به گزارش پردیسان آنلاین، اسلام به عنوان دینی جامع و فراگیر، توسعه معنوی و حفظ کرامت ذاتی انسان را در محور احکام و دستورهای خود قرار داده است، در جهان امروز، توسعه و هدایت نیروی انسانی، رکن اصلی رشد کشورها محسوب می‌شود. سرمایه انسانی، محصول نظام‌های مؤثر توسعه منابع انسانی است و کشورهایی که در حفظ و پرورش نیروی انسانی برتر سرمایه‌گذاری می‌کنند، پیشتاز توسعه هستند، در این میان نقش جوانان و نخبگان تصمیم‌ساز در رشد ملی و تمدنی بسیار تعیین‌کننده است، ازاین‌رو تقویت ویژگی‌هایی همچون علم‌گرایی، عقلانیت، معنویت، نوآوری، مسئولیت‌پذیری، تقوا و آینده‌نگری در جوان مسلمان انقلابی، از الزامات تحقق تمدن نوین اسلامی به شمار می‌رود.
مفهوم نخبه در طول تاریخ دستخوش تحول بوده است، تا پیش از قرن بیست‌ویکم، نخبه به فردی اطلاق می‌شد که در حرفه خود ممتاز بود؛ همچون پزشکی خدمت‌گزار، کارمندی اخلاق‌مدار یا کشاورزی نوآور، اما با گسترش ارتباطات و همگرایی علمی جهانی در قرن جدید، نخبه کسی است که توانایی تغییر استانداردهای جهانی علم یا ارائه نظریه‌ها و دستاوردهایی در سطح بین‌المللی را دارد، در عصر حاضر کشورها نمی‌توانند به‌طور مستقل برای خود تعاریف بومی از نخبگی ارائه دهند، بلکه باید با معیارهای جهانی هم‌راستا باشند.
واژه «نخبه» نخست در قرن هفدهم برای کالاهای ممتاز به‌کار می‌رفت و سپس به افراد و گروه‌های برجسته جامعه اطلاق شد. در ماده ۲ آئین‌نامه احراز نخبگی نیز آمده است «نخبه فرد برجسته و کارآمدی است که اثرگذاری او در تولید و گسترش علم، هنر، فناوری، فرهنگ و مدیریت کشور محسوس باشد و با خلاقیت، کارآفرینی و نبوغ فکری خود موجب رشد علمی و اعتلای جامعه شود»، بر اساس این تعریف، نخبه در هر حوزه‌ای باید توان تحلیل پدیده‌ها در سطوح ملی و بین‌المللی، قدرت پیش‌بینی آینده و ارائه راهکارهای هوشمندانه برای مدیریت تحولات را داشته باشد، در قرن نوزدهم نخبه‌گرایی به عنوان مکتبی فکری در علم سیاست و جامعه‌شناسی سیاسی پدید آمد و امروزه نیز یکی از الگوهای مؤثر در تصمیم‌سازی و سیاست‌گذاری به‌شمار می‌رود.
بیشتر بخوانید: رویکردی نو برای توجه به نخبگی؛ از اثرگذاری اجتماعی تا پیوند دانش با ثروت
نخبه‌پروری به معنای فراهم کردن بستر رشد و تثبیت ویژگی‌های برجسته در افراد است، در این نگرش برتری بر پایه علم، اخلاق، توانایی، اراده و شکوفایی فضائل انسانی است، ثروت، شهرت یا وابستگی خانوادگی ممکن است مسیر موفقیت را آسان‌تر کند، اما نخبگی تنها از مسیر تلاش، پشتکار و خلاقیت به‌دست می‌آید؛ در همین راستا با عارف عارفان پزشک و دبیر کارگروه سلامت بنیاد نخبگان استان اصفهان به گفت‌وگو پرداختیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
پردیسان آنلاین: آقای عارفان، شما پزشک عمومی هستید و در حوزه سلامت فعالیت‌های نخبگانی قابل توجهی داشته‌اید، ابتدا کمی درباره خودتان بفرمائید و سپس از مهم‌ترین اقدامات و دغدغه‌های خود در این حوزه صحبت کنید.
عارفان: با سلام و احترام خدمت شما و همه مخاطبان فرهیخته پردیسان آنلاین. برای من افتخاری است که امروز در جمعی از نخبگان و اندیشمندان حضور دارم و از تجربیات خودم در مسیر فعالیت‌های سلامت و نخبگانی سخن بگویم، من پزشک هستم و از همان دوران تحصیل، همواره علاقه‌مند بودم که نگاه فراتر از طبابت روزمره داشته باشم، در طول دوران تحصیل و پس از آن، از حمایت‌های ارزشمند بنیاد ملی نخبگان بهره‌مند شدم و همین ارتباط موجب شد بیشتر به ظرفیت‌های این نهاد و نقش آن در تحول نظام سلامت کشور بیندیشم.
از چند سال گذشته نیز همکاری نزدیک‌تری با بنیاد نخبگان استان اصفهان پیدا کردم و در قالب هیئت اندیشه‌ورز سلامت مشغول به فعالیت شدم. هدف ما در این هیئت آن بود که فراتر از کارهای روزمره و جزئی، به مسائل کلان حوزه سلامت کشور نگاه کنیم و زمینه‌ای برای تبادل اندیشه، طرح ایده و ارائه راهکارهای عملی فراهم سازیم. در واقع، ما تلاش کردیم تا فضای گفتگو و هم‌افزایی بین نخبگان حوزه سلامت ایجاد شود تا بتوانیم از ظرفیت جمعی آن‌ها در حل مسائل استفاده کنیم.
در این سال‌ها دو محور اصلی فعالیت ما بیش از سایر موضوعات مورد توجه بوده است؛ اول موضوع مقاومت‌های آنتی‌بیوتیکی که یکی از چالش‌های جدی سلامت در سطح ملی و حتی جهانی است. این مسئله هم از جنبه علمی و هم از نظر مدیریتی نیازمند توجه جدی است، زیرا مصرف بی‌رویه و ناصحیح داروها می‌تواند تبعات خطرناکی برای جامعه ایجاد کند. و دوم توانمندسازی نخبگان حوزه سلامت برای ایفای نقش‌های اثرگذار؛ که در سطوح مختلف جامعه، هدف ما این بود که نخبگان سلامت به‌صرف به صورت محدود و در یک حلقه کوچک فعالیت نکنند، بلکه شبکه‌ای گسترده از نخبگان در سراسر کشور شکل گیرد. به تعبیر معروف، ما سعی نکردیم تنها «ماهی بدهیم»، بلکه تلاش کردیم «ماهیگیر تربیت کنیم»، یعنی هر نخبه سلامت بتواند در جایگاه خودش منشأ اثر شود، ایده‌های نو ارائه دهد و بخشی از گره‌های نظام سلامت را بگشاید.
پردیسان آنلاین: آیا این فعالیت‌ها در تعامل با سایر گروه‌های نخبگانی هم انجام شده است؟
عارفان: بله، همکاری بین‌رشته‌ای از اصول اصلی فعالیت‌های ما است، در همین راستا همکاری‌هایی با گروه محیط زیست بنیاد نخبگان اصفهان به سرپرستی دکتر نعمتی آغاز کرده‌ایم، این همکاری هنوز در مراحل اولیه است، اما افق‌های روشنی دارد. یکی از موضوعاتی که به‌طور جدی دنبال می‌کنیم، بررسی اثرات محیط زیست بر سلامت شهروندان است. به عنوان نمونه، آلودگی هوا، کیفیت آب، و تغییرات اقلیمی از عواملی هستند که سلامت عمومی را تحت تأثیر قرار می‌دهند و بدون هم‌افزایی میان متخصصان محیط زیست و سلامت، نمی‌توان برای آن‌ها راه‌حل پایدار پیدا کرد، این نوع نگاه بین‌رشته‌ای، همان چیزی است که باید در رویکرد نخبگانی گسترش پیدا کند.
پردیسان آنلاین: شما به تغییر رویکرد بنیاد نخبگان اشاره کردید. این تغییر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
عارفان: به نظر من یکی از تحولات مثبت سال‌های اخیر، همین تغییر دیدگاه بنیاد نخبگان است، در گذشته بنیاد بیشتر به عنوان یک نهاد حمایتی شناخته می‌شد که به نخبگان پاداش یا جوایزی می‌داد. البته آن دوره نیز کارکرد خاص خود را داشت، اما امروز رویکرد عمیق‌تر و آینده‌نگرتری شکل گرفته است. تمرکز بنیاد دیگر بر اثرگذاری است، نه به‌صرف حمایت؛ یعنی به جای اعطای امتیاز و پاداش، بسترهایی فراهم می‌شود تا نخبگان بتوانند توانمندی‌های خود را به منصه ظهور برسانند و در نظام تصمیم‌سازی و حل مسائل واقعی کشور نقش‌آفرینی کنند. در حوزه سلامت این تغییر رویکرد بسیار حیاتی است، ما در رشته‌های بالینی و درمانی از ظرفیت علمی بالایی برخورداریم و پزشکان ایرانی در سطح جهانی شناخته‌شده‌اند، اما در سایر حوزه‌های سلامت همچون سیاست‌گذاری، مدیریت نظام سلامت، اقتصاد سلامت یا نوآوری در خدمات پزشکی، هنوز از ظرفیت‌های نخبگانی به‌طور کامل استفاده نشده است، بنیاد نخبگان با سیاست جدید خود می‌تواند این حلقه مفقوده را پر کند و زمینه تربیت نسل تازه‌ای از رهبران سلامت را فراهم سازد.
پردیسان آنلاین: به نظر شما چرا این ظرفیت‌ها در حوزه سلامت کمتر فعال شده‌اند؟
عارفان: دلایل مختلفی دارد. یکی از مهم‌ترین آن‌ها پیچیدگی ذاتی حوزه سلامت است، بسیاری از نوآوری‌ها در این حوزه نیازمند زمان، زیرساخت و ارزیابی‌های دقیق هستند و به همین دلیل مسیر تحقق آن‌ها کندتر است. از سوی دیگر نظام آموزشی و حرفه‌ای ما در حوزه پزشکی بیشتر به سمت مسیرهای مشخص و سنتی هدایت می‌شود؛ البته این‌ها مؤلفه‌های ضروری و بااهمیتی هستند، اما کافی نیستند، ما نخبه سلامت را گاهی محدود به فضای آموزشی یا درمانی تعریف کرده‌ایم، در حالی که او می‌تواند در عرصه‌های گسترده‌تری همچون سیاست‌گذاری سلامت، نوآوری اجتماعی، سلامت عمومی، فناوری‌های نوین پزشکی و مدیریت بحران‌های بهداشتی نقش ایفا کند، در کشورهای پیشرفته، مسیر تربیت «رهبران سلامت» (Health Leaders) از سنین پایین‌تر، حتی از دوران دانشجویی آغاز می‌شود، اما در ایران هنوز این مسیر به‌صورت ساختاریافته طراحی نشده است، اگر بتوانیم نظامی منسجم برای تربیت رهبران آینده سلامت ایجاد کنیم، گام بزرگی در جهت اصلاح و پویایی نظام سلامت کشور برداشته‌ایم.
پردیسان آنلاین: اگر بخواهید از نگاه خودتان نخبه را در حوزه پزشکی تعریف کنید، چه می‌گویید؟
عارفان: تعریف نخبه، به‌ویژه در پزشکی، کار ساده‌ای نیست، چون با انسان و حیات انسان سر و کار دارد، به باور من نخبگی به‌صرف در تعداد مقالات، معدل یا عناوین علمی خلاصه نمی‌شود، این‌ها معیارهای کمی هستند که لازم هستند، اما کافی نیستند. نخبه واقعی کسی است که بتواند با علم و تعهد خود، در جایگاه‌های اثرگذار قرار گیرد؛ یعنی در حوزه‌هایی فعالیت کند که شاید تاکنون کمتر کسی به آن‌ها اندیشیده باشد، نخبه باید بتواند با نگاهی آینده‌نگر، به نیازهای نوظهور جامعه پاسخ دهد و برای چالش‌های پیچیده راه‌حل‌های خلاقانه ارائه کند، چتری که بر همه این ویژگی‌ها سایه می‌افکند «اثرگذاری» است، اثرگذاری همان جوهره نخبگی است. ممکن است فردی دانش فراوانی داشته باشد، اما اگر نتواند دانش خود را در مسیر بهبود زندگی مردم یا ارتقای نظام سلامت به کار گیرد، به‌سختی می‌توان او را نخبه نامید.
پردیسان آنلاین: بنابراین از دید شما، «اثرگذاری» کلیدواژه اصلی در تعریف جدید نخبگی است؟
عارفان: ما باید از نگاهی به‌صرف تشریفاتی یا کمی به نخبگان فاصله بگیریم. اثرگذاری یعنی تبدیل دانش، تجربه و انگیزه به نتیجه‌ای ملموس در جامعه. امروز بیش از هر زمان دیگر، کشور ما به نخبگان اثرگذار نیاز دارد؛ افرادی که با علم، اخلاق و روحیه جهادی بتوانند تغییر ایجاد کنند. نخبگان سلامت در خط مقدم این مسیر هستند، زیرا سلامت، بنیان توسعه هر جامعه‌ای است؛ اگر بتوانیم ساختارهایی طراحی کنیم که این نخبگان را به هم متصل کند، فرصت‌های همکاری میان‌رشته‌ای فراهم شود، و مسیرهای ورود آن‌ها به تصمیم‌سازی‌های کلان هموار گردد، بدون شک نظام سلامت کشور متحول خواهد شد، در واقع هدف نهایی ما این است که هر نخبه، در هر موقعیت و تخصصی، خود را عضوی مؤثر در حرکت بزرگ سلامت و پیشرفت کشور بداند.
