به گزارش پردیسان آنلاین، هوایی که نفس می‌کشیم، روزگاری رایحه زندگی داشت؛ بوی باران، بوی خاک تازه، بوی درختان و گرمای خورشید. اما امروز، هوای شهر، بوی خستگی می‌دهد. هر نفس، باری سنگین بر نفس‌هایمان است؛ انگار اکسیژن با غبار، دود و سرب معامله کرده است. خیابان‌ها نفس می‌کشند، اما نه با آرامش، بلکه با صدای خفه اگزوزها. هر صبح، هزاران خودرو از خواب شهر می‌گذرند و در هر نفس‌شان، تکه‌ای از آسمان را می‌سوزانند. هوای پاک، که روزی بی‌مزد در ریه‌هایمان جاری بود، حالا به رؤیا تبدیل شده و در میان دود و بنزین خودروها، میان شتاب آدم‌هایی که حتی برای نفس کشیدن، عجله دارند گم شده است.
ماشین‌ها مثل هیولاهای آهنی در خیابان‌ها زوزه می‌کشند و هر عبورشان زخمی تازه بر روح شهر می‌زند. درخت‌ها ساکت هستند؛ برگ‌هایشان خاکستری شده، پرنده‌ها کوچ می‌کنند و کودکان در مدرسه یاد می‌گیرند که «هوای آلوده» بخشی از زندگی عادی‌شان است و با دست‌های خودمان آبیِ آسمان را معامله کردیم با دود، با راحتی و سرعت. هر زمستان، وارونگی دما، نه فقط هوا، بلکه امیدمان را هم در خود حبس می‌کند و ما، اسیر روزمرگی، شاید حتی فراموش کرده‌ایم که «نفس کشیدن بدون آلودگی» حق طبیعی هر انسان است.
در زمستان، هوای آلوده در لایه‌های پایین جو گیر می‌افتد و امکان پراکندگی پیدا نمی‌کند. در این شرایط، آلودگی موجود چند برابر حس می‌شود، حتی اگر میزان تولیدش تغییر نکرده باشد. آلودگی هوا یکی از جدی‌ترین معضلات محیط‌زیستی قرن حاضر است که تأثیر مستقیم و غیرمستقیم بر سلامت انسان، محیط‌زیست در جوامع دارد، این پدیده زمانی رخ می‌دهد که غلظت مواد آلاینده در هوا از حد مجاز تعیین شده توسط سازمان‌های سلامت و محیط‌زیست فراتر رود. طبق داده‌های سازمان جهانی بهداشت، سالانه حدود ۷ میلیون نفر در جهان به‌دلیل پیامدهای آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند، در همین راستا با داریوش گلعلیزاده، مدیرکل محیط‌زیست استان اصفهان و رئیس سابق مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت‌وگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
پردیسان آنلاین: منشأ اصلی انتشار آلودگی هوا چیست؟
گلعلیزاده: منشأ انتشار آلودگی هوا صنایع و منابع متحرک هستند که در این میان خودروهای فرسوده با انتشار گازهای سمی و ذرات معلق، هوای شهرها را آلوده و سلامت عمومی را تهدید می‌کنند، چرا که این خودروها به دلیل استفاده طولانی مدت و تکنولوژی قدیمی با اشاعه میزان بالایی از گازهای مونوکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن و ذرات معلق می‌توانند تأثیرات زیادی بر آلودگی هوا داشته باشند.
خودروهای فرسوده با تولید حرارت مستقیم از موتورهای ناکارآمد، دمای محلی را افزایش می‌دهد، این امر به ویژه در تابستان که دما به طور طبیعی بالا است، می‌تواند سبب ایجاد شرایط ناگوار برای ساکنان شهرها شود، این افزایش دما نه‌تنها مصرف انرژی برای تهویه مطبوع را افزایش خواهد داد، بلکه به انتشار بیشتر آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای منجر می‌شود.
طبق ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو، باید به سمت از رده خارج کردن و نوسازی خودروهای فرسوده حرکت کنیم، این قانون در شانزدهم خرداد ۱۴۰۱ در مجلس شورای اسلامی تصویب و برای اجرا به دستگاه‌ها ابلاغ شد، بر اساس این قانون تردد، حمل بار و مسافر خودروهایی که به سن فرسودگی رسیدند در کلانشهرها ممنوع است. این ماده، سه تبصره دارد که یکی از آنها شماره‌گذاری خودروهای تولیدی را منوط به اسقاط ۲۵ درصد تولید کرده است؛ یعنی به ازای هر چهار خودرویی که شماره‌گذاری می‌شود، یک خودرو باید اسقاط شود که بدون شک اجرای آن تأثیر زیادی در از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و کاهش آلودگی هوا کلانشهرها خواهد داشت.
پردیسان آنلاین: تأثیر زیست محیطی اسقاط خودرو در کاهش آلودگی هوا چقدر است؟
گلعلیزاده: در دهه‌های اخیر، آلودگی هوا به یکی از بحران‌های اصلی زیست‌محیطی، به‌ویژه در کلانشهرها تبدیل شده است، در این میان، خودروهای فرسوده سهم عمده‌ای در افزایش آلاینده‌های جوی دارند، این خودروها با فناوری‌های قدیمی و مصرف بالای سوخت، نه‌تنها به تخریب محیط‌زیست سرعت بخشیده‌اند، بلکه سلامت عمومی را نیز به‌طور جدی به خطر انداخته‌اند.
تعداد خودروهای فرسوده و موتورسیکلت‌های قدیمی بالا است، در حال حاضر از ۱.۲ میلیون خودرو در شهر اصفهان بخش قابل‌توجهی فرسوده هستند، قانون ساماندهی صنعت خودرو مصوب سال ۱۴۰۰ پیش‌بینی کرده سالانه ۵۰۰ هزار خودروی فرسوده از رده خارج شود، اما در سال گذشته تنها ۳۰۰ هزار خودرو اسقاط شد، به طوری که اکنون ۱۷ میلیون از ۲۹ میلیون خودروی شماره‌گذاری شده به سن فرسودگی رسیده است.
پردیسان آنلاین: نقش سوخت خودرو فرسوده در وضعیت بنزین چگونه است؟
گلعلیزاده: خودروهای فرسوده مصرف سوخت بالایی دارند به گونه‌ای که میانگین مصرف بنزین روزانه حدود ۱۲۰ میلیون لیتر است. از سوی دیگر ۹۴ درصد انرژی بر پایه سوخت‌های فسیلی تأمین می‌شود که مصرف آن در هر بخش اعم از صنعت، نیروگاه یا در سیستم‌های سرمایشی و گرمایشی منازل، انتشار آلاینده‌ها را به همراه دارد و این حجم مصرف سوخت فسیلی شاخص کیفیت هوا را به‌ویژه در زمان وارونگی دما در شرایط ناسالم قرار می‌دهد.
بر اساس آمارها بخش زیادی از خودروهای در حال تردد از حالت استاندارد خارج شده‌اند، چرا که خودرو وقتی فرسوده باشد یعنی استاندار یورو ۲ دارد، این خودروها تجهیزات مرتبط با کاهش آلودگی ندارد، در خودروهای دیزل سوز باید فیلتر جاذب دوده نصب شود که در خروجی دوده را جذب کرده که وارد محیط نشود.
پردیسان آنلاین: کاتالیست چیست و چه نقش حیاتی در کاهش آلاینده‌ها دارد؟
گلعلیزاده: در خودروهای سواری کاتالیست کار تصفیه دود خروجی را انجام می‌دهد که آلاینده را هنگام خروج با فعالیت شیمیایی تبدیل به آب و گازهای غیر آلاینده می‌کند، اما وقتی کاتالیست خراب یا از روی خودرو برداشته یا فیلتر جاذب دوده نباشد، خودرو از حالت استاندارد خارج خواهد شد. در خودروهای سواری بنزین باید کاتالیست وجود داشته باشد.
کاتالیست یک قطعه مصرفی است و مانند لاستیک یا لوازم دیگر باید تعویض شود، زیرا نقش حیاتی در کاهش آلاینده‌ها دارد. هم اکنون واردات کاتالیست در حال انجام است و به صورت رندوم مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، اگر خودرو سوخت یورو ۴ و ۵ استفاده کند، باید هر ۸۰ هزار کیلومتر کاتالیست آن تعویض شود، اما در حال حاضر این اتفاق نمی‌افتد.
پردیسان آنلاین: استاندارد آلایندگی یورو چیست؟
گلعلیزاده: سالانه حدود ۱۱۰ تا ۱۱۵ میلیون لیتر بنزین تولید می‌شود که تنها ۳۳ درصد آن استاندارد یورو ۴ و ۵ است، البته با تولید پالایشگاه ستاره خلیج فارس این رقم به ۴۰ میلیون لیتر می‌رسد، در بخش نفت‌گاز حدود ۶۰ میلیون لیتر سوخت یورو ۴ و ۵ تولید می‌شود.
اگر گازوئیل یورو ۵ در خودروی فرسوده مصرف شود، باز هم آلودگی ایجاد می‌کند، چرا که خودروهای دیزلی باید مجهز به فیلتر جاذب دوده باشند، اما بسیاری از ناوگان فرسوده چنین فیلتری ندارند و در نتیجه دوده از اگزوز خارج و به ذرات معلق کوچک‌تر از ۵.۲ میکرون تبدیل می‌شود.
بر اساس ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون شاخص آلودگی در هوا، نقش آلایندگی‌های خودروهای دیزلی نسبت به خودروهای بنزینی و موتورسیکلت‌ها بیشتر است، بنابراین در اثر فعل و انفعالات روزانه فعالیت خودروها طی بازچرخش این ذرات در سطح زمین، غلظت آلاینده‌ها افزایش پیدا می‌کند.
پردیسان آنلاین: چرا خودروهای سوخت فسیلی تهدیدی جدی برای محیط زیست به شمار می‌روند؟
گلعلیزاده: طبق قانون توسعه حمل‌ونقل عمومی و مدیریت سوخت مصوب ۱۳۸۶، سرانه مصرف سوخت باید از ۱.۱ لیتر در سال ۸۶ به ۰.۷ لیتر کاهش می‌یافت، اما امروز این رقم به ۱.۳ میلیون لیتر رسیده است، این حجم مصرف سوخت فسیلی، به‌ویژه در شرایط وارونگی دما و نبود باد کافی منجر به انباشت آلاینده‌ها و کاهش کیفیت هوا می‌شود.
آلودگی هوا در نیمه دوم سال به دلیل استفاده از سوخت‌های فسیلی در خودروها، صنایع و منازل، تشدید می‌شود، چرا که در بازه زمانی نبود وزش باد با سرعت حداقل پنج متر بر ثانیه، تهویه طبیعی هوا را مختل می‌کند، مدیریت باد یک مفهوم علمی در تعیین بارگذاری فعالیت صنایع و جمعیت است، در صورت وزش باد با سرعت لازم، تخلیه آلایندگی صورت می‌گیرد، هوا تهویه و صاف می‌شود. اکنون وارونگی دما باعث حبس آلودگی در ارتفاع تنفسی مردم می‌شود که آسیب‌های بسیاری برای سلامتی آنان به دنبال دارد، چرا که هر اقلیم ظرفیت مشخص برای تهویه طبیعی آلاینده‌ها دارد.
بر این اساس با انباشت آلاینده‌ها که منشأ انتشار آنها عمدتاً صنایع و منابع متحرک هستند که نقش بخش خانگی هم دور از انتظار نیست، در نیمه دوم سال با پدیده وارونگی دمایی مواجه می‌شویم، به طوری که استقرار صنایع آلاینده در نزدیکی شهرها و انتشار و تجمیع آلاینده‌ها، منجر به تشدید آلودگی هوای می‌شود که اثرات تجمعی این واحدها، آلودگی را به سطح بحرانی می‌رساند.
پردیسان آنلاین: آیا گسترش حمل و نقل عمومی یکی از مهم‌ترین راهکارهای کاهش آلایندگی‌ها است؟
گلعلیزاده: یک موضوع بسیار مهم دیگر خودروهای تک‌سرنشین تعدادشان زیاد است و سهم بالایی در آلودگی دارند، چرا که خودرویی که در ترافیک کار می‌کند، پنج برابر یک خودروی در حال حرکت انتشار آلایندگی دارد. در این شرایط توسعه حمل و نقل عمومی می‌تواند بر کاهش مصرف سوخت تأثیر مثبتی داشته باشد چراکه اگر وسایل حمل و نقل عمومی در مسیر و در نزدیکی محل سکونت و کار افراد باشد با ظرفیت مناسبی مردم می‌توانند با آسایش بیشتری تردد کنند.
برای برون رفت از این شرایط باید سه موضوع را مدنظر قرار داد که یکی بحث توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی با تاکید بر خودروهای برقی و مترو است، چرا که با توسعه مناسب و کارآمد شدن حمل و نقل عمومی مردم به خودروهای تک سرنشین رو نمی‌آورند چراکه استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی هم اقتصادی و هم راحت‌تر است.
با اتخاذ سیاست‌ها و راهکارهای مناسب می‌توان تأثیرات منفی این خودروها را کاهش داد و به حفظ محیط زیست و سلامت جامعه کمک کرد، به طوری که شهرداری اصفهان تاکنون ۱۸۰ تاکسی برقی وارد مدار کرده و ۳۰۰ تاکسی دیگر نیز در برنامه دارد. اگر شهروندان از محل کار یا سکونت خود در فاصله حداکثر ۵۰۰ متری به حمل‌ونقل عمومی دسترسی داشته باشند، نیاز کمتری به خودرو شخصی خواهند داشت، از این‌رو برقی‌سازی خودروی کارکنان به‌ویژه در مسیرهای منتهی به پالایشگاه‌ها و صنایع بزرگ، در قالب یک طرح در حال پیگیری است، چرا که نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی می‌تواند تا ۸۰ درصد آلودگی ناشی از خودروها را کاهش دهد.
