به گزارش پردیسان آنلاین، صنعت پتروشیمی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد ایران، نقش بسزایی در ایجاد ارزش‌افزوده و ارزآوری دارد، با برخورداری از منابع فراوان هیدروکربنی و موقعیت جغرافیایی استراتژیک این صنعت توانسته است به یکی از پیشروترین بخش‌های اقتصادی کشور تبدیل شود.
صادرات بیش از ۷۰ میلیون تن محصول پتروشیمی به ارزش ۱۵ میلیارد دلار در سال، تنها گوشه‌ای از ظرفیت‌های عظیم این صنعت را به نمایش می‌گذارد.
با وجود دستاوردهای چشمگیر، صنعت پتروشیمی با چالش‌های متعددی روبه‌رو است که مانع از بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های موجود می‌شود، از جمله این چالش‌ها می‌توان به نیاز به تکمیل زنجیره ارزش، تأمین پایدار خوراک، تحریم‌های بین‌المللی، سیاست‌گذاری‌های ناهماهنگ و مشکلات ساختاری اشاره کرد، توسعه زنجیره ارزش و حرکت به‌سوی تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالاتر می‌تواند ارزآوری بیشتری برای کشور به ارمغان آورد و وابستگی به صادرات محصولات خام را کاهش دهد.
با تمرکز بر بهبود سیاست‌های داخلی، جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید و توسعه فناوری‌های پیشرفته، صنعت پتروشیمی ایران می‌تواند به یکی از پیشگامان جهانی در این حوزه تبدیل شود.
رفع موانع موجود و ایجاد شرایط مناسب برای توسعه صنایع تکمیلی نه‌تنها به افزایش ارزش صادراتی محصولات پتروشیمی کمک می‌کند، بلکه به ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی پایدار نیز منجر می‌شود.
تکمیل زنجیره ارزش در پتروشیمی، ضرورت اصلی ارزآوری این صنعت
هاتف فرج الهی، کارشناس انرژی درباره ارزآوری صنعت پتروشیمی به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار کرد: صنعت پتروشیمی بی‌شک یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی ایران است، با توجه به منابع عظیم هیدروکربنی و موقعیت قابل توجهی که ایران دارد، می‌تواند زمینه‌های بسیاری برای ارزآوری ایجاد کند، به همین دلیل سالانه بیش از ۷۰ میلیون تن محصول پتروشیمی صادر می‌شود و حدود ۱۵ میلیارد دلار ارز صادراتی پتروشیمی وارد کشور می‌شود.
وی با اشاره به چالش‌های ارزش‌افزوده محصولات پتروشیمی افزود: با آنکه صادرات و ارزآوری این حوزه با آمار و ارقام خوبی روبه‌رو است، اما مسئله مهم این است که میانگین ارزش کالاهای صادراتی محصولات پتروشیمی چندان قابل توجه نیست و می‌توانستیم با این حجم از صادرات محصول، ارز بسیار بیشتری را کسب کنیم.
جایگاه صنعت پتروشیمی در اقتصاد کشور
کارشناس انرژی ادامه داد: صنعت پتروشیمی از صنایع پیشرو و میان‌دستی به شمار می‌آید، هنگامی که گاز و نفت به‌عنوان خوراک پتروشیمی استفاده می‌شوند و وارد چرخه پتروشیمی شده و تبدیل به پلیمرهایی همچون پلی اتیلن ترفتالات‌ها، پلی‌اتلین‌ها، پروپیلن‌ها، پلی استایرن‌ها، پی‌وی‌سی و سایر محصولات پتروشیمی همچون اوره، آمونیاک متانول می‌شوند خوراک صنایع تکمیلی را تشکیل می‌دهند.
فرج الهی افزود: از اهمیت‌های صنعت پتروشیمی ارزآوری پایدار آن است؛ چراکه دنبال کردن محصولات میان‌دستی از محصولات بالا دستی سخت‌تر است و چنین محصولاتی راحت‌تر از تحریم‌ها عبور می‌کنند و در نتیجه ارزآوری بهتری هم خواهد داشت.
ارزآوری پایدار و کاهش وابستگی به صادرات محصولات خام
وی مطرح کرد: با ارزآوری پایدار توسط صنعت پتروشیمی میزان وابستگی به صادرات محصولات پایه و خام کاهش پیدا می‌کند، گرچه خود تولیدات محصولات پتروشیمی هم به نوعی کالای خام و نیمه خام در نظر گرفته می‌شوند، اما با این وجود ارزآوری بیشتری نسبت به کامودیتی‌ها دارند، به هر اندازه که زنجیره ارزش پایین‌تر بیاید، ارزش کالای صادراتی بالا می‌رود و این موجب می‌شود محصولات پتروشیمی ارزش صادراتی شأن بیشتر از نفت خام یا گاز طبیعی افزایش یابد، مسئله دوم هم کاهش وابستگی به صادرات کالای خام و یا کامودیتی‌ها است.
این کارشناس انرژی درباره اشتغال‌زایی این حوزه اظهار کرد: در صنعت پتروشیمی اشتغال‌زایی بیشتر از صنایع بالادستی است که حدود یک میلیون شغل در حوزه پتروشیمی و صنایع پایین‌دستی مشغول به کار هستند که این عدد بسیار قابل توجه است.
چالش‌های توسعه صنعت پتروشیمی
فرج الهی با اشاره به چالش‌های موجود در این حوزه که مانع پیشرفت این صنعت هستند، عنوان کرد: یکی از چالش‌های موجود تأمین خوراک است، با آنکه کشور در حال حاضر از منظر گاز طبیعی غنی است و دومین دارنده گاز طبیعی در دنیا است، اما در سال‌های اخیر مصرف بالای کشور اصلاح نشده است و همین خود موجب شده است، گاز مایعی که از ذخایر گازی برداشت می‌شود به‌طور ابتدایی مصرف شود، همچنین مصرف بالای داخلی اجازه نمی‌دهد از منابع موجود به طور بهینه در صنایع استفاده کنیم، به همین علت در برخی از ماه‌های سال شاهد کاهش تحویل خوراک گاز به پتروشیمی‌ها هستیم.
وی ادامه داد: هنگامی که خوراک نداشته باشیم توسعه و عقد قرار داد با دیگر کشورها با مشکل روبه‌رو خواهیم شد.
کارشناس انرژی با اشاره به موانع بازاریابی و صادرات محصولات پتروشیمی مطرح کرد: یکی از مهم‌ترین موانعی که صنعت پتروشیمی در بازاریابی با آن روبه‌رو است به حوزه صادرات باز می‌گردد و زمانی می‌توان گفت بهترین صادرات را داریم که تأمین‌کننده بنگاه‌های مشخص باشیم و قراردادهای مناسب منعقد کنیم، اما اگر نتوانید تأمین کننده باشیم و تعهدات خود را انجام دهیم، بازار خارجی به ما اعتماد نخواهد کرد، چراکه طرف قرار داد محصول مورد نیاز خود که قرار داد بر اساس آن منعقد شده است را طلب خواهد کرد و صنایع ما در شرایط بی‌ثباتی انرژی نمی‌توانند این تعهدات را اجرا کنند.
فرج الهی با اشاره به چالش‌های پیش‌روی این صنعت ادامه داد: تحریم‌ها و سیاست‌گذاری ناکارآمد نیز از دیگر موانع توسعه این صنعت هستند، محصولات داری برند ایرانی در صادرات مشکلاتی دارند و این تحریم‌ها هزینه‌هایی را به همراه دارد، شرکت‌های ایرانی با شرکت‌های ثالث در کشورهای همسایه همکاری می‌کنند تا تحریم‌ها را دور بزنند، اما این روند نیز خود هزینه‌های به همراه دارد.
چالش‌های سیاست‌گذاری و خصوصی‌سازی
وی اظهار کرد: پتروشیمی‌ها معقولانه و با برنامه خصوصی‌سازی نشده‌اند، همچنین نهاد تنظیمگر مناسبی برای کشف قیمت‌ها، پیگیری‌ها و دستورالعمل‌ها برای این صنعت وجود ندارد که این خود موجب آشفتگی در بازار شده است، همچنین بازار غیررسمی محصولات پتروشیمی همچنان وجود دارد و صنایع پایین‌دستی باید با قیمت‌های گزاف کالاهای پتروشیمی را خریداری کنند.
این کارشناس انرژی ادامه داد: یکی دیگر از مسائل مهم، نبود توسعه زنجیره ارزش است، بخش قابل توجهی از واحدهای پتروشیمی کشور روی محصولات پایه‌ای همچون متانول، اوره و آمونیاک کار می‌کنند که ارزش صادراتی پایینی دارند، برای مثال میانگین صادرات محصولات پتروشیمی کشور حدود ۴۰۰ دلار به ازای هر تن میانگین ارزش صادراتی کالاهای پتروشیمی کشور است، اگر زنجیره ارزش پتروشیمی را توسعه می‌دادیم و به سمت کالاهای با ارزش افزوده بیشتر همچون پلی پروپیلن‌ها می‌رفتیم، می‌توانستیم ارزآوری بیشتری داشته باشیم و آن را تا ۱۰۰۰ دلار به ازای هر تن افزایش دهیم.
فرج الهی افزود: از دیگر مسائل مهمی که مانع افزایش قابل توجه ارزش صادراتی می‌شود، نبود توسعه زنجیره ارزش است، مشکلات ساختاری و برنامه‌های غیرمعقول برای توسعه پتروشیمی موجب شده‌اند که بخش اعظمی از واحدهای پتروشیمی روی محصولات پایه‌ای همچون متانول، اوره و آمونیاک کار کنند.
چالش‌های صنعت پتروشیمی در ایران
وی مطرح کرد: ایران با چالش‌های متعددی در صنعت پتروشیمی به دلیل تحریم‌ها و دیگر موضوعات مواجه است، اما با این وجود صنعت پتروشیمی در کشور تاکنون عملکرد خوبی داشته و تنها این صنعت به‌درستی توسعه پیدا نکرده است، حال تصور کنید از صنعتی که هنوز توسعه پیدا نکرده است، توانسته‌ایم به میزان قابل توجهی از آن بهره‌برداری داشته باشیم، اگر این صنعت به‌طور کامل توسعه یابد و زنجیره ارزش آن تکمیل شود، شاید دیگر نیازی به صادرات محصولات پتروشیمی هم نداشته باشیم و بتوانیم محصولات نهایی این زنجیره را صادر کنیم.
این کار شناس انرژی با اشاره به ظرفیت‌های صنایع تکمیلی و ارزآوری آنها افزود: صنایع تکمیلی اگر توان کار و صادرات داشته باشند، می‌توانند ارزآوری بسیاری برای کشور ایجاد کنند، با این حال چالش‌های پیچیده‌ای همچون نبود گاز، انواع مجوزها و چالش‌های قانونی همچون مالیات و سامانه‌هایی مانند سامانه جامع تجارت موجب شده‌اند که این صنایع نتوانند سرمایه‌گذاران را به خود جذب کند.
فرج الهی خاطر نشان کرد: برای آنکه ارزآوری کشور افزایش یابد باید ظرفیت صنایع تکمیلی را افزایش دهیم، برای نمونه اگر موادی همچون پلی‌پروپیلن که ارزش افزوده قابل توجهی دارند، به داشبورد ماشین تبدیل می‌شوند ارزش صادراتی آنها بسیار بیشتر خواهد شد، بنابراین برای رسیدن به این ارزآوری باید صنایع تکمیلی را توسعه دهیم.
مشکلات تولید کالای با ارزش افزوده پایین
وی عنوان می‌کند: در حال حاضر ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان کالاهایی همچون متانول است؛ متانول علاوه بر آنکه خریدار چندانی ندارد، ارزش افزوده خاصی هم به همراه ندارد و پتروشیمی‌های متانول‌ساز به راحتی گاز مصرف می‌کنند و متانول تولید می‌کنند که ارزش چندانی ایجاد نمی‌کند، این وضعیت خود موجب می‌شود که منابع کشور به‌طور بی‌ارزش مصرف شوند.
این کارشناس انرژی خاطر نشان کرد: گاز می‌تواند به کالاهای با ارزشی همچون انواع پلیمرها تبدیل شود و صنایع پایین‌دستی از آن استفاده کنند و اگر زنجیره ارزش و تأمین پایدار خوراک برای این صنعت انجام نشود، در سال‌های آینده ممکن است این صنعت حتی ضرر ده شود و توجیه اقتصادی خود را از دست بدهد، اما اگر این اقدامات انجام شود، می‌توانیم هدف‌گذاری‌های خوبی برای ارزآوری این صنعت داشته باشیم.
به گزارش پردیسان آنلاین، صنعت پتروشیمی ایران به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین موتورهای اقتصادی کشور نقش بی‌بدیلی در ایجاد ارزش افزوده و ارزآوری دارد، این صنعت با برخورداری از منابع غنی هیدروکربنی و موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد توانسته است جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد ملی کسب کند، با این حال چالش‌های متعددی همچون نیاز به تکمیل زنجیره ارزش، تأمین پایدار خوراک، تحریم‌های بین‌المللی، سیاست‌گذاری‌های ناهماهنگ و مشکلات ساختاری، مانع از بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های این صنعت شده‌اند.
توسعه زنجیره ارزش و حرکت به‌سوی تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر، یکی از کلیدی‌ترین راهکارها برای افزایش ارزآوری و کاهش وابستگی به صادرات محصولات خام است و با تمرکز بر بهبود سیاست‌های داخلی، جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید و بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته، صنعت پتروشیمی ایران می‌تواند به یکی از پیشگامان جهانی در این حوزه تبدیل شود.
در نتیجه رفع موانع موجود و ایجاد شرایط مناسب برای توسعه صنایع تکمیلی نه‌تنها به افزایش ارزش صادراتی محصولات پتروشیمی کمک می‌کند، بلکه به ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی پایدار نیز منجر خواهد شد. حال با رویکردهای مناسب و برنامه‌ریزی‌های مدون، صنعت پتروشیمی ایران قادر خواهد بود جایگاه خود را در منطقه و جهان تقویت کرده و به یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور تبدیل شود.
