌گردانی، رقص حجله یا حجله‌گردانی، حنابندان، پخش نذورات و مراسم ویژه تاسوعا و عاشورا از جمله آئین‌های شاخص استان هرمزگان در دهه اول محرم است. استان هرمزگان دارای یک هزار و ۲۰۰ هیئت مذهبی فعال در شهرها و روستاها است که هرکدام به نحو متفاوتی محرم را گرامی می‌دارند؛ یکی از مشهورترین این آئین‌ها عَلَم گردانی است.

عَلَم گردانی

هر مسجد، حسینیه و تکایا برای خود علم جداگانه ای دارد، مهمترین بُعد علم گردانی، اعلام فرا رسیدن محرم و شروع آئین‌های عزاداری است که عزاداران هر روز صبح از مسجد، حسینیه و تکایای خود بیرون آمده و با پرسه در کوچه‌ها و محله‌ها همراه با سینه زنی و نوحه خوانی به جمع آوری نذورات اهالی می‌پردازند. بیشتر حسینیه‌های هرمزگان به ویژه در شهر بندرعباس و میناب با آغاز ماه محرم به نام یکی از امامان معصوم (ع) علم می‌بندند و آن را در محله‌ها همراه با دسته‌های سینه زن می‌گردانند که این گردش علم را (پَرسه) می‌گویند.

چک‌چکو؛ آئین ویژه استقبال از محرم

چک‌چکو یا سنگ‌زنی از آئین‌های ویژه و شاخص مردم هرمزگان در ماه محرم است. امروزه این آئین‌ها با تلفیق فرهنگ‌های بومی و مهاجرنشین رنگ و بویی دیگر به خود گرفته است، در این نوع عزاداری سنتی که بیشتر مورد توجه مردم هرمزگان است و هم اکنون نیز رواج دارد، عزاداران از اول تا پایان دهه محرم با دو قطعه سنگ یا چوب کوچک (به شکل مربع یا دایره) سنگ‌ها را به هم می‌کوبند؛ نام چک‌چکو نیز از صدای به هم خوردن همین سنگ‌ها گرفته شده است.

این مراسم همراه با عَلَم‌گردانی است، به این صورت که دسته سینه‌زنان دایره‌وار علم حضرت عباس (جریده) را در میان می‌گیرند و همراه با نوحه‌خوانی و به جای سینه زدن، دو قطعه سنگ را همراه با چرخش‌های موزون به هم می‌زنند و با رفتن به خانه‌ها اقدام به جمع‌آوری پول و نذورات برای هیئت‌های عزاداری می‌کنند.

این رسم دیرینه در شهرها و روستاهای استان هرمزگان برپا می‌شود و هنگام رسیدن به در هر خانه‌ای همه یک صدا و یک ریتم در حالی که سنگ‌ها یا چوب‌ها را بالای سر به هم می‌زنند، می‌گویند «‌چک‌چکو ماه محرم رسید»، صاحب خانه با شنیدن این نوا با خبر می‌شود و شربت، شیرینی یا پولی را به دسته‌های عزاداری می‌دهد. این آئین در تمام محلات سطح شهر اجرا می‌شود و جزو میراث معنوی و ناملموس هرمزگان محسوب می‌شود که به ثبت ملی نیز رسیده است‌.

گرمی مجالس عزاداری با روضه‌خوانی

سبک و سیاق روضه‌خوانی در این استان ابتدا با خواندن چند نوحه با سبک محلی و سنتی به صورت نشسته و دور هم برگزار و چاووشی‌خوانی توسط یک نفر که صدای خوشی دارد خوانده می‌شود تا مجلس برای روضه‌خوانی آماده شود.

ماه‌های محرم و صفر (به ویژه دهه اول محرم و دهه آخر صفر)، روضه‌خوان‌های محلی (زنانه و مردانه) مصیبت‌های اهل بیت عصمت و طهارت (ع) را همراه با شعرهای مرثیه‌سرایان بزرگ برای مردم بازگو می‌کنند. روضه‌خوان‌ها (به ویژه زنان) گاه در بیان موضوعی، همچون تعزیه از حرکت و اجرای نقش استفاده می‌کنند و به گرمی مجلس می‌افزایند.

تعزیه‌خوانی؛ آئینی چند صد ساله

تعزیه‌خوانی یک نوع بیان واقعه‌ای از صحرای کربلا و شجاعت و دلیری حضرت امام حسین (ع)، اصحاب و یارانش است که از دوره قاجاریه تا اکنون همواره در هرمزگان مورد توجه بوده و خاستگاه اصلی آن نیز شهر میناب است. تعزیه‌خوانی در شهرهای میناب، بندرعباس، فین، رضوان، گَهره و جزیره هرمز در دهه اول محرم به نمایش گذاشته می‌شود. در ماه صفر نیز این مراسم در بعضی از مناطق استان هرمزگان برگزار می‌شود.

شست‌وشوی عَلم‌ها به یاد ۱۲ امام

از دیگر مراسم عزاداری مردم هرمزگان در ماه محرم می‌توان به برپایی ۱۲ علم منبر گُپ در بندرعباس اشاره کرد. این علم‌ها منصوب به ۱۲ امام است، برای غسل دادن علم‌ها را به دریا می‌برند و با آداب خاصی این مراسم را برگزار می‌کنند. در روزهای مختلف محرم افرادی که نذر دارند، هیئت عزاداری را همراه با ۱۲ علم منبر گپ به خانه‌های خود دعوت می‌کنند تا به عزاداری بپردازند.

حجله‌گردانی و حنابندان

مراسم حجله‌گردانی به حجله حضرت قاسم فرزند امام حسن (ع)، معروف است که شب نهم ماه محرم برگزار می‌شود، در روز عاشورا این حِجله به یاد فرزند جوان امام حسین (ع) به خون آغشته می‌شود.حجله از نظر ظاهری شبیه به تابوت و دارای اتاقکی چوبی با ابعادی حدود ۱.۵ تا دو متر است که با آئینه‌های بزرگ و کوچک، قالیچه، پارچه‌های رنگین و انواع وسایل تزئینی آراسته می‌شود. تابوت و حِجله در همه مناطق هرمزگان به ویژه در حاشیه شهرها و روستاها با اندکی تفاوت دیده می‌شود.

مراسم حنابندان نیز اگر چه گوشه‌ای از مجلس تعزیه حضرت قاسم فرزند امام حسن (ع) است، اما گاه حنابندان جداگانه و در مجلس روضه خوانی شب نهم محرم (تاسوعا) اجرا می‌شود. شعرهای سوزناک که به شکل همسرایی خوانده می‌شود همراه با تزئین سینی‌های حنا، شیرینی و شمع، مراسم را حزن‌انگیز می‌کند و عزاداران را به یاد ایام عاشورا می‌اندازد.

مراسم ویژه عاشورا

در روز عاشورا شاهد حرکت دسته‌های سینه‌زنی همراه با علم، تابوت و حِجله در شهرهای هرمزگان هستیم، در این میان حضور تعزیه‌گردانان که در نقش شمر، ساربان، شیر، کاروان اسیران، نیزه‌داران خشن هستند همراه با کبوتران خونین بال فضایی دردآلود می‌سازد. اوج این عزاداری با آتش زدن خیمه دو طفلان مسلم به پایان می‌رسد.

در این روز همه اقوام ایرانی ساکن هرمزگان از جمله بوشهری‌ها، آذری‌ها، لُر زبان‌های فارس، لرستانی‌ها، کردها، لاری‌ها، اصفهانی‌ها، بلوچ‌ها، خراسانی‌ها، کرمانی‌ها، یزدی‌ها و عرب‌های مقیم شهر بندرعباس وارد خیابان‌های شهر می‌شوند و به سبک و سیاق خود به عزاداری می‌پردازند. در پایان مراسم، نماز ظهر عاشورا به یاد آخرین نماز امام حسین (ع) با حضور پرشور عزاداران اقامه می‌شود.

شمع‌های روشن در آئین شام غریبان

آئین شام غریبان شب یازدهم ماه محرم همزمان با سایر نقاط کشور برگزار می‌شود، دسته‌های سینه‌زنی در حالی که شمع روشنی در دست دارند، به راه می‌افتند، به عزاداری می‌پردازند و به یاد غریبی اسیران کربلا اشک ماتم می‌ریزند. اقوام مختلف ایرانی ساکن بندرعباس از مساجد، حسینیه‌ها یا تکیه‌ها در قالب هیئت‌های جداگانه با فرهنگ خاص و زبان مادری خود نوحه سر می‌دهند و به یاد مظلومیت بازماندگان اهل بیت و اسرای صحرای کربلا اشک می‌ریزند.