پردیسان آنلاین، گروه بین الملل: رجب طیب اردوغان؛ شهردار استانبول، نخست‌وزیر و حالا رئیس‌جمهور ترکیه. او سال‌ها است که در قدرت حضور دارد و منتقدان و مخالفانش می‌گویند تغییر قانون اساسی ترکیه ازیک‌سو و مشی شخصی و سیاسی او ازسوی‌دیگر، باعث می‌شود تا این حضور در قدرت، گزینه‌ای پررنگ محسوب شود.

اما این حضور چگونه صورت گرفت و چگونه احتمالاً تداوم خواهد داشت؟ پاسخ به این سوال، به بررسی متغیرها و محرک‌های بسیاری در رفتار اردوغان و یارانش و البته محیط داخلی و خارجی ترکیه نیاز دارد. اما آنچه همه اینها را به هم پیوند می‌زند، توان خاص سیاست‌ورزی اردوغان است؛ توانی که البته با حرف‌وحدیث‌های بسیاری همراه است و برخی مخالفان داخلی او آن را عمیقاً ماجراجویانه می‌دانند.

عملگرایی آن چیزی است که می‌توان روح حاکم بر سیاست‌ورزی اردوغان دانست؛ البته نمونه حادی که برخی ناظران از آن یاد می‌کنند، عملگرایی قدرت‌طلبانه است. شدت و دامنه این عملگرایی هرچه باشد، عرصه سیاست خارجی ترکیه مملو از آن است؛ چیزی که به‌نام «چرخش‌» مشهور شده است. به بهانه سفر محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان به ترکیه، این گزارش، نمونه‌هایی از چرخش‌های اردوغان را به‌صورت مستند بازخوانی می‌کند.

اردوغان و سوریه

اردوغان، پیش از بحران و در گفتگو با بی‌بی‌سی: «من شاهد عشق مردم سوریه به بشار اسد بودم. او مشغول رانندگی و من در کنار وی نشسته بودم و در خیابان‌های سوریه می‌گشتیم، گاهی از ماشین پیاده می‌شدیم و به میان مردم [که برای استقبال آمده بودند] می‌رفتیم.» او در این گفتگو، از آزادی‌های بی‌سابقه در سوریه سخن گفته و سوریه را الگویی مناسب برای سایر کشورها دانسته بود.

اردوغان، آذر ۱۳۹۰، خطاب به بشار اسد: «اگر می‌خواهی سرنوشت کسانی را که تا دم مرگ علیه مردم خودشان جنگیدند ببینی، نگاهی به آلمان نازی بینداز، به هیتلر، موسولینی و چائوشسکو در رومانی. اگر از اینها هم درس عبرت نمی‌گیری به قذافی نگاه کن.»

اردوغان و عربستان

اردوغان، اسفند ۱۳۹۷: «ترکیه به پیگیری‌های پرونده خاشقچی ادامه خواهد داد. کسی که دستور ترور خاشقچی در کنسولگری عربستان در استانبول را داد، شناخته شده است. اگر ولیعهد عربستان نمی‌داند، پس چه کسی می‌داند؟ اگر از خودت مطمئن هستی، به‌جای اینکه از نفت و پول برای سرپوش گذاشتن بر جنایت استفاده کنی، بیا و علناً حرف بزن.»

اردوغان، اردیبهشت ۱۴۰۱: «ما بر گام‌های مشترکی که می‌توانیم برای تقویت روابط خود در آینده در راستای تقویت روابط برداریم، تمرکز داشتیم. بر حمایت خود از امنیت و ثبات عربستان سعودی تأکید کردم.»

محمد بن سلمان، تیر ۱۴۰۱، پیام مکتوب پس از بازگشت از ترکیه: «بدین‌وسیله مراتب سپاس و قدردانی خود را از جنابعالی به خاطر استقبال و پذیرایی گرمتان در کشور دوست و برادر ابراز می‌دارم.»

اردوغان و مصر

اردوغان، اسفند ۱۳۹۷: «سیسی از زمانی که قدرت را در مصر به دست گرفته، ۴۲ تن را اعدام کرده است که آخرین آنها ۹ جوانی بودند که در پرونده ترور هشام برکات، دادستان سابق این کشور محکوم شدند و این قابل قبول نیست. من هرگز با چنین شخصی گفت‌وگو نمی‌کنم.»

اردوغان: اردیبهشت ۱۴۰۱: «آنکارا آماده آغاز گفت‌وگوی سیاسی با مصر است.»

اردوغان و رژیم صهیونیستی

اردوغان، مرداد ۱۳۹۷ و پس از چندین‌بار حملات لفظی به مقامات رژیم صهیونیستی از سال ۲۰۰۹ به بعد: «اسرائیل، صهیونیست‌ترین، فاشیست‌ترین و نژادپرست‌ترین کشور [رژیم] جهان است که در آن روح هیتلر که جهان را به فاجعه کشاند، در بعضی از قدرتمندان حلول کرده است.»

اردوغان، اسفند ۱۴۰۰: «سفر هرتزوگ رئیس جمهور اسرائیل به ترکیه، تاریخی و نقطه عطفی در روابط این دو است.»

اردوغان، اردیبهشت ۱۴۰۱: «واقعیت این است که رئیسی مانند هرتزوگ در رأس اسرائیل، نقش فعالی در برداشتن گام در مسیر صلح با ترکیه ایفا کرد.امیدواریم روابط با نخست وزیر اسرائیل را نیز به وضعیت بسیار بهتری برسانیم.»

اردوغان و امارات متحده عربی

اردوغان، آذر ۱۳۹۶: «اجداد من در طول این سال‌ها به دفاع از قدس و همه اراضی مسلمین برخاستند، اجداد تو کجا بودند؟ آنها چه کردند؟»

اردوغان، تیر ۱۳۹۶: «به‌درستی می‌دانیم کدام یک از کشورهای خلیج فارس از کودتای ترکیه [در سال ۲۰۱۶] خوشحال است و می‌دانیم چه کسانی تلاش کردند تا در این کشور کودتا برپا شود و حتی می‌دانیم در این راه چقدر هزینه کردند [اشاره به امارات متحده عربی]».

اردوغان، بهمن ۱۴۰۰: «هدف ما بهبود شتاب در روابطی [با امارات] است که شروع کرده‌ایم، ما اقدامات لازم را انجام می‌دهیم تا روابطمان دوباره به سطحی که شایسته آن است برسد.»

لازم به‌ذکر است که ترکیه پس از عادی‌سازی روابط میان امارات و رژیم صهیونیستی، حتی امارات را به بستن سفارت خود در ابوظبی تهدید کرده بود، این درحالی است که روابط ترکیه با رژیم صهیونیستی، طی ماه‌های اخیر رشدی گسترده داشته است.

سخن پایانی

آنچه آمد، صرفاً چرخش‌های اردوغان در حوزه خارجی بود. به‌نظر می‌رسد در بررسی دقیق‌تر، بتوان لیست بالا را تکمیل کرد. به‌عنوان مثال، اتخاذ سیاست «تنش صفر» از سوی ترکیه در سال‌های پیش از تحولات جهان عرب در سال ۲۰۱۱، باعث شد تا حتی این کشور درصدد تنش‌زدایی با ارمنستان نیز برآید و رویکرد مثبت آن نسبت به دمشق نیز در همین چهارچوب بود. اما وقتی معادلات دچار تغییر شد، اردوغان، تنش صفر را از اساس و با سرعتی شگفت‌انگیز، وانهاد.

علاوه‌بر حوزه خارجی، حتی بررسی رفتارهای اردوغان در سیاست داخلی نیز گویای برخی چرخش‌های او است؛ جدایی از اربکان و انشعاب‌های صورت‌گرفته در حزب عدالت و توسعه به‌دلیل رفتارهای خاص اردوغان، نشانه‌هایی از اتخاذ عملگرایی شدیدِ مملو از چرخش درصورت‌نیاز است.

شناخت ویژگی‌های شخصیتی مقامات و رهبران کشورهای مختلف، یکی از روش‌های شناسایی رفتارهای احتمالی آنها در آینده است. به‌نظر می‌رسد این رویکرد نظری، در خصوص کسی چون اردوغان، از کارایی بیشتری برخوردار باشد. این، می‌تواند موضوعی برای پژوهش‌های جدی باشد.