به گزارش پردیسان آنلاین از مازندران، در سال‌های اخیر، مسئله حفظ و نگهداری بناهای تاریخی در شهرهای کوچک کشور به یکی از دغدغه‌های جدی دوستداران فرهنگ و میراث ملی تبدیل شده است.
بسیاری از این شهرها با وجود برخورداری از پیشینه‌ای غنی و آثار ارزشمند تاریخی به‌دلیل کم‌توجهی نهادهای مسئول، محدودیت منابع مالی و نبود آگاهی عمومی در معرض تخریب و فرسایش تدریجی قرار گرفته‌اند، بناهایی که روزگاری هویت، اصالت و روایتگر تاریخ زیست مردمان این سرزمین بودند، امروز در سکوت و بی‌پناهی، زیر بار زمان و بی‌مهری انسان، آرام آرام از میان می‌روند.
کارشناسان و پژوهشگران حوزه میراث فرهنگی بر این باورند که این بی‌توجهی تنها ناشی از عوامل طبیعی نیست، بلکه در بسیاری موارد، نتیجه مستقیم دخالت‌های انسانی، ساخت‌وسازهای غیراصولی، حفاری‌های غیرمجاز و نبود آموزش کافی در جوامع محلی است.
در حالی که شهرهای بزرگ به‌واسطه تمرکز بودجه و نگاه رسانه‌ای تا حدی از برنامه‌های مرمتی و حفاظتی بهره‌مند می‌شوند، آثار تاریخی در شهرهای کوچک و روستاهای دورافتاده، غالباً از دایره اولویت‌ها خارج مانده‌اند و همین امر خطر نابودی بخشی از حافظه تاریخی کشور را در پی دارد.
در چنین شرایطی، اهمیت توجه به نقش آموزش، تعامل میان دستگاه‌های اجرایی و تأمین منابع مالی کافی برای حفاظت از این آثار بیش از پیش احساس می‌شود.
کارشناسان معتقدند اگر جوامع محلی به آگاهی لازم در خصوص ارزش فرهنگی و هویتی این بناها دست پیدا کنند، خود می‌توانند به نگهبانان واقعی میراث نیاکانشان تبدیل شوند، از سوی دیگر، بدون برنامه‌ریزی دقیق مالی و هماهنگی میان اداره میراث فرهنگی، مدیریت‌های شهری و نهادهای بازآفرینی، تلاش‌ها برای نجات این آثار پراکنده و مقطعی باقی خواهد ماند.
این گزارش نگاهی دارد به چالش‌های موجود در مسیر حفاظت از بناهای تاریخی در شهرهای کوچک و بررسی دیدگاه‌های کارشناسان و مدیران میراث فرهنگی در زمینه تهدیدها، کمبود منابع، و ضرورت آموزش عمومی برای صیانت از این سرمایه‌های فرهنگی و هویتی کشور.
تأکید بر آموزش و تأمین منابع مالی برای حفاظت از آثار تاریخی مازندران
میثم فلاح، باستان‌شناس، پژوهشگر و کارشناس آثار تاریخی اداره میراث‌فرهنگی مازندران با اشاره به تهدیدهای مرتبط با حفاظت از آثار تاریخی در شهرهای کوچک و بزرگ، این موضوع را از دو منظر اصلی مورد تحلیل قرار می‌دهدو به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: نخستین دسته از تهدیدها، عوامل طبیعی همچون رویدادهای اقلیمی از قبیل باد، باران، رطوبت و تأثیر آن‌ها بر شکل‌گیری و رویش گیاهان در ساختار بناهای تاریخی است.
وی می‌افزاید: دومین عامل، دخالت‌های انسانی و تخریب‌هایی است که در نتیجه عملکرد غیرمسئولانه انسان‌ها و فعالیت‌هایی نظیر حفاری‌های غیرمجاز و تخریب‌های عمدی به وجود می‌آید.
این باستان‌شناس با اشاره به اینکه چنین تخریب‌هایی گاه به قصد گنج‌یابی که ناگزیر از به‌کاربردن این واژه هستم یا به دلیل بی‌توجهی و ناآگاهی انجام می‌شود، اضافه می‌کند: این اقدامات منجر به نابودی ارزش‌های فرهنگی و تاریخی آثار می‌شود، حتی اگر این آثار متعلق به چند صد سال یا چند هزار سال پیش باشند، نکته مهم در این زمینه، ضرورت حفاظت از آثار تاریخی است که باید هم از طریق اقدامات فیزیکی و مرمتی و هم با آموزش و آگاهی‌بخشی به جوامع محلی و بومی دنبال شود.
فلاح با تأکید بر اهمیت تعامل میان اداره میراث‌فرهنگی با مدیریت‌های شهری، محلی، دهیاری‌ها و جوامع روستایی ادامه می‌دهد: این همکاری و آموزش می‌تواند جوامع محلی را به حافظان واقعی آثار تاریخی تبدیل کند و نقش مؤثری در کاهش تهدیدات انسانی ایفا کند، در نتیجه تعامل صحیح، صداقت در رفتار و آموزش‌های مؤثر، کلید حفاظت بهتر از میراث فرهنگی است.
وی با بیان اینکه تخریب‌های غیرقانونی و ناآگاهانه، اصالت فرهنگی و تاریخی چند صد یا چند هزار ساله را تهدید می‌کند، یادآور می‌شود: باید با افزایش آگاهی و همکاری‌های گسترده میان نهادها و مردم از این سرمایه‌های ارزشمند حفاظت کرد.
تهدیدهای طبیعی و ضرورت برنامه‌ریزی مالی
این پژوهشگر و استاد دانشگاه با اشاره به تهدیدهای ناشی از عوامل غیرانسانی بر آثار تاریخی می‌گوید: این تهدیدها شامل رطوبت، گرما، سرما، و انقباض و انبساط مواد سازه‌ای هستند که بر ساختار و بافت اثر تأثیر منفی گذاشته و موجب آسیب‌های فیزیکی به بناها می‌شوند، بنابراین نیازمند اجرای اقدامات حفاظتی و مرمتی فوری هستیم.
وی می‌افزاید: در کنار این موارد، تأمین منابع مالی برای اجرای طرح‌های حفاظتی و مرمتی اهمیت فراوانی دارد.
فلاح با ابراز نگرانی از وضعیت برخی بناهای تاریخی استان می‌گوید: پرسش اساسی این است که آیا بودجه‌های اختصاص‌پیدا کرده از سوی وزارت میراث‌فرهنگی برای حفاظت و نگهداری آثار تاریخی کافی است؟ آیا این وزارت‌خانه توانایی پوشش هزینه‌های لازم برای این حجم از آثار را دارد؟ بنابراین برنامه‌ریزی مالی دقیق و اقدامات پیشگیرانه در این حوزه ضروری است.
آموزش و آگاهی؛ محور حفظ میراث فرهنگی
این پژوهشگر با تأکید بر دو حوزه کلیدی آموزش و مسائل مالی در حفاظت از میراث فرهنگی تصریح می‌کند: با وجود تلاش‌های مسئولان، بودجه تخصیص‌پیدا کرده به این حوزه بسیار محدود است و باید اقدامات جدی‌تری در این زمینه صورت گیرد.
فلاح با اشاره به ضرورت آموزش عمومی برای حفظ آثار تاریخی مازندران می‌گوید: برگزاری کارگاه‌ها، نشست‌ها و تعاملات مستقیم با مردم محلی می‌تواند به‌طور مؤثری از میزان تهدیدها بکاهد، هرچند این فرایند زمان‌بر است و نیاز به برنامه‌ریزی دقیق دارد.
وی می‌افزاید: در بخش مالی نیز تأمین بودجه‌های مناسب نقش حیاتی در حفاظت و پاسداشت آثار فرهنگی ایفا می‌کند، منابع مالی کافی می‌تواند راهگشا بوده و دغدغه کارشناسان و مدیران میراث فرهنگی را کاهش دهد.
این کارشناس با بیان اینکه تفاوتی میان افرادی که صرفاً تحصیلات دانشگاهی دارند و کسانی که دغدغه واقعی در زمینه حفاظت، پاسداشت و پژوهش میراث فرهنگی دارند وجود دارد، می‌گوید: افراد دغدغه‌مند معمولاً در تعامل با مدیران شهری و استانی، نقش مؤثرتری در حفظ آثار فرهنگی ایفا می‌کنند.
فلاح در پایان تأکید می‌کند: نگاه دغدغه‌مند مدیران و کارشناسان می‌تواند کیفیت حفاظت و پاسداشت آثار تاریخی را به‌طور چشمگیری ارتقا دهد و گامی مؤثر در صیانت از میراث فرهنگی کشور باشد.
مرمت آثار تاریخی مازندران با تمرکز بر شهرها و روستاهای کوچک
حسین ایزدی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مازندران نیز با اشاره به رسالت اصلی میراث‌فرهنگی مبنی بر مرمت آثار تاریخی بدون توجه به موقعیت مکانی بنا به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: در سال‌های اخیر، بخش قابل‌توجهی از آثار تاریخی واقع در مناطق دورافتاده و شهرهای کوچک استان توسط این اداره‌کل مرمت شده است.
وی می‌افزاید: اولویت مرمت آثار تاریخی بر اساس میزان اضطرار و در معرض خطر بودن آن‌ها، اعم از عوامل جوی یا انسانی، تعیین می‌شود، بیشتر آثار تاریخی واقع در روستاها و شهرهای کوچک به دلیل متروکه بودن و بهره‌برداری نشدن در شرایط نامطلوبی قرار دارند.
ایزدی اضافه می‌کند: بخش زیادی از اعتبارات سالانه استان در راستای مرمت آثار تاریخی، صرف بناهای واجد ارزش واقع در شهرهای کوچک و روستاهای پیرامونی می‌شود.
مدیرکل میراث‌فرهنگی مازندران ادامه می‌دهد: به تازگی با همکاری شهرداری‌ها و اداره‌کل راه و شهرسازی، تمهیداتی برای بازآفرینی بافت‌های تاریخی استان به‌صورت مشترک در نظر گرفته شده است، به‌عنوان نمونه در زمینه مرمت بافت تاریخی شهرستان ساری و بناهای واقع در این محدوده، تفاهم‌نامه‌ای مشترک در حال تنظیم و امضاست.
وی تصریح می‌کند: با توجه به حجم بالای آثار تاریخی غیرمنقول استان، حدود ۹۰۰ اثر ثبت‌شده در فهرست آثار ملی، اعتبارات تخصیص پیدا کرده در این بخش بسیار محدود است، البته در سال‌های اخیر با حمایت استاندار مازندران، بودجه مرمت آثار تاریخی افزایش قابل توجهی پیدا کرده است.
به گزارش پردیسان آنلاین، حفاظت از میراث فرهنگی تنها به مرمت فیزیکی بناها خلاصه نمی‌شود، بلکه نیازمند درک عمیق از ارزش تاریخی، فرهنگی و هویتی آن‌هاست، اگر امروز برای نجات این آثار دست به کار نشویم، فردا نه تنها بخشی از تاریخ، بلکه بخشی از هویت خود را از دست خواهیم داد، آینده میراث مازندران در گروِ همدلی، برنامه‌ریزی دقیق و همراهی مردم و مدیران است، مسیری که اگرچه دشوار است، اما تنها راه حفظ حافظه فرهنگی این سرزمین خواهد بود.
گزارش از کبریا مقدس خبرنگار پردیسان آنلاین در مازندران
