در تعریف رایج مدارس هوشمند باید گفت که مدرسه هوشمند در واقع مدرسه ای است که کنترل و مدیریت آن مبتی بر فناوری اطلاعات کامپیوتر و شبکه های مجازی انجام می گیرد که در جهت فرآیند یادگیری و بهبود مدیریت به صورت سیستمی نظام یافته سازماندهی می شود تا کودکان و دانش آموزان را برای عصر اطلاعات آماده سازد.

طرح مدرسه هوشمند، رویکرد جدید آموزشی بود که از اواخر دهه ۸۰ شمسی با تلفیق فناوری اطلاعات و برنامه های درسی، تغییراتی اساسی در فرایند یاددهی و یادگیری را دنبال می کرد تا منجر به کوچ فضای سنتی کلاس درس به فضای شبکه باشد.از اهداف مهم هوشمند سازی مدارس در محیط آموزشی ؛ رشد همه جانبه دانش آموزان ، ارتقاء توانایی ها و قابلیت های فردی و تربیت نیروی انسانی متفکر و آشنا به فن آوری بود.

هدف اصلی هوشمند سازی مدارس استفاده از ابزارهای یادگیری الکترونیکی بود تا نشان دهنده یادگیری نوین باشد و هدف این مدارس ایجاد یک ساختار منطقی و مناسب برای تلفیق فناوری اطلاعات و محتوای دروس به صورت هوشمند بود به نحوی که فناوری اطلاعات و ارتباطات به صورت اساسی مبنای یادگیری قرار گیرد.

این طرح که در ابتدا در میان ادارات و مدارس آموزش و پرورش به یک بستر رقابتی برای دستیابی هر چه سریع تر به مدرسه هوشمند تبدیل شد، به همان سرعتی که وارد ادبیات رقابتی مدیران مدارس شد ، به همان سرعت نیز تب و تاب خود را از دست داد اما همواره در حال پیگیری بود.

طرح هوشمند سازی مدارس در همان سال های اولیه هزینه های سنگینی را بر دوش والدین و همچنین آموزش و پرورش گذاشت ، زیرا هزینه خرید دستگاههای تعریف شده برای هوشمندسازی گران و پر خرج بود. اما تمامی این هزینه های سنگین صرفا به خرید سیستم های کامپیوتری گران قیمت و دستگاه های ویدئو پروژکتور ختم شد که در نخستین گام توانست تخت سیاه و گچ را از کلاس ها حذف کند.

با وجود تعریف کارویژه مشخص برای هوشمند سازی مدارس ، همواره کارایی آن و نتایج هزینه های هنگفت هوشمند سازی در حاله از ابهام بود.

حتی حال که ویروس کرونا مدارس و در برخی مناطق آموزش را تعطیل کرده است ، کارایی مدارس هوشمند به عنوان یک بستر برای آموزش شبکه ای و الکترونیک ، به نظر می رسد چندان کارایی نداشته و نتوانسته در قامت برنامه های ارزان قیمت و رایگان فضای مجازی نیز عرض اندام کند.

انحراف در هوشمند سازی مدارس

یک معلم و کارشناس آموزش در این باره به خبرنگار پردیسان نوین گفت : طرح هوشمند سازی مدارس از همان ابتدا وارد مسیر انحرافی شد و از هدف خود باز ماند.

علی پیشنماززاده افزود : هوشمند سازی مدارس و کلاس های درس در اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ مطرح شد که الگو برداری از هوشمند سازی تدریس در برخی کشور ها همچون ژاپن ، کانادا و آمریکا بود.

وی بیشترین تاثیر طرح هوشمند سازی را از نظام آموزشی کشور کانادا و کشورهای اسکاندیناوی و شمال اروپا عنوان کرد و ادامه داد : در آن کشورها به دلیل شرایط زمستانی سخت ، شاهد کوچ تدریس به فضای کامپیوتری و آموزش دیجیتال در منزل و از راه دور بودیم. در همین مسیر باید برخی محتواهای آموزشی نیز به شکل الکترونیکی طراحی می شد. نتیجه این که دستاورد هوشمند سازی مدارس در آن کشورها با نتایج خوب و اثر گذاری همراه بود که مورد توجه بسیاری از کشور ها از جمله نظم آموزشی ما قرار گرفت.

پیشنماززاده گفت : اما در عمل اجرای هوشمند سازی در کشور با چالش ها و مشکلات متعددی روبه رو شد که انحراف این پروزه را به همراه داشت. با وجود اینکه بخش سخت افزاری کار به سرعت و با هزینه والدین و بودجه ملی تامین شد، اما زیرساخت های آن و بخش نرم افزاری هنوز آماده نبود.

این کارشناس آموزشی افزود : طرح هوشمند سازی مدارس نیز همانند بسیاری از طرح های اقتباسی ، صرفا در ظاهرگرایی خلاصه و زیرساخت ها و محتوای آن نادیده گرفته شد در نتیجه  امروز که با معضلی به نام ویروس کرونا مواجه شدیم که آموزش از راه دور با استفاده از ابزارهای نوین آموزشی و از راه دور را ضروری کرد ، صدای شکستن استخوان طرح هوشمند سازی مدارس را همه شنیدند و متوجه شدند که این طرح دستاوردی برای نظام آموزشی ، مدارس و دانش آموزان نداشت.

وی گفت : وقتی طرح هوشمندسازی فقط به خریدن چند دستگاه کامپیوتر و بیرون بردن تخته سیاه خلاصه شد ، دیگر نه تنها معلمان ما برای کوچ از آموزش سنتی و تخته سیاهی به فضای دیجیتال آماده سازی نشدند، بلکه محتوای الکترونیکی نیز برای آموزش شبکه ای تهیه و تدوین نشد و در واقع کاربرد کامپیوتر در کلاس تبدیل به نمایش ظاهری دلفریب برای والدین شد بدون این که محتوایی داشته باشد.

پیشنماززاده افزود : امروز که با شرایط کرونایی بر می گردیم و طرح هوشمندسازی مدارس را نگاه می کنیم می بینیم در همه این سال ها نه تنها شاهد خاک خوردن ابزارهای طرح هوشمند سازی مدارس در گوشه کلاس درس بودیم ، بلکه در شرایطی که به آن نیاز داشتیم نیز نتوانست خواست ما را برآورده کند تا بار دیگر شاهد برباد رفتن بخش قابل توجهی از سرمایه والدین و کشور در یک طرح اشتباهی باشیم. 

هوشمند فروشی در مدارس غیر انتفاعی

این کارشناس آموزشی همچنین به برخی کاسبی ها پیرامون هوشمند سازی مدارس اشاره کرد و گفت: با وجود این که پس از سال ها هنوز کاربرد هوشمند سازی کلاس های درس در حاله ای از ابهام قرار دارد، اما مدارس غیر انتفاعی و خصوصی و حتی برخی مدارس دولتی از این بابت سود بردند.

پیشنماززاده توضیح داد: اکنون یکی از مهم ترین مولفه های نرخ گذاری در شهریه مدارس برخورداری کلاس های درس از تجهیزات به اصطلاح هوشمندی است که هیچ کارایی ندارند. بسیاری از مدارس به دلیل همین برخورداری بلا استفاده از تجهیزات هوشمند هزینه نجومی بر شهریه مدارس خود وضع کردند و خانواده ها نیز بدون آگاهی ملزم به پرداخت این هزینه ها می شوند.

بهره گیری سودجویانه از ابزارهای هوشمندسازی مدارس بدون داشتن محتوا و کاربرد آموزشی گله بسیاری از فرهنگیان و والدین هم است مانند ” پری خیری ” یکی از فرهنگیان بازنشسته که به خبرنگار پردیسان نوین گفت: تنها دستاورد طرح هوشمند سازی مدارس سودآوری برای شرکت های کامپیوتری بود که توانستند در اواخر دهه ۸۰ با ارتباط و رانت با ادارات آموزش و پرورش سودهای هنگفتی به جیب بزنند.

وی که از مدیران پیشین مدارس مازندران است ، افزود : زمان آغاز طرح هوشمندسازی مدرسه در اواخر دهه ۸۰ من مدیر یکی از دبیرستان ها بودم که اجرای این طرح به ما تکلیف شد. با وجود اینکه خواستیم با همکاری والدین تجهیزات هوشمند سازی را خریداری کنیم ، اما از سوی اداره آموزش و پرورش به ما تکلیف شد از شرکتی که آنها معرفی می کنند استفاده کنیم.

این فرهنگی ادامه داد : هزینه تمام شده اجرای طرح هوشمند سازی مدرسه من از سوی شرکت مزبور ۹۰ میلیون تومان در سال ۸۸ اعلام شد که در آن مقطع این قیمت ۲ برابر قیمت خرید تجهیزات به صورت آزاد بود. البته ما بشدت نسبت به این وضعیت اعتراض کردیم ولی مخالفت ما اثری نداشت .

خیری مشکلات هوشمند سازی را بسیار گسترده تر از حد تصور بسیاری از مردم دانست و گفت : بعد از این که طرح را با قیمت گزاف تحمیلی در دبیرستانی که مدیرش بودم اجرا کردیم ، تازه مشکلات یکی پس از دیگری شروع شد. اولین مشکل ما این بود که هیچ یک از معلمان مدرسه ای که من مدیرش بودم از جمله خودم نه تنها تعریف هوشمند سازی را به درسی درک نکرده بودیم، بلکه کار با تجهیزات را نیز تا حدودی بلد نبودیم. معلمان برای تولید محتوای الکترونیکی آموزش ندیده بودند و محتوایی هم در اختیارشان قرار نداشت. این وضعیت سبب شد تا طرح هوشمند سازی تنها در مرحله خرید تجهیزات با قیمت گران و دستوری باقی بماند و آموزش سنتی ادامه یابد.

غفلت از آموزش معلمان هوشمند

مدیرکل آموزش و پرورش مازندران نیز در این باره گفت : زمانی می توانیم از هوشمند سازی مدارس و کلاس های درس بهرهمند شویم که زیرساخت های آن فراهم شود.

علیرضا سعدی پور مهم ترین مولفه در اجرای طرح مدارس هوشمند را تربیت معلمان هوشمند از نظر فعالیت الکترونیکی و تولید محتوای مجازی عنوان کرد و افزود : با وجود این که بهترین و داناترین معلمان در عرصه تعلیم و تربیت را در اختیار داریم، اما آنها را برای حضور آموزش الکترونیکی تربیت نکردیم و آموزش ندادیم.

وی گفت : مدرسه هوشمند نباید بر ساختار ابزاری و سخت افزاری متکی باشد ، بلکه باید بر هوشمندی محتوای سازی الکترونیک توسط معلمان پایه ریزی شود.

مدیرکل آموزش و پرورش با اشاره به اینکه امروزه استفاده از ابزارهای الکترونیکی و شبکه های مجازی بسیار سهل ، آسان و متنوع است ، افزود: نمی‌توان دیگر به ساختار ویدئو پروژکتورها به عنوان ابزار مدرسه هوشمند تکیه کرد.  

سعدی پور مهم ترین مسئولیت معلمان در طرح مدرسه هوشمند تولید محتوای هوشمند دانست و گفت : وقتی معلمان را در این مسیر آموزش داده و راهنمایی کنیم به هدف مدرسه هوشمند رسیدیم.

وی افزود: امروزه در کشورهای مهد مدارس هوشمند ، کلاس ها به صورت سنتی و با تخته سیاه اداره می شود و هوشمندسازی به معنای ارتباط هوشمند معلم با دانش آموزان و والدینشان در خانه است.