به گزارش پردیسان آنلاین، هوای آلوده، فقط تهدیدی برای ریه‌ها نیست؛ آینه‌ای است که چهره واقعی توسعه‌ی شهری ما را نشان می‌دهد و شهری که بیش از ظرفیتش خودرو دارد، خیابان‌هایی که برای انسان ساخته نشده‌اند و مردمی که هنوز درگیر روزمرگی‌اند و گمان می‌کنند تغییر از دیگری باید آغاز شود و اینجا است که مفهوم فرهنگ شهروندی در برابر آلودگی هوا معنا پیدا می‌کند؛ فرهنگی که به ما یاد می‌دهد حفظ هوا، تنها وظیفه شهرداری یا دولت نیست، بلکه مسئولیتی جمعی است که از خانه و رفتار فردی آغاز می‌شود و به گستره شهر می‌رسد.
در اصفهان، شهری با تاریخی کهن و صنعتی گسترده، آلودگی هوا به یکی از دغدغه‌های مداوم شهروندان تبدیل شده است و هر زمستان که این ورژن یا همان وارونگی دما رخ می‌دهد، لایه‌ای از دود و ذرات معلق، بر فراز شهر می‌نشیند و آسمان نیلگون نصف‌جهان را خاکستری می‌کند؛ در این میان نقش مردم در کاهش یا تشدید این وضعیت، بیش از هر زمان دیگر آشکار می‌شود و انتخاب‌های ساده‌ای همچون استفاده از حمل‌ونقل عمومی، دوچرخه‌سواری، خودداری از تردد غیرضروری با خودرو شخصی، و حتی نگهداری از درختان و گیاهان در خانه‌ها، هر یک رفتاری فرهنگی است که می‌تواند بخشی از بحران را درمان کند.
رفتار شهروندی بدون فرهنگ شکل نمی‌گیرد و وقتی آموزش در مدارس، رسانه‌ها و خانواده‌ها درباره‌ی آثار مخرب آلودگی جدی گرفته نشود، آگاهی عمومی نیز در سطحی احساسی باقی می‌ماند که بسیاری از مردم تنها زمانی خطر را حس می‌کنند که شاخص آلودگی از عدد قرمز عبور کند، در حالی‌که تغییر واقعی از زمانی آغاز می‌شود که فرد، بدون اجبار، به اصلاح رفتار خود ایمان بیاورد.
از سوی دیگر در جامعه‌ای که هنوز فرهنگ مصرف‌گرایی در حال رشد است، کاهش آلودگی هوا نیازمند تغییر الگوی زندگی است و دوری از مصرف بی‌رویه سوخت، کاهش استفاده از پلاستیک، تفکیک زباله و همراهی در برنامه‌های محیط‌زیستی شهر، همگی رفتارهایی کوچک اما تأثیرگذارند که شهروندان اگر بدانند هر تصمیم شخصی، زنجیره‌ای از پیامدها را در پی دارد، آنگاه به جای بی‌تفاوتی، تبدیل به نیرویی برای تغییر خواهند شد.
نهادهای شهری اصفهان در سال‌های اخیر کوشیده‌اند با اجرای طرح‌های آموزشی، جشنواره‌های محیط‌زیستی، کمپین‌های رسانه‌ای و گسترش دوچرخه‌سواری، بذر این فرهنگ را در ذهن مردم بکارند که با این حال، آنچه بیش از هر چیز نیاز است، تداوم، تشویق و الگوسازی فرهنگی است و تا زمانی که شهروندان، رفتار درست را از مدیران، معلمان، رسانه‌ها و خانواده‌ها نبینند، پیام‌های آموزشی تأثیر ماندگاری نخواهند داشت.
فرهنگ شهروندی در برابر آلودگی هوا، در واقع ترکیبی از عقل و وجدان است؛ عقل برای درک پیامدهای رفتار و وجدان برای عمل به مسئولیت که این فرهنگ، از دل باور به ما زاده می‌شود، نه من و اگر هرکس تنها به خود بیندیشد، شهر به جایی برای زیستن تبدیل نخواهد شد، بلکه به صحنه‌ی بقا بدل می‌شود.
راه نجات از این وضعیت، در مشارکت جمعی نهفته است و شهرها باید به دانشگاهی زنده برای آموزش رفتار زیست‌محیطی تبدیل شوند، از مدارس تا محلات، از رسانه‌ها تا شبکه‌های اجتماعی، باید آگاهی عمومی را به سطح کنش اجتماعی رساند و هر درختی که کاشته می‌شود، هر خودرویی که کمتر حرکت می‌کند، هر کودکی که درباره اهمیت نفس پاک آموزش می‌بیند، گامی کوچک در مسیر نجات آسمان است.
فرهنگ و آگاهی زیست‌محیطی، اساس نجات زمین از بحران است
پویا طوافی، دکترای جامعه شناسی با اشاره به بحران‌های زیست‌محیطی در سطح جهان و ایران به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: امروزه مسائل محیط زیست به صدر اخبار جهانی راه یافته‌اند و این امر نه‌تنها بیانگر گسترش بحران‌های محلی و جهانی است، بلکه نشان‌دهنده افزایش آگاهی مردم نسبت به ارزش و اهمیت محیط زیست در زندگی فردی و اجتماعی است.
وی ادامه می‌دهد: یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد که آگاهی افراد از پیامدهای گازهای گلخانه‌ای و اثرات مخرب زیست‌محیطی، در سال‌های اخیر به شکل محسوسی افزایش یافته و این آگاهی تأثیر مستقیمی بر شیوه مصرف و سبک زندگی آنان گذاشته است.
دکترای جامعه شناسی تاکید می‌کند: وضعیت کنونی محیط زیست، چه در سطح جهان و چه در جامعه ایران، بحرانی و هشداردهنده است، بنابراین لازم است هر فرد نقش خود را در تغییرات محیط زیست درک کند و سبک زندگی خویش را با اصول پایداری و اخلاق زیست‌محیطی هماهنگ سازد و از آنجا که سبک زندگی میزان و نحوه مصرف منابع را تعیین می‌کند، انتخاب نوع سبک زندگی می‌تواند تأثیر بسزایی بر رفتارهای فرد در قبال محیط زیست داشته باشد.
طوافی می‌گوید: بخش مهمی از سبک زندگی افراد توسط ارزش‌های درونی آن‌ها شکل می‌گیرد که بر همین اساس سبک زندگی زیست‌محیطی به سبکی اطلاق می‌شود که در آن فرد با خودداری از آسیب رساندن به محیط، رفتارهایی در جهت حفظ سلامت زمین و منابع طبیعی از خود بروز می‌دهد.
وی با اشاره به مفهوم شهروندی و مسئولیت اجتماعی شهری اضافه می‌کند: شهروند بودن تنها به معنای سکونت در محدوده فیزیکی شهر نیست، بلکه مستلزم ایفای نقش فعال در مدیریت بهینه شهر و رعایت حقوق دیگران است و شهروندی، بستر اجتماعی رشد و تعالی فرد را فراهم می‌کند و پایبندی به اخلاق شهروندی نوعی تمرین دموکراسی و مسئولیت‌پذیری مدنی است.
دکترای جامعه شناسی خاطرنشان می‌کند: فرهنگ شهروندی مجموعه‌ای از ارزش‌های اجتماعی همچون مساوات‌طلبی، آزادی، فردگرایی، مردم‌سالاری و احساس تعهد نسبت به جامعه است و زمانی که این ارزش‌ها در بستر زندگی شهری نهادینه شود، مدیریت شهری نیز کارآمدتر و جامعه پایدارتر خواهد بود.
طوافی با اشاره به شکل‌گیری مفهوم شهروندی اکولوژیکی می‌گوید: این گفتمان نوظهور بر مسئولیت انسان نسبت به طبیعت و موجودات غیرانسانی تأکید دارد و تلاش می‌کند شهروندی را از چارچوب صرفاً انسانی خارج کرده و آن را به مسئولیت اخلاقی نسبت به محیط زیست پیوند دهد.
وی ادامه می‌دهد: شهروند اکولوژیکی، فردی است که در زندگی روزمره، در تصمیم‌گیری‌های مصرفی، در انتخاب کالاها و در سبک زندگی خود، اصول پایداری، صرفه‌جویی و مراقبت از محیط زیست را رعایت می‌کند و این نگرش بر مفهوم اخلاق مراقبت از طبیعت و روابط متقابل انسان و محیط استوار است.
دکترای جامعه شناسی تاکید می‌کند: انسان امروز برای دستیابی به توسعه اقتصادی با کمک فناوری و تکنولوژی، به بهره‌کشی گسترده از منابع طبیعی روی آورده است؛ این روند فشار شدیدی بر محیط زیست وارد کرده و پیامدهای ناخوشایندی برای انسان و طبیعت به همراه داشته است.
طوافی می‌گوید: نگرانی‌های زیست‌محیطی، یکی از مهم‌ترین عوامل پیش‌بینی‌کننده رفتارهای دوستدار محیط زیست هستند، اما با وجود رشد جمعیت و نیازهای روزافزون بشر، توقف توسعه مادی ممکن نیست؛ در نتیجه باید توسعه را با اخلاق، آگاهی شهروندی و فرهنگ زیست‌محیطی همراه ساخت تا بُعد فرهنگی پایداری در جوامع نهادینه شود.
وی اضافه می‌کند: فرهنگ و آگاهی زیست‌محیطی، موتور اصلی توسعه پایدار است و بهترین جایگاه برای حفظ محیط زیست، در ذهن و فکر انسان است، بنابراین ارتقای فرهنگ زیست‌محیطی و اخلاق شهروندی، شرط نخست برای جلوگیری از بحران‌های زیست‌محیطی به شمار می‌رود.
دکترای جامعه شناسی خاطرنشان می‌کند: تغییرات فناورانه، اجتماعی و اقتصادی در دو دهه اخیر، موجب بازتعریف مفهوم پایداری و تغییر در الگوی مصرف و رفتارهای زیست‌محیطی شده است و این تحولات، ضرورت توجه به سبک زندگی پایدار را در جوامع انسانی بیش از پیش آشکار می‌سازد.
طوافی می‌گوید: با وجود آنکه در اصل پنجاهم قانون اساسی ایران، حفظ محیط زیست وظیفه عمومی معرفی شده، این اصل هنوز در حد شعار باقی مانده است و خلأهای آموزشی، ضعف احساس مسئولیت اجتماعی، نبود اخلاق شهروندی و پایین بودن سطح فرهنگ زیست‌محیطی، کشور را در وضعیت بحرانی قرار داده است.
وی تصریح می‌کند: شهرنشینی پرشتاب در ایران و افزایش جمعیت مهاجر در کلان‌شهرها، موجب تشدید آلودگی‌ها و آسیب‌های زیست‌محیطی شده است، بنابراین تنها با گسترش فرهنگ شهروندی، آموزش رفتارهای محیط‌زیستی و اصلاح سبک زندگی می‌توان از این وضعیت بحرانی عبور کرد.
دکترای جامعه شناسی اظهار می‌کند: توسعه پایدار بدون شهروند آگاه، اخلاق‌مدار و زیست‌محیطی امکان‌پذیر نیست و تحقق جامعه مطلوب نیازمند آن است که محیط طبیعی و فرهنگی انسان به‌صورت هماهنگ تقویت شود و شهروندان با درک نقش خود، به‌عنوان بازیگران اصلی حفاظت از زمین عمل کنند.
اجرای طرح‌های خلاقانه برای کاهش آلودگی هوا و توسعه فرهنگ حمل‌ونقل پاک در اصفهان
سیدمهدی سجادزاده، رئیس اداره توسعه فرهنگ شهروندی شهرداری اصفهان با اشاره به تشدید آلودگی هوای اصفهان در ماه‌های سرد سال و نقش فرهنگ‌سازی در بهبود شرایط زیست‌محیطی شهر به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: آلودگی هوا یکی از موضوعات مهم و همیشگی در دستور کار مدیریت شهری اصفهان است و توسعه فرهنگ حمل‌ونقل عمومی و ترویج استفاده از وسایل نقلیه پاک، از مهم‌ترین محورهای فعالیت این اداره به شمار می‌رود.
وی ادامه می‌دهد: حوزه فرهنگ‌سازی در حمل‌ونقل شهری از تنوع بالایی برخوردار است و از مباحثی همچون استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی، پرهیز از خودروی تک‌سرنشین، گسترش دوچرخه‌سواری و بهره‌گیری از دوچرخه‌های برقی و اسکوتر گرفته تا مسائل ایمنی همچون استفاده از کلاه ایمنی موتور، جلوگیری از ورود موتورسیکلت به بزرگراه‌ها و رعایت معاینه فنی خودرو و موتورسیکلت را در برمی‌گیرد.
رئیس اداره توسعه فرهنگ شهروندی شهرداری اصفهان با بیان اینکه مدیریت شهری در سال‌های اخیر با تشکیل ستاد مهر هم‌زمان با بازگشایی مدارس، برای مدیریت ترافیک شهری و آموزش شهروندی برنامه‌ریزی کرده است، تاکید می‌کند: یکی از دغدغه‌های اصلی شهرداری در آغاز سال تحصیلی، مسئله ترافیک ناشی از بازگشایی مدارس است و در قالب ستاد مهر، اقداماتی در زمینه کنترل سرویس مدارس انجام می‌شود که سازمان تاکسیرانی مسئول نظارت بر آن است و این حوزه نیز نیاز به فرهنگ‌سازی دارد.
سجادزاده می‌گوید: سال جاری طرحی در قالب انیمیشن برای آموزش نحوه مواجهه دانش‌آموزان با سرویس مدارس تولید و در مدارس اجرا شد تا فرهنگ استفاده صحیح از سرویس‌ها در بین دانش‌آموزان نهادینه شود و این اقدامات در دو قالب موضوعی و تقویمی برنامه‌ریزی می‌شود که شامل برنامه‌های مناسبتی مانند روز حمل‌ونقل و هوای پاک و بازه زمانی ۲۶ آذر تا ۲۹ دی‌ماه است؛ بازه‌ای ۳۳ روزه که هرسال با هدف فرهنگ‌سازی در زمینه کاهش آلودگی هوا اجرا می‌شود.
وی با اشاره به اقدامات این نهاد در دوره آلودگی هوا اضافه می‌کند: در این بازه زمانی، مهم‌ترین پیام ما به شهروندان، کاهش استفاده از خودروهای شخصی تک‌سرنشین و تشویق به استفاده از حمل‌ونقل عمومی است و در کنار آن، برنامه‌هایی برای ترویج جدی‌تر گرفتن معاینه فنی خودروها و موتورسیکلت‌ها نیز در دستور کار قرار دارد.
رئیس اداره توسعه فرهنگ شهروندی شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: هم‌زمان با فرهنگ‌سازی، حوزه حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری نیز طرح‌هایی همچون تشدید برخورد با خودروهایی که فاقد برگه معاینه فنی هستند را اجرا می‌کند؛ زیرا این خودروها سهم بالایی در میزان آلایندگی شهر دارند و سال گذشته برای نخستین بار، طرح معاینه فنی ویژه موتورسیکلت‌ها نیز اجرا شد که علاوه بر اطلاع‌رسانی فرهنگی، به‌صورت رایگان انجام گرفت.
سجادزاده با تأکید بر اینکه تعداد موتورسیکلت‌های فعال در شهر اصفهان بسیار زیاد است، تصریح می‌کند: بسیاری از موتورسواران خود را ملزم به انجام معاینه فنی نمی‌دانند، در حالی‌که موتورسیکلت نیز همانند خودرو نیاز به معاینه فنی دارد و باید پس از پنج سال از تاریخ تولید، حتماً مورد بررسی قرار گیرد.
وی ادامه می‌دهد: بسیاری از موتورسیکلت‌ها در سطح شهر علاوه بر آلایندگی بالا، از نظر ایمنی نیز مشکل دارند؛ از جمله خرابی چراغ ترمز، نقص ترمز اصلی و یا فرسودگی قطعات. این نواقص نه‌تنها موجب آلودگی بیشتر هوا می‌شوند، بلکه خطر جانی نیز برای راکب ایجاد می‌کنند و به همین دلیل سال گذشته طرح معاینه فنی رایگان برای موتورسیکلت‌ها اجرا شد و بیش از ۱۰ هزار موتورسیکلت در این طرح مورد بررسی قرار گرفتند و برگه معاینه فنی دریافت کردند.
رئیس اداره توسعه فرهنگ شهروندی شهرداری اصفهان تاکید می‌کند: تاکسی‌های برقی در سطح شهر فعالیت خود را آغاز کرده‌اند و به‌زودی تعدادی اتوبوس برقی نیز به ناوگان اتوبوسرانی اضافه خواهد شد که در کنار این اقدامات، برنامه‌های متعددی برای فرهنگ‌سازی در استفاده از خودروها و وسایل حمل‌ونقل پاک در حال اجراست.
سجادزاده می‌گوید: تمرکز اصلی شهرداری در نیمه دوم سال به دلیل سرمای هوا و پایداری جوی، بر کنترل آلودگی هوا از طریق آموزش‌های شهروندی و ترویج رفتارهای مسئولانه در حوزه حمل‌ونقل است.
وی با اشاره به پویش مردمی آدم و هوا اضافه می‌کند: این پویش از سال ۱۳۹۵ پایه‌گذاری شد و تاکنون چهار فصل آن اجرا شده است و فصول نخست در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۷ برگزار شد و در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ نیز ادامه یافت که این پویش با هدف ترویج استفاده از حمل‌ونقل پاک و حمل‌ونقل ترکیبی اجرا می‌شود؛ به این معنا که شهروندان بتوانند بخشی از مسیر خود را با اتوبوس یا مترو و بخشی را با دوچرخه یا وسایل برقی طی کنند تا از حجم ترافیک و میزان آلودگی هوا کاسته شود.
رئیس اداره توسعه فرهنگ شهروندی شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: بیشترین حجم فعالیت‌های فرهنگی ما در سال‌های اخیر هم‌زمان با روزهای آلوده شهر اصفهان متمرکز بوده است و در این زمینه از قالب‌های متنوع هنری برای آموزش و آگاهی‌بخشی استفاده کرده‌ایم؛ از جمله اجرای تئاترهای خیابانی در چهارراه‌ها، برگزاری گالری‌های موضوعی، تولید فیلم و برگزاری برنامه‌های آموزشی در مدارس است.
سجادزاده می‌گوید: دو سال پیش نیز نخستین فیلم سینمایی با موضوع آموزش فرهنگ ترافیک و آلودگی هوا تولید شد که برای نخستین بار در سی‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی فیلم کودک اصفهان به نمایش درآمد و سال گذشته در مدارس نیز اکران شد و در کنار پخش فیلم، کارشناسان حوزه ترافیک نیز در مدارس حضور یافته و آموزش‌های عملی در خصوص فرهنگ ترافیک و رفتارهای شهروندی ارائه دادند.
وی با تأکید بر اینکه فرهنگ‌سازی بدون اقدام اجرایی اثربخش نخواهد بود، اظهار می‌کند: بسیاری از پیام‌هایی که در گالری‌ها، تئاترها یا فیلم‌های ما مطرح می‌شود، باید پشتوانه قانونی و اجرایی داشته باشد. در همین راستا، حوزه حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان اقداماتی همچون گسترش محدوده طرح ترافیک، تشدید طرح زوج و فرد و اعمال قانون بر خودروهای فاقد برگه معاینه فنی را دنبال می‌کند.
رئیس اداره توسعه فرهنگ شهروندی شهرداری اصفهان می‌افزاید: این اقدامات در کنار برنامه‌های فرهنگی، به کاهش شاخص آلودگی هوا و کنترل شرایط بحرانی در روزهای آلوده کمک خواهد کرد و امیدواریم با به‌کارگیری روش‌های خلاقانه‌تر و مشارکت شهروندان، بتوانیم در سال جاری نیز شاهد نتایج مؤثرتر و ملموس‌تری در کاهش آلودگی هوای اصفهان و ارتقای فرهنگ شهروندی باشیم.
به گزارش پردیسان آنلاین، آلودگی هوا فقط عددی روی تابلوهای دیجیتال نیست؛ صدای نارسایی زمین است و اگر بخواهیم آینده‌ای روشن‌تر برای نسل‌های بعدی بسازیم، باید فرهنگ را به فریادی آرام و مداوم تبدیل کنیم؛ فریادی که از درون شهروندان برخیزد، نه از بیرون تحمیل شود؛ آلودگی هوا دیگر تنها یک پدیده زیست‌محیطی نیست؛ به بحرانی اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی بدل شده است.
فرهنگ و رفتار شهروندی در برابر آلودگی هوا، در واقع سنگ بنای شهری سالم و جامعه‌ای آگاه است؛ جامعه‌ای که هر فردش باور دارد سهمی در آلودگی دارد و بنابراین، نقشی در پاکی آینده نیز بر دوش او است.
