پردیسان آنلاین _ گروه جامعه: افزایش فضای سبز شهری یک راهکارها برای مقابله با چالش آلودگی هوا در کلانشهرها شناخته شده است از طرفی توسعه فضاهای سبز شهری به ارتقای کیفیت منظر شهری و جلوگیری از افزایش سرانه در کلانشهرها کمک می‌کند.

این مساله در شهری مثل تهران که طی سال‌های اخیر علاوه بر رشد جمعیت با معضل افزایش تردد خودروهای شخصی مواجه بوده است، اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند، و از این رو توسعه فضاهای سبز شهری در کنار اقدامات اساسی و اصلی دیگر همچون توسعه حمل و نقل عمومی می‌تواند برای کاهش آلودگی هوا، گره‌گشا باشد.

در سال‌های پس از انقلاب اسلامی با توجه به رشد قابل ملاحظه جمعیت در تهران برای رشد فضاهای سبز شهری تلاش‌های بسیاری شده است، در این میان دوره مدیریت شهری پنجم که با شعارهای محیط زیستی و حفظ و نگهداشت و توسعه فضاهای سبز فعالیت کرده است، ادعا می‌کند گام‌های مثبت و روبه‌جلویی برای افزایش سرانه فضای سبز شهری در پایتخت برداشته شده است. اما مقایسه این شاخص با سرانه استاندارد جهانی نشان می‌دهد، وضعیت کنونی شهر تهران در حوزه فضای سبز با وضعیت استاندارد و مطلوب جهانی فاصله دارد.

وحید نوروزی دکترای مدیریت محیط زیست و شهری در گفت و گو با خبرنگار پردیسان آنلاین به تشریح وضعیت فضای سبز شهر تهران پرداخت و با اشاره به مطالعات بخش محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) که استاندارد فضای سبز را به ازای هر نفر حدود ۲۰ تا ۲۵ متر مربع برآورد کرده است و مطالعه وزارت راه که سرانه قابل قبول فضای سبز در کشور ما را بین ۷ تا ۱۲ متر مربع اعلام می‌کند اظهار داشت: سرانه فضای سبز شهر تهران از این بابت شرایط خاص و متفاوتی دارد.

وی در ادامه تصریح کرد: بر اساس «طرح جامع شهر تهران» سرانه استاندارد فضای سبز ۱۰ متر مربع برآورد شده و خوشبختانه در «قانون هوای پاک» نیز سرانه فضای پاک شهری برای شهرهای بالای ۵۰ هزار نفر نفری ۱۵ متر مربع تعیین شده است که البته این عدد با استاندارد جهانی که ۲۰ تا ۲۵ متر مربع است متفاوت است.

وضعیت سرانه فضای سبز در برخی مناطق تهران نگران کننده است

نوروزی با اشاره به اینکه مناطقی مثل منطقه ۲۲ تهران سرانه فضای سبزشان تا حدود ۶۰ متر مربع رسیده ولی در مناطق ۱۰ و ۱۳ که اراضی مناسبی وجود ندارد حتی کمتر از ۱۰ متر مربع هم وجود دارد. افزود: در مناطق شمالی تهران مثل منطقه ۱، ۲، ۴ و در مناطق ۱۸ و ۱۹ که از مناطق جنوبی تر تهران هستند، از سرانه نسبتاً خوبی برخوردارند. اما منطقه ۱۰ حدود ۲.۵ مترمربع سرانه فضای سبز دارد که این مساله تا حدودی نگران کننده است.

این کارشناس محیط زیست با اشاره به اینکه مجموع مساحت فضای سبز شهر تهران حدود ۵۷ هزار هکتار است گفت: حدود سرانه فضای سبز درون شهری ما ۱۶.۳ متر مربع برآورد شده است و در برنامه توسعه سوم شهرداری بنا را بر این گذاشته که سرانه فضای سبز رشد پیدا کند.

طبق برنامه سوم توسعه شهرداری تهران که تا پایان ۱۴۰۲ ادامه دارد، سرانه ۱۶.۳ فضای سبز شهری باید به ۱۸ متر مربع به ازای هر شهروند تهرانی افزایش یابد وی ادامه داد: طبق برنامه توسعه سوم شهرداری تهران که تا پایان ۱۴۰۲ ادامه دارد، سرانه ۱۶.۳ باید به ۱۸ متر مربع به ازای هر شهروند تهرانی برسد تا به مرور بتوانیم به استاندارد جهانی برسیم.

نوروزی بوستان‌های شهری را یکی از مهمترین عوامل افزایش سرانه فضای سبز در تهران برشمرد و گفت: ما تا پیش از انقلاب تنها ۷۵ بوستان شهری داشتیم و سرانه فضای سبز در تهران را حدود نیم متر بوده است و پس از انقلاب اسلامی و گذر از بحبوحه جنگ تحمیلی با تلاش‌های انجام شده با احداث بوستان‌های متعدد این سرانه به ۹ مترمربع رسید.

وی افزود: از سال ۸۴ به بعد با احداث صدها بوستان سرانه فضای سبز رشد قابل توجهی پیدا کرد و در حال حاضر با احداث بیش از ۲ هزار ۳۵۰ بوستان درون شهری، در کنار توسعه فضای سبز بزرگراهی و حاشیه معابر و بوستان‌های بزرگ اطراف تهران و فضای سبز برون شهری سرانه فضای سبز ما را به ۱۶.۳ مترمربع رسانده است.

بیشترین سهم فضای سبز شهر تهران مربوط به درختان معابر است

این کارشناس خاطرنشان کرد، با وجود احداث بوستان‌ها اما بیشترین سهم فضای سبز تهران مربوط به درختان معابر است. و نباید احساس کنیم بوستان‌های ساخته شده به تنهایی توانسته‌اند سرانه فضای سبز را بالا ببرند، بنابراین شاخص ترین دلیل افزایش سرانه فضای سبز درختانی هستند که در معابر کاشته شدند که البته این اتفاق خوبی است که هم با این کار توانستیم کمربند سبز دامنه جنوبی البرز را افزایش دهیم و هم با احداث بوستان‌های بزرگی مثل یاس فاطمی در اطراف تهران در توسعه سرانه فضای سبز شهر تهران مؤثر واقع شدند.

نوروزی درباره عملکرد دوره پنجم شهری در توسعه فضای سبز این‌طور توضیح داد که اگر دوره‌های مختلف مدیریت شهری را به پیش از انقلاب و بعد از انقلاب تقسیم کنیم، در دوران پیش از انقلاب ما کمتر از ۷۰ بوستان و کمتر از ۳ هزار هکتار فضای سبز و جنگل کاری داشتیم، هر چند در آن دوران بوستان‌هایی مثل ساعی، لاله، ملت و جمشیدیه در آن زمان ساخته شده اما شرایط غیر قابل مقایسه با پس از انقلاب است چون سرانه فضای سبز پیش از انقلاب در بهترین حالت نیم متر مربع ارزیابی می‌شد.

وی ادامه داد: اما از سال ۶۴ تا ۸۴ که یک بازه زمانی ۲۰ ساله است، ۸.۵ نیم متر مربع به فضای سبز تهران اضافه شد و سرانه فضای سبز به ۹ متر مربع افزایش یافت. از طرفی در دوره ۸ ساله ۸۴ تا ۹۲ تنها با رشد افزایش سرانه‌ها ۶ حدود متر به فضای سبز به تهران رسید.

افزایش ۱.۳ مربعی سرانه فضای سبز در دوره ۴ ساله مدیریت شهری پنجم در مقابل رشد ۶ متری فضای سبز در دوره ۸ ساله پیشین نشان از رشد نامناسب در این حوزه است

به گفته این کارشناس محیط زیست هر چند این افزایش سرانه پیگیری شد و تا پایان سال ۹۶ به مساحت متوسط به ۱۵ مترمربع رسید. اما در حدود ۴ سال مدیریت فعلی (بازه زمانی سال ۹۶ تا ۹۹) این عدد به ۱۶.۳ رسیده که بیانگر رشد نامناسب فضای سبز هستیم.

وی ادامه داد: براساس این آمار اصل رشد سرانه فضای سبز مربوط به سال ۸۴ تا حدود سال ۹۶ بوده و باید این روند تسریع شود تا به توسعه سرانه برنامه پنج ساله سوم در حوزه فضای سبز برسیم.

نوروزی با اشاره به اینکه فضای سبز ریه‌های تنفسی شهر است و می‌تواند بسیاری از مشکلات زیست محیطی این کلان شهر را حل کند. گفت: در مناطقی از شهر تهران که عمدتاً با فقر فضای سبز مواجهیم با مشکل تراکم جمعیت و کمبود زمین روبرو هستیم، مثل منطقه ۱۰ که سرانه فضای سبز آن زیر ۲.۵ متر مربع است و این شرایط در مقایسه با فضای سبز منطقه ۲۲ یک اختلاف بسیار فاحشی دارد.

وی افزود: در مناطقی مثل منطقه ۷، ۸، ۹، ۱۱ و ۱۷ هم که سرانه سبز پایین شأن به دلیل زمین کم و تراکم جمعیتی است، کاشت تک درخت می‌تواند بر روی افزایش سرانه کمک کند.

بی توجهی به کاشت گونه‌های کم آب بر و بومی

این کارشناس محیط زیست در پاسخ به انتقاداتی که درباره شیوه گسترش فضاهای سبز شهری و استفاده از گیاهان غیر بومی و آب بر وجود دارد به بخشنامه بی اثری که برای توقف کاشت گونه چمن در تهران صادر شده، اشاره کرد و گفت: تا به حال ۱۸۰۰ گونه‌های شاخص و بومی در ایران شناخته شده که می‌توان با توجه به اقلیم هر شهر از این گونه‌ها برای توسعه فضای سبز شهری استفاده کرد اما در حال حاضر برای توسعه فضای سبز شهری به جز کاشت تجربی هنوز کار آکادمیکی صورت نگرفته است.

نوروزی با تاکید بر اینکه باید از سوی یک نهاد دانشگاهی و علمی معتبر این گونه‌های بومی بررسی شوند تا با آگاهی از نیازهای آبی و شرایط نگهداشت گیاه و با توجه به شرایط اقلیمی هر منطقه به کاشت گونه‌ها اقدام کنیم، گفت: عقل حکم می‌کند در شهری مثل تهران که با مشکلات و محدودیت‌های آبی دست و پنجه نرم می‌کند، به جای کاشت گونه‌ای مثل چمن از درختان و درختچه‌ها استفاده کنیم اما من به عنوان متخصص محیط زیست تا به حال نشنیده‌ام که یک مرکز معتبر دانشگاهی درباره این مساله کار پژوهشی کرده باشد.

وی ادامه داد: برای کاشت گونه‌های کم آب بر به صورت تجربی می‌توان حدود ۴۰ درخت را نام برد اما به نظرم کار علمی و فنی راجع به این مساله انجام نشده و یکی از نقطه ضعف‌های استفاده از گونه‌های مختلف در شهر تهران به دلیل عدم پژوهش است.