به گزارش پردیسان آنلاین، داده‌های مرکز آمار ایران حکایت از رشد قیمت بیشتر محصولات کشاورزی با نرخ‌هایی بین ۲۰ تا بیش از ۱۰۰ درصد دارد، این افزایش قیمت‌ها علاوه بر تأثیرگذاری بر درآمد کشاورزان، پیامدهای گسترده‌ای بر زنجیره تأمین غذا، قیمت‌های مصرف‌کننده و امنیت غذایی خانوارها داشته است.
بخش کشاورزی با سهم حدود ۱۰ درصدی در تولید ناخالص داخلی، نقش مهمی در اقتصاد و امنیت غذایی کشور ایفا می‌کند.
تنظیم بازار کالاهای اساسی و محصولات کشاورزی از جمله برنج، روغن، سیب‌زمینی، سبزیجات، حبوبات، گوشت قرمز و غیره در ماه‌های گذشته روزهای پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است که برخی کارشناسان دخالت‌های وزارت جهاد کشاورزی در تنظیم بازار کالاهای اساسی و ارائه آمار نادرست در حوزه تولید را از مهم‌ترین دلایل این شرایط می‌دانند در مقابل مسئولان وزارت جهاد کشاورزی دلالان را عامل گرانی و به هم زدن نظم بازار کالاهای اساسی معرفی می‌کنند.
یکی از چالش‌های مهم بازار محصولات کشاورزی، صادرات محصول مازاد به خارج از کشور است که به عنوان یکی از منابع مهم درآمد ارزی و اشتغالزایی مورد استقبال تولیدکنندگان و تجار قرار دارد اما افزایش صادرات برخی از محصولات در سال‌های اخیر مشکلاتی مانند کمبود و افزایش قیمت آنها در بازار داخلی را به دنبال دارد برای حل این مشکل وزارت جهاد کشاورزی، ممنوعیت صادرات برخی از محصولات را در دستور کار قرار می‌دهد با وجود این دلالان همواره شرایط را به نفع گرانی و رقم می‌زنند.
تأثیر عوامل طبیعی و اقتصادی بر قیمت‌ها
پیمان فلسفی؛ عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: سیاست‌های تنظیم بازار در ارتباط با محصولات کشاورزی جزو مهم‌ترین سیاست‌هایی هستند که باید مورد توجه مستمر قرار گیرد، این سیاست‌ها شامل مجموعه اقداماتی است که با هدف مدیریت عرضه و تقاضا، تثبیت قیمت‌ها و حمایت از کشاورزان و مصرف‌کنندگان طراحی می‌شود که باید برای آنها ابعاد و شاخص‌هایی را در نظر گرفت.
وی تخصیص یارانه، تصویب تعرفه‌ها و قوانین حمایتی را بخشی از سیاست‌های تنظیم بازار محصولات کشاورزی می‌داند و می‌افزاید: در کشورمان هر سال با این مسئله روبه‌رو هستیم که تنظیم بازار محصولات کشاورزی دارای اشکال است، یکی از چالش‌های اساسی به نوسان‌های قیمت برمی‌گردد، زیرا قیمت محصولات کشاورزی به شدت تحت تأثیر عوامل طبیعی و اقتصادی قرار دارد که می‌تواند منجر به نوسان‌های شدید شود.
رئیس فراکسیون کشاورزی پویا و امور عشایر مجلس ریشه برخی از نوسان‌های قیمت را داخلی عنوان می‌کند و توضیح می‌دهد: دسته دیگری از عوامل تعیین‌کننده قیمت محصولات کشاورزی نیز تحت تأثیر تصمیمات داخل و شرایط خارج از کشور مانند قیمت نهاده‌ها، بذر و مواد وارداتی از خارج کشور قرار دارد که روی قیمت تمام شده محصولات کشاورزی اثر می‌گذارد.
نوسان در قیمت میوه شب عید
وی چالش دوم را کمبود اطلاعات بیان می‌کند و می‌گوید: در صورتی که تولیدکنندگان و مصرف کنندگان و به طور کلی فعالان فضای کسب و کار و بازار، داده‌های دقیق و به روز درباره محصولات مورد نیاز نداشته باشد قیمت‌ها دچار اشکال می‌شود که نمونه بارز آن را درباره سیب و پرتقال شب عید امسال تجربه کردیم.
فلسفی با اشاره به دلیل نوسان قیمت میوه شب عید امسال تصریح می‌کند: دست‌اندرکاران امر حتی در وزارت جهاد کشاورزی آمار دقیقی از وضعیت بازار مصرف، نیاز کشور، نیاز به صادرات و محصول مازاد بر مصرف داخل نداشتند و تصمیماتی گرفتند که منجر به ایجاد تنش در قیمت و گرانی محصولات شد.
وی صادر شدن دستور منع صادرات سیب و پرتقال در فاصله یک ماه تا پایان سال را یکی از دلایل افزایش قیمت میوه شب عید بیان می‌کند و می‌گوید: در زمان ابلاغ نامه معاون وزیر جهاد کشاورزی درباره منع صادرات پیش‌بینی می‌شد که این تصمیم منجر به افزایش قیمت سیب و پرتقال شب عید شود زیرا این موضوع به دلیل نبود اطلاعات کافی از نیاز کشور و میزان مصرف داخلی به ویژه در شب عید اتفاق افتاد.
رئیس فراکسیون کشاورزی پویا و امور عشایر مجلس با اشاره به برآورد مصرف ۳۰ هزار تن سیب و ۲۰ هزار تن پرتقال در تعطیلات نوروز ادامه می‌دهد: این در حالی است که شهرستان سمیرم به عنوان یکی از تولیدکنندگان سیب کشور ۲۴۰ هزار تن محصول در انتظار صادرات داشت که به دلیل تصمیم وزارت جهاد کشاورزی اجازه صادرات را نداشت و همین موضوع باعث ایجاد تنش در قیمت سیب و به طور مشابه پرتقال شد.
دسترسی محدود تولیدکننده به بازار
وی چالش بعدی تنظیم بازار محصولات کشاورزی را دسترسی محدود به بازار عنوان می‌کند و می‌گوید: برخی از کشاورزان و باغداران به دلیل حضور در مناطق دور افتاده ممکن است دسترسی به بازارهای فروش نداشته باشند در اینجا میدان برای حضور واسطه‌ها فراهم می‌شود که محصولات را به قیمت ارزان از کشاورز و باغدار خریداری می‌کنند و دست به دست می‌گردانند تا به بازار هدف اصلی برسد و همین موضوع باعث ایجاد رشد چند برابری قیمت محصولات می‌شود.
فلسفی با اشاره به خریداری محصولاتی مانند پرتقال به قیمت بسیار پایین از باغداران خاطرنشان می‌کند: دلالان محصول را به قیمت کیلویی ۱۰ هزار تومان از تولیدکننده خریداری می‌کنند در حالی که امسال همین محصول تا کیلویی ۸۵ هزار تومان نیز در میوه‌فروشی‌ها به دست مصرف کننده رسید و پرسش اینجاست که چرا باید این فاصله وجود داشته باشد و باغدار یا کشاورز داخلی امکان عرضه مستقیم محصولات خود را ندارد؟
وی ایجاد شرایط عرضه مستقیم کالا توسط کشاورزان و باغداران در بازارهای هدف را ضروری می‌داند و تاکید می‌کند: دولت باید شرایطی را فراهم کند که حتی در شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها باغداران تولیدکننده پرتقال باید بتوانند محصول خود را به طور مستقیم عرضه کنند یکی از راهکارها این است که شرایطی برای تعاونی‌ها و اتحادیه‌های کشاورزان فراهم شود که اگر قرار است سودی وجود داشته باشد، در اختیار کشاورز و باغدار قرار گیرد.
رئیس فراکسیون کشاورزی پویا و امور عشایر مجلس اظهار می‌کند: اکنون این سود به جیب دلالان و واسطه‌ها می‌رود و چند برابر قیمت از جیب مصرف کننده خارج می‌شود که اتفاق درستی نیست.
رقابت ناعادلانه محصولات داخلی و وارداتی
وی یکی از مشکلات مهم بازار محصولات کشاورزی را رقابت ناعادلانه بین محصولات وارداتی و تولید داخل بیان می‌کند و می‌گوید: ممکن است در زمان نامناسب محصولی با قیمت پایین‌تر وارد کشور شود که به تولیدکنندگان آسیب می‌زند و به دنبال آن بازار داخلی نیز دچار تنش و نوسان می‌شود.
فلسفی یکی دیگر از چالش‌ها را تأثیرات تغییرات اقلیمی موجود در بخش کشاورزی عنوان می‌کند و یادآور می‌شود: این شرایط می‌تواند بر تولید کمیت تولید و کیفیت محصول اثر بگذارد همانگونه که در برخی از سال‌ها شاهد این بودیم که در فصل برداشت پرتقال بارش ناگهانی برف موجب سرمازدگی محصولات و ایجاد کمبود در بازار شده است.
وی با اشاره به آسیب ناشی از تغییرات اقلیمی به برخی از محصولات کشاورزی از جمله سبزی و صیفی‌جات توضیح می‌دهد: تغییرات اقلیمی و شیوع آفات و بیماری‌های ناشی از آن ممکن است به محصولات آسیب برساند و موجب کمبودهایی در بازار شود که روی قیمت تأثیرگذار خواهد بود.
در نبود سیستم‌های اطلاعاتی و پایگاه داده
رئیس فراکسیون کشاورزی پویا و امور عشایر مجلس درباره راهکارهای حل مشکلات تنظیم بازار محصولات کشاورزی خاطرنشان می‌کند: یکی از راهکارهایی که برای کنترل قیمت و تنظیم بازار باید مورد توجه قرار گیرد، ایجاد سیستم‌های اطلاعاتی و پایگاه داده‌ها، آمار و اشتراک دقیق این اطلاعات است که همه آنها باید به روز درباره بازار تولید و مصرف وجود داشته باشد همچنین تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و سیاست‌گذاران به این آمار دسترسی داشته باشند.
وی وجود اطلاعات دقیق و درست درباره میزان تولید، مصرف، صادرات، تعداد و موجودی انبارها و سردخانه‌های ذخیره‌سازی و رصد آنها را ضروری می‌داند و می‌گوید: با وجود ابزارها و سامانه‌های امروزی، تهیه این اطلاعات و رصد آنها امکان‌پذیر است همانگونه که بسیاری از کشورهای پرمصرف‌تر از ما این اقدامات را انجام می‌دهند و باید در دستور کشور ما نیز قرار گیرد.
فلسفی دومین راهکار حل این مشکل را حمایت از کشاورزان عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: در این بخش می‌توان یارانه‌ها و تسهیلات مالی در اختیار کشاورزان قرار گیرد تا برای رویارویی با نوسانات قیمت و هزینه‌های بالای تولید از آنها استفاده کنند.
وی با اشاره به ضرورت توسعه زیرساخت‌ها به عنوان سومین گام حل مشکل تنظیم بازار محصولات کشاورزی می‌گوید: ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز در بخش حمل و نقل، انبارداری، سردخانه و غیره برای تسهیل دسترسی کشاورز به بازار لازم است تا کشاورزان بتوانند با آرامش محصول خود را به بازار عرضه کنند و روند فروش با عجله به دلالان با قیمت پایین و زیان تولیدکننده و مصرف‌کننده نیز متوقف شود.
رئیس فراکسیون کشاورزی پویا و امور عشایر مجلس تنظیم تعرفه برای واردات را گام دیگری برای حل مشکلات بازار محصولات کشاورزی بیان می‌کند و ادامه می‌دهد: باید در زمان مناسب تعرفه برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی در نظر گرفته شود و در نهایت ترویج کشاورزی پایدار یعنی تشویق به استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار و مقاوم در برابر تغییرات اقلیمی اقدام مهمی است که باعث می‌شود کشاورزان بتوانند مسائل مربوط به آب و هوا و کمبودهایی احتمالی در این زمینه را مدیریت کنند.
وی با اشاره به سیاست‌های حمایتی دیگری برای اثرگذاری روی قیمت محصولات می‌گوید: اقداماتی مانند بیمه کشاورزی، بیمه درآمد، بیمه تأسیسات و امکانات و سازه‌های کشاورزان از جمله سیاست‌های جزئی است که باید دولت به آنها توجه کند تا قیمت محصولات کشاورزی در کشور با نوسان و افزایش همراه نباشد.
جهش قیمت به دلیل تصمیمات نادرست
فلسفی درباره دلایل اجرا نشدن این سیاست‌ها برای تنظیم بازار محصولات کشاورزی تصریح می‌کند: هیچیک از این راهکارها به بودجه و اعتبار ویژه‌ای ندارد بلکه سو مدیریت باعث می‌شود که بیشترین آسیب به کشاورزان تولیدکننده همچنین مصرف‌کنندگان وارد شود، اقداماتی مانند طراحی سامانه‌ها و فراهم کردن زیرساخت‌ها نیازمند تأمین بودجه، تسهیلات بانکی و سرمایه‌گذاری برای تولید است که بخشی از آنها فراهم شده مانند ایجاد سردخانه و صنایع تکمیلی که باید در طول زمان گسترش پیدا کند.
وی با اشاره به افزایش قیمت محصولات کشاورزی در طول دو سال اخیر بیان می‌کند: در سال‌های گذشته بخش‌های دیگر اقتصاد جهش قیمت داشتند اما کشاورزی شرایط باثباتی را پشت سر گذاشت که یک امر مثبت به شمار می‌آمد اما در طول یکی دو سال اخیر، قیمت برخی تولیدات این بخش مانند برنج، سبزی و صیفی‌جات و میوه نیز جهش نجومی پیدا کرده و این به دلیل تصمیمات نادرست جهاد کشاورزی بوده است.
رئیس فراکسیون کشاورزی پویا و امور عشایر مجلس مشکلات بخش کشاورزی را قابل مدیریت توصیف می‌کند و می‌افزاید: پیش از بحرانی شدن شرایط بحرانی لازم است که سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و مدیران تدابیر مورد نیاز را بیندیشند از جمله اینکه سه چهار ماه قبل از تعطیلات نوروز، نشستی برای تصمیم‌گیری درباره تنظیم بازار میوه شب عید در مجلس برگزار می‌شود که همه تشکل‌ها و اتحادیه‌ها با حضور در آن موجودی و سهمیه مورد نیاز خود را مشخص می‌کردند تا ذخیره‌سازی محصول انجام و مازاد محصول صادر شود.
وی سو مدیریت دولت‌ها را باعث افزایش بی‌رویه قیمت این کالاها بیان می‌کند و می‌گوید: به نظر می‌رسد آنچه در ماه‌های اخیر باعث افزایش قیمت این محصولات شده تصمیمات نابجای دست‌اندرکاران امر، سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و مجریان بخش کشاورزی بوده است که مجلس نیز تذکرات لازم را در این زمینه داده اما فرصت برای مدیریت بازار شب عید از دست رفت.
فلسفی خاطرنشان می‌کند: مشکلات تنظیم بازار محصولات کشاورزی باعث می‌شود تولیدکننده از فروش محصولاتی مانند برنج، پرتقال، سبزی و صیفی به قیمت پایین‌تر زیان کند در مقابل این دلالان و واسطه‌ها هستند که سود اصلی را بدون زحمت و مشکل به دست می‌آورند و ضرر نهایی نیز به مصرف کننده وارد می‌شود، این شرایط باید تغییر کند و امیدواریم وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۴۰۴ تصمیمات بهتری برای مدیریت و تنظیم بازار تولید و مصرف در کشور بگیرد.
در زمینه تولید هویت مناسبی نداریم
مهدی سروی؛ کارشناس کشاورزی و امنیت غذایی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین در این باره می‌گوید: باید در زمینه تولید برنامه‌ریزی مشخصی داشته باشیم که بر مبنای آن بتوانیم میزان صادرات و واردات را تنظیم کنیم در حالی که اکنون در زمینه تولید هویت مناسبی برای کشاورزی، کشاورزان و اراضی کشاورزی نداریم و این مسئله باعث می‌شود برنامه‌ریزی تولید ما به طور کلی دچار مشکل باشد.
وی با اشاره به مدیریت بازار بر اساس آمار و داده‌های تخمینی می‌افزاید: این موضوع باعث ایجاد تصمیمات آنی در زمینه لغو صادرات یا ورود محصولات وارداتی به کشور شده است، برای مدیریت این مسئله باید هر چه سریع‌تر نظام جامع آمار و اطلاعات در بخش کشاورزی تکمیل و راه‌اندازی شود تا هر سال در زمان کشت محصولات اطلاعات دقیق و برخطی از وضعیت تولید محصولات در کشور در دسترس باشد.
این کارشناس کشاورزی و امنیت غذایی ادامه می‌دهد: خدماتی که دولت به کشاورزان ارائه می‌دهد باید بر مبنای ثبت آمار و اطلاعات درست باشد و ارزیابی این اطلاعات نیز باید به شکل دقیق انجام شود که در نهایت تصمیم‌گیری درباره مدیریت بازار داخلی و همچنین بازارهای صادراتی به درستی انجام شود.
شناسنامه‌دار کردن محصولات در بازارهای صادراتی
وی شناسنامه دار کردن محصولات متناسب با بازارهای صادراتی را گام دیگری در راستای ساماندهی بازار محصولات کشاورزی بیان می‌کند و یادآور می‌شود: بسیاری از کشورها برای واردات کالاهای کشاورزی پروتکل‌های بهداشتی و زیستی دارند که برای کنترل سلامت محصولات در دستور کار قرار می‌گیرد بنابراین می‌توان محصولات را در مبدا و مزارع کشاورزی شناسنامه‌دار کرد تا بازارهای صادراتی را به صورت مناسب مدیریت کنیم.
سروی برخط کردن آمار و اطلاعات کشاورزی در کنار هویت بخشی به اراضی کشاورزی و کشاورزان و در نهایت شناسنامه‌دار کردن محصولات و کنترل گواهی سلامت بهداشتی محصولات در مبدا را سه گام مهم برای ساماندهی این بخش عنوان می‌کند و می‌گوید: در زمینه مدیریت بازار و حمایت از مصرف‌کنندگان لازم است که دولت یارانه‌های مختلفی در نظر بگیرد زیرا ممنوع کردن صادرات یا مجوز واردات یک اقدام کوتاه‌مدت برای تنظیم بازار به شمار می‌آید و موضوع مهم‌تر آن است که حمایت از مصرف‌کنندگان است که باید به شکل دقیق توسط دولت صورت گیرد.
وی شکل حمایت دولت از بخش کشاورزی در سال‌های گذشته را پرداخت یارانه نقدی می‌داند و توضیح می‌دهد: دولت باید کالاهای اساسی همچون گوشت قرمز، تخم‌مرغ و مرغ را به شکل هوشمند و فراگیر در زیرساخت کالابرگ الکترونیکی که به تازگی راه اندازی شده عرضه کند و از طریق درگاه‌های خرید و فروش محصولات اساسی، یارانه را به حساب خانوار یا فروشنده منتقل کند تا در نهایت اصابت مستقیم به هدف را داشته باشیم.
کارشناس کشاورزی با اشاره به اهمیت حمایت از تولید و صادرات می‌گوید: در زمان‌هایی که نیاز است از تولید حمایت شود و صادرات صورت بگیرد به جای در نظر گرفتن ممنوعیت صادراتی در می‌توان در ازای دریافت مالیات از صادرکنندگان، یارانه‌ای را به حساب مصرف‌کننده واریز کنیم تا تقاضای بیشتری برای خرید داشته باشند و این شرایط جذابیت صادرات را از تولیدکنندگان بگیرد و همان کالا را در داخل عرضه کنند با این برنامه‌ریزی برای تولید می‌توان قیمت‌ها را مدیریت کرد تا شرایط به سود تولید و مصرف‌کننده رقم بخورد.
به گزارش پردیسان آنلاین، کارشناسان اقتصادی پیش‌بینی می‌کنند که با وجود چالش‌های ساختاری، محدودیت‌های منابع آبی و افزایش هزینه‌های تولید، روند افزایشی قیمت محصولات نیز ادامه خواهد داشت میزان رشد قیمت در محصولاتی که به آب و نیروی کار بیشتری نیاز می‌کنند، یا زنجیره تأمین پیچیده‌تری دارند، بیشتر است.
افزایش قیمت محصولات کشاورزی علاوه بر تأثیر بر هزینه‌های زندگی خانوارها، بر امنیت غذایی، الگوی مصرف و سلامت جامعه نیز تأثیرگذار است. در این شرایط بهبود نظام آماری و اطلاعاتی بخش کشاورزی، پیش‌بینی دقیق‌تر تحولات بازار و سیاستگذاری مبتنی بر شواهد، می‌تواند به مدیریت مؤثر بازار محصولات کشاورزی و کاهش نوسانات قیمت کمک کند.
