به گزارش سرویس ترجمه پردیسان آنلاین، در عصر پیچیدگی‌های شهری، از تغییرات اقلیمی و بحران‌های اقتصادی گرفته تا رشد بی‌رویه جمعیت و فرسایش زیرساخت‌ها، طراحی شهری دیگر نمی‌تواند فقط بر پایه تصمیم‌گیری‌های بالا به پایین انجام شود. شهرها برای پاسخ‌گویی به چالش‌های چندلایه، نیازمند رویکردهایی خلاقانه، منعطف و مشارکتی هستند. تجربه زیستن شهروندان، ظرفیت‌های محلی و دانش میان‌رشته‌ای باید کنار هم قرار گیرند تا راه‌حل‌هایی متناسب با واقعیت‌های شهری شکل داده شود و در بستر زندگی روزمره آزموده شود.
«آزمایشگاه‌های شهری» به‌عنوان بستری نوآورانه، امکان هم‌زیستی دانش تخصصی و تجربه زیسته شهروندان را فراهم کرده‌اند. در این فضاها، شهروندان نه‌تنها شنیده می‌شوند، بلکه در فرایند طراحی، اجرا و ارزیابی راه‌حل‌های شهری نقش مستقیم دارند. این مدل مشارکتی، با تکیه بر آزمایش‌های واقعی، یادگیری تدریجی و بازخورد مستمر، به شهرها کمک می‌کند تا سیاست‌ها و پروژه‌های خود را با نیازهای واقعی جامعه هم‌راستا کنند و تاب‌آوری شهری را در برابر بحران‌ها افزایش دهند.
شهرهای مختلف جهان با بهره‌گیری از این مدل، در تلاش هستند تا طراحی شهری را با مشارکت شهروندان و در بستر واقعی زندگی شهری انجام دهند. تجربه‌های موفق از بازطراحی محله‌های تاریخی تا توسعه فناوری‌های شهری نشان می‌دهند که مشارکت واقعی می‌تواند به خلق فضاهایی منسجم، پایدار و انسانی منجر شود.
کورنیا؛ نوآوری اجتماعی و فناورانه در آزمایشگاه شهری
شهر کورنیا در حومه بارسلونا با راه‌اندازی «آزمایشگاه شهری کورنیا» از سال ۲۰۰۷، به یکی از پیشگامان آزمایشگاه‌های شهری در اروپا تبدیل شده است. این مرکز با تمرکز بر نوآوری اجتماعی و فناوری، بستری برای هم‌آفرینی میان شهروندان، سازمان‌های محلی، دانشگاه‌ها و شرکت‌های نوپا فراهم کرده و هدف اصلی آن، توسعه خدمات و محصولات شهری با مشارکت مستقیم کاربران نهایی است.
آزمایشگاه شهری کورنیا در یک ساختمان صنعتی بازسازی‌شده به مساحت ۳۲۰۰ متر مربع مستقر است و شامل فضاهای کار اشتراکی، آزمایشگاه‌های فناوری، استودیوهای رسانه‌ای و سالن‌های آموزشی است. در سال ۲۰۲۳، بیش از ۲۵۰۰ نفر در برنامه‌های آموزشی و پروژه‌های هم‌آفرینی این مرکز شرکت کردند. پروژه‌هایی همچون «شهروند دیجیتال» و «مدرسه نوآوری شهری» از جمله برنامه‌های موفق این مرکز هستند که به توسعه مهارت‌های دیجیتال و طراحی خدمات شهری منجر شده‌اند.
پروژه شهروند دیجیتال با هدف ارتقای سواد دیجیتال و توانمندسازی شهروندان طراحی شده است. این برنامه با تمرکز بر گروه‌های سنی مختلف، به‌ویژه سالمندان، نوجوانان و مهاجران، دوره‌های آموزشی متنوعی در زمینه مهارت‌های پایه رایانه، استفاده ایمن از اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، خدمات الکترونیکی شهری و ابزارهای دیجیتال مشارکتی برگزار می‌کند. در سال ۲۰۲۳، بیش از ۱۲۰۰ نفر در این دوره‌ها شرکت کردند و در پایان دوره، ۸۵ درصد از شرکت‌کنندگان اعلام کردند که برای نخستین‌بار توانسته‌اند به‌طور مستقل از خدمات آنلاین شهری همچون پرداخت قبوض، رزرو نوبت درمانی یا استفاده از سامانه‌های حمل‌ونقل عمومی بهره‌مند شوند. این پروژه با استفاده از روش‌های یادگیری مشارکتی، مربیان داوطلب محلی و ابزارهای ساده دیجیتال، توانسته است شکاف دیجیتال را در میان گروه‌های آسیب‌پذیر کاهش و مشارکت آن‌ها را در فرایندهای شهری افزایش دهد.
مدرسه نوآوری شهری یکی دیگر از برنامه‌های کلیدی آزمایشگاه شهری کورنیا است که با هدف پرورش نسل جدیدی از طراحان شهری، کارآفرینان اجتماعی و کنشگران محلی راه‌اندازی شده است. این مدرسه به‌صورت یک برنامه آموزشی میان‌رشته‌ای طراحی شده است که در آن شرکت‌کنندگان با مفاهیم طراحی خدمات، تفکر سیستمی، طراحی مشارکتی و توسعه پایدار آشنا می‌شوند.
در سال ۲۰۲۳، حدود ۳۰۰ نفر در قالب ۲۴ تیم در این مدرسه شرکت کردند و در پایان دوره، ۹ پروژه نمونه در حوزه‌هایی همچون بازطراحی فضاهای عمومی، بهبود دسترسی به خدمات شهری برای افراد دارای معلولیت و ارتقای تعامل میان شهروندان و شهرداری ارائه شد. این پروژه‌ها در قالب نمونه اولیه توسعه پیدا کردند و برخی از آن‌ها با حمایت شهرداری وارد مرحله اجرا شدند. مدرسه نوآوری شهری با ایجاد پیوند میان آموزش، تجربه عملی و سیاست‌گذاری شهری، بستری برای تبدیل ایده‌های خلاقانه به راه‌حل‌های واقعی فراهم کرده است.
یکی دیگر از پروژه‌های شاخص آزمایشگاه شهری کورنیا، طراحی سامانه حمل‌ونقل محله‌ای با مشارکت سالمندان است. در این پروژه، کاربران نهایی که اعضای سالمند جامع بودند، در جلسات طراحی مشارکت داشتند و نیازهای خاص خود را بیان کردند. نتیجه این مشارکت، توسعه یک اپلیکیشن ساده با رابط کاربری مناسب برای سالمندان بود که اکنون در سه محله اجرا شده و رضایت کاربران به ۹۲ درصد رسیده است.
آزمایشگاه شهری کورنیا با انتشار مستندات پروژه‌ها، برگزاری کنفرانس‌های بین‌المللی و همکاری با شبکه‌های اروپایی همچون «ENOLL»، تجربیات خود را به سایر شهرها منتقل کرده است. این مرکز نشان داده است که نوآوری شهری زمانی موفق خواهد بود که شهروندان نه‌تنها شنیده شوند، بلکه در فرایند طراحی و اجرا نقش فعال داشته باشند.
کولدینگ؛ شهر پایدار با طراحی مشارکتی
شهر کولدینگ در دانمارک با اجرای طرح «شهر پایدار» و بازطراحی محله لاتین، نمونه‌ای موفق از طراحی شهری با مشارکت شهروندان ارائه کرده است. در این پروژه، شهرداری با راه‌اندازی پلتفرم دیجیتال «با هم طراحی می‌کنیم»، امکان ارسال آزادانه ایده‌ها از سوی ساکنان را فراهم کرد. بیش از ۱۲۰۰ پیشنهاد در حوزه‌های نورپردازی، مبلمان شهری، مسیرهای پیاده‌روی و فضای سبز دریافت شد که پس از بررسی تخصصی، ۴۸ مورد از آن‌ها در طراحی نهایی محله لحاظ شد. برای مثال در مسیرهای پیاده‌ری نیمکت‌های چندمنظوره با طراحی ارگونومیک نصب شد که امکان استراحت، تعامل اجتماعی و حتی استفاده به‌عنوان فضای مطالعه را فراهم می‌کنند. این نیمکت‌ها با مصالح بازیافتی ساخته شده و در نقاط کلیدی محله نصب شده‌اند.
یکی از خلاقانه‌ترین پیشنهادها، اجرای سیستم نورپردازی تعاملی در مسیرهای شبانه بود. این سیستم با استفاده از حسگرهای حرکتی و نورهای کم‌مصرف طراحی شده است و به‌گونه‌ای عمل می‌کند که با عبور عابران، نورها به‌صورت تدریجی روشن می‌شوند و آن‌ها را در طول مسیر همراهی می‌کنند. این تجربه نه‌تنها حس امنیت و آرامش را در ساعات تاریک افزایش داده، بلکه به جذابیت بصری فضا نیز افزوده است. شهروندان در جلسات طراحی، خواستار نورهایی بودند که با ریتم حرکت انسان هماهنگ شود و حس حضور فعال در فضا را تقویت کند.
از دیگر پیشنهادهای پذیرفته‌شده، طراحی فضاهای سبز کوچک با مشارکت مدارس محلی بود. در این طرح، دانش‌آموزان در انتخاب گونه‌های گیاهی، طراحی باغچه‌ها و نگهداری از آن‌ها نقش داشتند. این فضاها اکنون به‌عنوان «کلاس‌های باز» برای آموزش محیط‌زیست و تجربه عملی کشاورزی شهری مورد استفاده قرار می‌گیرند. مشارکت کودکان در فرایند طراحی موجب شکل‌گیری رفتارهای مسئولانه در قبال محیط‌زیست شده است.
اجرای نقاشی‌های دیواری با مضامین محلی توسط هنرمندان بومی و با مشارکت ساکنان از دیگر پیشنهادهای شهروندان بود که به تقویت هویت محله‌ای و زیباسازی محیط کمک کرده است. این آثار هنری که بیشتر روایت‌گر تاریخ محله یا داستان‌های شخصی ساکنان هستند، در نقاط پرتردد نصب شده‌اند و به‌عنوان نشانه‌های فرهنگی و بصری محله شناخته می‌شوند.
شهرداری کولدینگ برای تضمین پایداری پروژه، شاخص‌هایی برای ارزیابی رضایت شهروندان، میزان استفاده از فضاهای عمومی و تأثیرات زیست‌محیطی تعریف کرد. در ارزیابی سالانه ۲۰۲۳، رضایت عمومی از فضاهای باز محله لاتین به ۸۷ درصد رسید و میزان استفاده از مسیرهای پیاده‌روی ۲۵ درصد افزایش پیدا کرد. این نتایج نشان می‌دهد که مشارکت واقعی شهروندان می‌تواند کیفیت زندگی شهری را به‌طور ملموس ارتقا دهد.
اسلو؛ آزمایشگاه شهری در بستر برنامه‌ریزی کلان
شهر اسلو در نروژ با راه‌اندازی «آزمایشگاه شهری اسلو» در قالب پروژه اروپایی «MOVE۲۱» طراحی زیرساخت‌های شهری را به فرایندی مشارکتی و بر پایه فناوری تبدیل کرده است. این آزمایشگاه از سال ۲۰۲۱ فعالیت خود را آغاز کرده و هدف آن، طراحی راه‌حل‌های نوآورانه برای حمل‌ونقل، انرژی و فضای عمومی با مشارکت شهروندان، کارشناسان و سازمان‌های دولتی است
یکی از ویژگی‌های برجسته این پروژه، استفاده از فناوری واقعیت مجازی (VR) برای شبیه‌سازی تغییرات زیرساختی است. شهروندان می‌توانند با استفاده از هدست‌های واقعیت مجازی، طرح‌های پیشنهادی را تجربه کنند و بازخورد خود را ارائه دهند. در سال ۲۰۲۳، بیش از ۳۵۰۰ نفر در این فرایند مشارکت داشتند و ۷۲ درصد از آن‌ها تغییرات پیشنهادی را تأیید کردند.
آزمایشگاه شهری اسلو همچنین از شبکه حسگرهای محیطی برای پایش کیفیت هوا، صدا و ترافیک استفاده می‌کند. داده‌های جمع‌آوری‌شده به‌صورت لحظه‌ای در سامانه مرکزی ثبت می‌شوند و با الگوریتم‌های یادگیری ماشین تحلیل می‌شوند تا نقاط بحرانی شناسایی و اصلاح شوند. این داده‌ها در جلسات عمومی با شهروندان به اشتراک گذاشته می‌شوند تا تصمیم‌گیری‌ها شفاف و مبتنی بر شواهد باشد.
نتایج اولیه پروژه نشان می‌دهد که مشارکت شهروندان در طراحی زیرساخت‌ها، نه‌تنها پذیرش اجتماعی را افزایش داده، بلکه موجب کاهش ۱۸ درصدی در شکایات ترافیکی و افزایش ۲۲ درصدی در استفاده از حمل‌ونقل عمومی شده است. اسلو با این رویکرد، طراحی شهری را به بستری برای یادگیری، نوآوری و تعامل اجتماعی تبدیل کرده است.
شمنیتس؛ مسیرهای پیاده‌روی با طراحی شهروندی
شهر شمنیتس در آلمان با اجرای پروژه «آزمایشگاه شهری نومیک» از سال ۲۰۲۲، به‌دنبال ارتقای کیفیت فضاهای عمومی و توسعه حمل‌ونقل پایدار است. در این پروژه، شهروندان در طراحی یک مسیر پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری به طول سه کیلومتر مشارکت مستقیم داشتند. فرایند طراحی شامل برگزاری ۱۲ کارگاه حضوری، یک پلتفرم آنلاین برای دریافت پیشنهادها و برگزاری جلسات بازخورد با ساکنان محله بود.
شهروندان پیشنهادهایی در زمینه بهبود مسیرها، نصب تابلوهای راهنما، نورپردازی شبانه و دسترسی بدون مانع برای افراد دارای معلولیت ارائه دادند. پیشنهادها توسط تیمی متشکل از مهندسان حمل‌ونقل، طراحان شهری و نمایندگان جامعه مدنی بررسی و در طراحی نهایی لحاظ شد. در پایان پروژه، ۸۷ درصد از پیشنهادهای شهروندان در طرح اجرایی گنجانده شد.
شهرداری شمنیتس برای ارزیابی اثربخشی پروژه، شاخص‌هایی همچون میزان استفاده روزانه از مسیر، رضایت شهروندان و کاهش استفاده از خودروهای شخصی را تعریف کرد. در گزارش سالانه ۲۰۲۴، استفاده از مسیرهای جدید ۳۸ درصد افزایش پیدا کرد و رضایت عمومی به ۸۲ درصد رسید. این پروژه نشان داد که طراحی مشارکتی نه‌تنها کیفیت فضا را ارتقا می‌دهد، بلکه پذیرش اجتماعی و حس تعلق را نیز تقویت می‌کند.
بوسان؛ نوآوری شهری با همکاری چهارگانه
شهر بوسان در کره‌جنوبی از سال ۲۰۱۹ با راه‌اندازی «آزمایشگاه شهری بوسان» در چهارچوب برنامه «شهر هوشمند بوسان»، بستری برای توسعه راه‌حل‌های مبتنی بر فناوری با مشارکت مستقیم شهروندان فراهم کرده است. این آزمایشگاه در منطقه «اکو دلتا» واقع در تلاقی سه رودخانه اصلی شهر مستقر شده است و به‌عنوان آزمایشگاه ملی برای آزمودن فناوری‌های نسل چهارم صنعتی در محیط واقعی شهری شناخته می‌شود. ساختار مدیریتی این آزمایشگاه بر اساس مدل «همکاری چهارگانه» طراحی شده است که در آن دولت محلی، دانشگاه ملی بوسان، شرکت‌های فناوری و شهروندان در فرایند طراحی، اجرا و ارزیابی پروژه‌ها نقش دارند.
یکی از پروژه‌های شاخص این مرکز، طراحی و اجرای «سامانه هوشمند مدیریت پسماند» در محله‌های مسکونی منطقه اکو دلتا است. در این پروژه، ۵۲۰ خانوار به‌صورت داوطلبانه در مرحله آزمایشی شرکت کردند. هر خانوار به اپلیکیشن موبایلی متصل به حسگرهای هوشمند سطل زباله مجهز شد که اطلاعاتی همچون وزن زباله، زمان تخلیه، نوع تفکیک و دفعات استفاده را ثبت می‌کرد. این داده‌ها به‌صورت لحظه‌ای به سرور مرکزی منتقل می‌شد و با الگوریتم‌های تحلیل رفتاری، الگوهای مصرف و تفکیک هر خانوار شناسایی می‌شد. بر اساس این تحلیل‌ها، پیشنهادهای شخصی‌سازی‌شده برای کاهش زباله و بهبود تفکیک از طریق اپلیکیشن به کاربران ارائه می‌شد.
دانشگاه ملی بوسان در طراحی الگوریتم‌های یادگیری ماشین و تحلیل داده‌های رفتاری نقش کلیدی داشت و شرکت‌های فناوری محلی نیز زیرساخت‌های حسگر، شبکه ارتباطی و رابط کاربری اپلیکیشن را توسعه دادند. در مرحله دوم پروژه، سامانه به‌صورت آزمایشی در هشت مجتمع مسکونی دیگر نیز اجرا و داده‌های مقایسه‌ای جمع‌آوری شد. نتایج حاصل از این مرحله نشان داد که میزان تفکیک زباله در مناطق تحت پوشش پروژه ۴۶ درصد افزایش و حجم زباله دفن‌شده تا ۲۸ درصد کاهش پیدا کرده است، همچنین زمان پاسخ‌گویی به درخواست‌های تخلیه اضطراری سطل‌ها از ۴۸ ساعت به کمتر از ۱۲ ساعت رسیده است.
در نظرسنجی پایانی که توسط شهرداری بوسان و مؤسسه تحقیقات شهری انجام شد، ۹۰ درصد از شهروندان شرکت‌کننده رضایت خود را از عملکرد سامانه اعلام کردند و ۷۸ درصد آن‌ها تمایل داشتند این فناوری در سایر خدمات شهری نیز به‌کار گرفته شود. این پروژه نشان داد که تلفیق فناوری‌های هوشمند با مشارکت واقعی شهروندان می‌تواند به بهینه‌سازی خدمات شهری، ارتقای کیفیت زندگی و افزایش اعتماد عمومی به سازمان‌های شهری منجر شود. آزمایشگاه شهری بوسان با انتشار گزارش‌های دوره‌ای، تجربیات خود را در اختیار سایر شهرهای کره جنوبی قرار داده و به الگویی برای توسعه شهرهای هوشمند با مشارکت مردمی تبدیل شده است.
